Er worden veel biografische speelfilms over wetenschappers gemaakt, maar zelden zijn ze zo origineel en prikkelend als deze over de sociaal psycholoog Stanley Milgram, voor altijd verbonden aan zijn beroemde studies naar gehoorzaamheid. Een simpele opdracht is genoeg om ons tot volstrekt immoreel gedrag te brengen.
De opzet van het experiment van Milgram begin jaren 60 was eenvoudig. De proefpersoon krijgt de opdracht een ander een lijst vragen te stellen. Bij ieder fout antwoord moet hij de ander een steeds in kracht toenemende stroomstoot toedienen. Hij hoort de ander steeds harder schreeuwen, maar veruit de meeste mensen gaan gewoon door met stroomstoten geven, ook als het griezelig stil geworden is in het kamertje waar de ander zit. De onderzoeksleider was immers duidelijk in zijn opdracht.
De conclusies uit het op tal van plaatsen gerepliceerde onderzoek zijn verstrekkend. Een wetenschapper met een Joodse achtergrond, dan zijn de verbanden met de Tweede Wereldoorlog snel gelegd. Civilisatie of zoiets als een moreel geweten is slechts een dun schilletje - bijna iedereen laat zich gemakkelijk door een autoriteit overhalen tot gruwelijk gedrag. Befehl is immers Befehl, dat is geen Duits privilege.
Niet vreemd dat Milgram heftige reacties opriep. Het is nogal wat om te accepteren dat de mens in wezen een amoreel wezen is. Milgram zou zijn proefpersonen manipuleren en beschadigen. Zijn hele leven bleef hij echter stug volhardend zijn punt maken.
Bijzonder is Experimenter vooral door de expres kunstmatige vorm. Achtergronden zijn vaak geprojecteerd als bij oude films en Peter Sarsgaard richt zich midden in gespeelde scènes regelmatig rechtstreeks tot de kijker, als om te demonstreren dat realisme echt geen voorwaarde is om proefpersonen - wij kijkers in dit geval - toch mee te laten leven in een kunstmatig gecreëerde, steriel ogende situatie.
Aanvullende informatie
VS, 2015
Speelduur: 94 minuten
Regie en scenario: Michael Almereyda
Camera: Ryan Samul
Productie: Danny A. Abeckaser, Michael Almereyda, Fabio Golombek, Per Melita, Isen Robbins, Aimee Schoof, Uri Singer
Montage: Kathryn J. Schubert
Art direction: Deana Sidney
Muziek: Bryan Senti
Met: Peter Sarsgaard, Winona Ryder
Beeld: 16:9 anamorf
Geluid: DD 5.1
Uitgave: Cinemien www.cinemien.nl
