De losse DAC is helemaal terug. Nadat, gedurende een korte periode, losse DAC’s populair werden als extensie bij de duurdere cd-loopwerken, bleven dit soort apparaten vooral hangen in een audiofiele niche en werden professioneel toegepast. De komst van computeraudio en streaming betekent een hernieuwde belangstelling voor de losse DAC en wel aan de kant van de consument. De bekende merken binnen de hifimarkt weten niet hoe snel ze zo’n apparaat in hun catalogus moeten krijgen. Bang om een mogelijke nieuwe melkkoe te missen. DAC’s zijn momenteel leverbaar vanaf 50 euro tot pakweg 50K. De Nagra HD DAC houdt daarin het midden met een prijskaartje rond de 22K.



De komende jaren zal er nog veel ontwikkeling plaatsvinden op het gebied van digitale conversie. Veel fabrikanten zullen hun DAC baseren op de application notes rondom de bekende chipsets. Een beperkt aantal fabrikanten en andere partijen doen fundamenteel onderzoek naar conversie en komen met nieuwe en mogelijk baanbrekende oplossingen. Digitaal maakt daarmee dan weer een aantal stappen voorwaarts. Hoewel er enorme prijsverschillen zijn tussen DAC’s, zijn de verschillen in prestaties wat minder groot. De meest kostbare exemplaren onderscheiden zich door specifieke geluidsmatige eigenschappen net een paar stapjes verder te krijgen. Dat is het resultaat van die eigen research. In digitaal gaan de ontwikkelingen evolutionair. De verschillen zijn best significant en niet onbelangrijk. DAC’s van fabrikanten met eigen research en eigen oplossingen hebben doorgaans een herkenbare meerwaarde ten opzichte van de massaproducten. Een fabrikant als Nagra legt, middels eigen research, de lat een stukje hoger.



HD DAC
De HD DAC van Nagra werd als prototype gepresenteerd tijdens de High End 2013 en nog niet in de definitieve vormgeving. Nagra apparatuur heeft een kenmerkend design. Zelfs wie er niet naar wil luisteren, schaft het aan vanwege de geweldige vormgeving. Nagra heeft aan deze DAC een aantal jaren in het geheim gewerkt. De basis voor de converter is een ingekochte processor, afkomstig van Playback Designs. In principe werkt de HD DAC als 1-bit DAC. Dat algoritme is geprogrammeerd in een Xilinx FPGA. Playback Designs werd opgericht door Jonathan Tinn (onder andere Evolution Acoustics, Tenor Audio en EMM Labs) en Andreas Koch (Studer/Revox en Dolby Labs). Beide heren waren betrokken bij de ontwikkeling van converters en digitale producten, zoals de eerste ½ inch 48-channel DASH machine van Studer. Andreas was ook betrokken bij de ontwikkeling van de eerste harddiscrecorders en werkte voor Sony aan de 8-channel DSD recorder/editor/mixer. Deze Sonoma (inmiddels in 32-channel versie) wordt nog steeds gebruikt voor vrijwel alle sacd-producties. Playback Designs heeft vanzelfsprekend state-of-the-art kennis van converters en DSD-technologie.
De link tussen Nagra en Playback Designs wekt dus weinig verwondering op. De volledige interfacing rondom het ‘Koch-board’ is vervolgens door Nagra zelf ontwikkeld. Wie de Nagra openschroeft (niet doen dus…) ziet dat de Koch processor een symmetrische uitgang heeft. Nagra gelooft in single ended, dus het signaal wordt omgezet naar single ended en verdwijnt in een inverted triode buffer rondom een ECC82-buis. De ruis van deze militaire tube (JAN) ligt onder de -130dB. Dat is nog beter dan de ruis van de processor en aanverwante elektronica. Die elektronica is opgebouwd op 4-layer boards. Twee lagen bevatten de analoge verbindingen en de andere twee dienen voor de voeding. Multi-layer boards hebben voordelen, omdat de computer de meest korte en optimale routing kan berekenen zonder andere printbanen in hetzelfde vlak te hoeven kruisen. Daarmee ontstaat haast volledige vrijheid om de meest gunstige positie voor componenten te kiezen. De DAC is trouwens voorzien van kwalitatief superieure componenten en oplossingen. Zo zijn er verschillende Elna capacitors te vinden. De digitale ingangen zijn trafo-gekoppeld. Optioneel zijn er trafo’s mogelijk om de analoge uitgangen (XLR) balanced te krijgen. De standaard aanwezige uitgangs XLR’s zijn dus unbalanced. Eigenlijk enigszins vreemd vanuit een professioneel perspectief. Nagra geeft de keuze aan de klant om balanced of unbalanced te kiezen. Van te voren is er daarom een XLR aanwezig. Een RCA kun je namelijk niet balanced maken in een retrofit.



DirectStream DAC
Zowel PS Audio (met de release van hun DirectStream DAC) als Nagra claimen dat er iets fundamenteel mis is met PCM. PCM verstopt microdetails in de muziek. Met DirectStream worden alle digitale formaten omgezet naar 1-bit DSD. PCM klinkt daardoor minder ‘digitaal’ (minder harsh en minder edge). Dat betekent dat bestaande digitale opnamen (onder andere op cd) veel natuurlijker en gedetailleerder gaan klinken. Ook Meitner en Playback Designs maken al jarenlang gebruik van deze technologie. Dat is een fundamenteel andere benadering dan wat Trinity doet. Zij gebruiken parallel geschakelde Burr Brown PCM 1704 multi-bit DAC’s. Die staan in een analoog oversampling circuit waardoor de analoge interpolatie gelijk is aan acht keer oversamplen in het analoge domein. Er is dan geen low pass filter nodig en ook de impulse response blijft overeind. Vanzelfsprekend beschikt de Nagra HD DAC over een USB-interface. Playback Designs ziet USB als de beste interface.
De reden is dat alle computerapparatuur over deze interface beschikt en dat USB de mogelijkheid biedt om alle bestaande en toekomstige formaten te transporteren. USB heeft een extreem hoge bandwidth en er is geen aparte link nodig voor de clock. De asynchrone USB-mode verdient daarin de voorkeur. Er is namelijk two-way traffic. Dat betekent dat de DAC de clockmaster blijft en het geluid niet afhankelijk is van de onstabiele clock in de computer. Hoe goed dat allemaal werkt bewijst een van de professionele digitale machines in de luisterruimte. Daarmee is het mogelijk om 24-kanalen hi-rez audio via USB real time naar een computer of een schijf te dumpen. Nagra gebruikt voor de USB-interface een Amanera transceiver. Diverse fabrikanten gebruiken de standaard boards, maar Nagra maakt alleen gebruik van de Amanera chip. Zoals u weet zijn de standaard transceivers van Amanera en fabrikanten als M2tech dual-layer uitgevoerd. Nagra ontwikkelde rondom de chip een eigen four-layer architectuur, waarbij datahandling, ground en power elk een eigen layer bevolken. Voor de rest beschikt deze interface over uiterst stabiele clock-signalen.