Met de PM8006 gaat Marantz feitelijk terug naar de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw. Een echte analoge, volledig discreet opgebouwde geïntegreerde versterker met een focus op de ingang voor vinylspelers. Niets digitaals te bekennen en een exponent van de allernieuwste trend in de audio-wereld. Tijd voor een test!

Uit Music Emotion - februari 2018

De PM8006 wordt verwelkomd in de hybride wereld van de verschillende luisterruimtes die hier in gebruik zijn. Enerzijds zijn daar de jaren vijftig tot en met tachtig van de vorige eeuw geconserveerd gebleven en anderzijds is het een modern lab, voorzien van de allernieuwste (digitale) technieken.

Marantz PM8006

Streaming, draadloos, design, apps, digitaal, kleine actieve luidsprekers, touchscreens en multifunctionaliteit in één enkele behuizing zijn momenteel populair in de massamarkt. Dat is een ontwikkeling die past in het huidige tijdsbeeld en iets waar iedereen achteraanloopt, omdat anderen dat ook doen. Allemaal niets mis mee, want er is een aantal erg goede oplossingen beschikbaar. Ook een zegen voor de detaillisten die met hele nieuwe productgroepen kunnen scoren. Maar, wie optimistisch denkt zou kunnen veronderstellen dat die hype alweer voorbij is. De nieuwste trend gaat terug naar analoog. Daar heeft David Sax een fraai boek over geschreven, getiteld The revenge of analog. Gewoon vinyl, open reel, een herwaardering van het cassettedeck en met draad aangesloten losse componenten. De analoge trend omvat ook een terugkeer naar de schrijfmachine, de vulpen, fysieke winkels, het mechanische horloge, boeken, analoge camera’s en andere tastbare objecten, aldus Sax.

Volgens Andrew Sullivan (bekende blogger) lijden velen momenteel aan de ‘digital distraction illness’. Hopelijk wordt dat gedekt door uw ziektekostenverzekering. Die allernieuwste trend geeft de standaard geïntegreerde versterker, zoals bekend uit de zeventiger en tachtiger jaren, weer bestaansrecht. Er worden nog volop fraaie cd-spelers gebouwd en het aanbod van kwalitatief voortreffelijke passieve luidsprekers is heel groot. Wie momenteel echt trendy wil zijn heeft een fraaie platenspeler staan, eventueel een open reel recorder of cassettedeck, enkele losse componenten in de vorm van een versterker, (sa)cd-speler of loopwerk, converter, phonotrap en zo groot mogelijke luidsprekers. Voor degenen met zulke systemen geldt dat ze fundamenteel iets begrijpen over de essentie van geluidsweergave. Zulke configuraties kunnen in essentie namelijk voor een enorme geluidskwaliteit zorgen.

Twee basisproblemen

Met al de nieuwe en vaak uiterst verleidelijke technieken zijn er twee basisproblemen. Converters, streamers en andere netwerkgerelateerde apparatuur maakt gebruik van erg geavanceerde geïntegreerde schakelingen. De service-window is slechts enkele jaren. Daarna zijn de betreffende onderdelen niet meer verkrijgbaar en kan het apparaat naar de afvalscheiding. Dat geldt zelfs voor erg kostbare elektronica. De meeste apparatuur uit de vijftiger tot tachtiger jaren is nog steeds volledig onderhoudbaar. Na een update of restauratie speelt een versterker uit het jaar 1958 opnieuw zo’n dertig jaar. Veel moderne apparatuur is simpelweg ‘weggooi-materiaal’.

Dat hoeft geen probleem te zijn bij een normale zakelijke benadering. Een converter van 2000 euro kan gewoon afgeschreven worden. Dat is bij een gebruik van twee jaar ongeveer 18 euro per week. Verkoop zo’n ding dan op Marktplaats voor een restwaarde van 15 euro. De volgende eigenaar is dan verantwoordelijk voor de service-problemen die ontstaan. Het tweede basisprobleem heeft te maken met geluidskwaliteit. Music-servers die middels een digitale of analoge uitgang op de versterker aangesloten worden treffen hier geen blaam. Er is dan een geluidskwaliteit die gelijk of beter is aan wat de beste cd/sacd-spelers kunnen. Het issue zit in alle apparatuur die een (thuis) netwerk gebruiken, draadloos of bekabeld. Het geluid klinkt via zo’n netwerk doorgaans minder dan rechtstreeks via de analoge of digitale uitgangen.

Discrete opbouw

Marantz zet in op de allernieuwste trend. De PM8006 is een haast klassieke geïntegreerde versterker, die je zo naast een Model 1060 (1975) of 1260DC (1978) zou kunnen zetten.  Er is een drievoudige toonregeling aan boord, een mm-phono-ingang, diverse lijningangen, een opname-uitgang om een tapedeck aan te sluiten, een pre-out, een power-amp-direct-in, twee geschakelde groepen voor luidsprekers en een hoofdtelefoonaansluiting. De enige verschillen met de beroemde versterkers uit de vorige eeuw zijn de aanwezigheid van een afstandsbediening en de koppeling om meerdere apparaten via dezelfde afstandsbediening te kunnen benaderen. Een ander verschil is de aanduiding ‘cd’ op een van de lijningangen. Die ontbrak uiteraard op de klassieke versterkers.

Een vluchtige inspectie van de volledig analoge elektronica leert dat deze Marantz opgebouwd is uit discrete onderdelen. Het phono-board is een apart onderdeel. De phono-functie is geen onderdeel dat op het printed circuit board van de lijnversterkers aanwezig is. De omschakeling van de ingangen gaat met miniatuur-relais. De enige geïntegreerde componenten zijn de HDAM SA3-modules, die ook in het phono-board te vinden zijn en door Marantz ontwikkeld zijn voor de geavanceerder audio-apparatuur. Die discrete opbouw betekent dat u een apparaat heeft dat zelfs na het eindigen van de officiële Marantz service-tijd nog gemakkelijk te onderhouden is. Mocht er over twintig jaar ooit een HDAM defect raken, dan kan vrijwel elke elektronicus zo’n ding vervangen door een discreet opgebouwde opamp. Aan de andere kant kun je je natuurlijk afvragen of er over twintig jaar nog discrete elektronica-componenten te vinden zijn. Sommige condensatoren, buizen en transistoren staan inmiddels al op de lijst van haast uitgestorven soorten. Misschien bouwen we elektronica tegen die tijd wel met heel andere technieken. Aan de andere kant zijn er zulke immense hoeveelheden elektronica-componenten gemaakt, dat er de komende vijftig jaar altijd wel ergens iets opduikt.

 

Condensatoren

Ergo, de Marantz PM8006 grijpt erg terug naar de nostalgie uit de vorige eeuw, ware het niet dat er best wat geavanceerde technieken voorhanden zijn. Volgens Marantz is de stroomtoevoer naar de luidsprekers de reden voor het geluidsmatige verschil tussen versterkers. Ondergetekende denkt dat stroom een rol speelt, maar er zijn ook andere factoren die het geluidsmatige verschil tussen versterkers verklaren. De passage over die stroom in de user manual wekt wat vragen op. Het verhaal over de short-powerline is in de Nederlandse vertaling schier onbegrijpelijk, maar in het Engels wordt enigszins duidelijk wat Marantz daarmee bedoelt. Het betekent waarschijnlijk dat er tussen de voeding en de powerstage een zo kort en effectief mogelijke verbinding is om de stroom te transporteren. Het vermogen dat deze versterker kan leveren is ongeveer 70 Watt per kanaal. In een 4 Ohm load is dat 100 Watt per kanaal, dus samen 200 Watt. Dat klopt met het vermogen dat deze versterker opneemt uit het lichtnet.

Voor de rest is er, vlak bij de cd-ingang, een bufferversterker en is de phono-versterker van een nieuw ontwerp. De ingangstrappen hebben JFET’s. Volgens Marantz is de ingangsimpedantie dan hoger en een aantal koppelcondensatoren worden verwijderd. Dat laatste is natuurlijk altijd een voordeel. Het ideaalbeeld is een versterker zonder condensatoren. Condensatoren geven namelijk altijd kleuring. Een FET-versterkertrap heeft inderdaad een hoge ingangsimpedantie en een lage uitgangsimpedantie. Marantz claimt dat de schakeling daardoor eenvoudiger kan zijn. Misschien omdat er dan minder stages nodig zijn om die lage (gewenste) uitgangsimpedantie te krijgen? Waar die condensatoren dan vervallen wordt niet helemaal duidelijk.

Schakelingen met (J)FET’s kun je volgens vier basisconfiguraties opzetten. Condensatoren die in die basisschakelingen worden gebruikt dienen als koppelcondensator of bypass. Of vervallen er condensatoren omdat de achterliggende stages vervallen of eenvoudiger zijn? Een phono-versterker heeft een RIAA-correctie. Die moet in principe zo nauwkeurig mogelijk zijn en het spiegelbeeld van de gebruikte correctie tijdens het snijden van een plaat. Volgens Marantz wordt de RIAA-correctie uitgevoerd door een HDAM. Daarachter is een klasse-A operationele versterker. Marantz claimt dat de correctie erg nauwkeurig is en met een minimale vervorming. Dat het om minuscule signalen gaat moet enigszins gerelativeerd worden. Een mm-cartridge heeft een aanzienlijk hogere uitgangsspanning dan een mc.

Gestage comeback

Een voordeel van deze geïntegreerde versterker is eveneens dat er een separate (theater) voorversterker aangesloten kan worden. De PM8006 wordt dan gebruikt als (theater) eindversterker. Lees daarvoor goed de gebruiksaanwijzing (op de bijgesloten cd-rom). Via de power-amp-direct-in functie werken de toonregeling, de volumeregeling en de ingangskeuze van de PM8006 dus niet. Via deze ingang is de eindversterker direct en ongeregeld bereikbaar. De PM8006 is ook te gebruiken als voorversterker. Op de voorversterkeruitgangen kan dan elke denkbeeldige eindversterker aangesloten worden. Het cassettedeck en de open reel recorder verheugen zich momenteel in een gestage comeback. Dat is in de studiowereld al een tijdje aan de gang, maar nu grijpt ook de consument weer terug naar deze oude waarden. De PM8006 is derhalve uitgevoerd met een uitgang waar een signaal met een vaste uitgangsspanning op staat (afhankelijk van de bronkeuze) en daarmee is een tape- of cassettedeck aan te sturen. Vanzelfsprekend ook digitale recorders met een analoge ingang. De PM8006 heeft geen echte tape-loop, dus nabandcontrole is niet mogelijk. In principe zou een loop gemaakt kunnen worden door de uitgang van het tapedeck terug te voeren naar de power-amp-direct-in, maar dat is enigszins risicovol. Die ingang bevindt zich namelijk achter de volumeregeling. Niet aanbevelenswaardig dus.

Marantz PM8006: Luisteren

Na de ervaringen met de PM-10 betekent de PM8006 weer een terugkeer naar het bekende Marantz-territorium. De PM-10 is atypisch neutraal voor een Marantz-product en kan gigantische (gecontroleerde) mokerslagen via de luidsprekers ten gehore brengen. De klasse D-schakelingen zorgen namelijk voor een gigantische drive over het hele frequentiegebied. Dat is binnen het hele bereik te horen, maar zorgt vooral voor nieuwe perspectieven in het laag en midlaag. Daarmee klinkt de PM-10 plezierig realistisch, mits de aangesloten luidsprekers ook specifieke eigenschappen hebben. De PM8006 betekent een terugkeer naar het aangename en minimale vleugje warmte dat kenmerkend is voor veel Marantz-producten. De uitdaging is om een setje luidsprekers te selecteren dat een natuurlijke match vormt met de Marantz.

Dat is altijd de uitdaging en het meest tijdsintensieve en soms ondankbare aspect van recenseren. Het is volstrekt onmogelijk om alle binnenkomende luidsprekers op dezelfde versterker aan te sluiten of dezelfde luidsprekers te gebruiken om verschillende versterkers te beoordelen. Er is namelijk een zeer complexe elektrische interactie tussen een versterker en een luidspreker via de kabel. Dat moet helemaal kloppen, anders krijg je nooit het beoogde geluidsbeeld. Er is vervolgens een referentie nodig. Dat is heel simpel. Referenties zijn bijvoorbeeld een Fender Telecaster met een specifieke gitaarversterker binnen de context van een ruimte waarin gespeeld wordt. Een referentie is ook het heel specifieke geluid van de Lady Blunt Stradivarius of de Yamaha CFX Concert Grand. Beide in de specifieke akoestische context van het moment. Geluiden die spijkerhard in je geheugen gegrift staan. Die geluiden wil je zo nauwkeurig mogelijk terughoren in een systeem. Tunen van een systeem betekent dan het zo dicht mogelijk benaderen van die referenties. Dat werkt erg plezierig omdat er een duidelijk doel is. Bij een versterker horen dan kabels en een set luidsprekers die zo’n realiteit presenteren. Als dat lukt, dan klopt de match ook.

De Marantz PM8006 ging aanvankelijk helemaal de mist in door een verkeerde match. Uiteindelijk werd een setje luidsprekers gevonden en een stukje kabel waarmee de zaken op de juiste plaats kwamen. Dat betekent niet dat de realiteit voor honderd procent wordt benaderd. Elk audioproduct heeft een kwalitatieve grens. Ook een goed matchende set heeft een prestatie-bovengrens. Hoe goed een minimonitor ook kan zijn, je zult daar nooit heel dicht bij realistische weergave komen. Je mist bijvoorbeeld grondtonen en een zekere energie om de ruimte volledig te vullen. Maar, wat er allemaal wél kan met zo’n set, moet absoluut ook een duidelijk raakvlak hebben met de weergave van realisme. Is dat dan allemaal belangrijk? Ja, de essentie van audio is dat de werkelijkheid wordt benaderd. Er is niets mooier dan het geluid van echte instrumenten en stemmen. Ook Dolby Atmos in de bioscoop heeft als doel om de geluidservaring zo realistisch mogelijk te maken. Dat gebeurt door 3D- soundscaping. Als het basisprincipe van realisme niet meer geldt, dan is de essentie van audio weg en is elke activiteit daarin volstrekt nutteloos. Of het moet een levensvervulling zijn om doelloos te rotzooien.

Het aardige is dat vrijwel elk systeem wel enige stukjes van de realiteit in zich heeft. De kunst is om al die stukjes in hetzelfde systeem te verenigen. Grosso modo vindt de Marantz PM8006 de fijnste match met luidsprekers die geen al te complexe belasting vormen. Liefst van een wat hoger rendement. Weergevers die veel stroom willen zijn een slechte match. De drive die deze versterker laat horen met de juiste luidsprekers wordt stukken minder als de betreffende luidspreker niet matched. Zulke luidsprekers vinden is geen probleem. Er zijn veel mooie luidsprekers beschikbaar tussen de 200-1500 euro/set. Hoe beter die match, hoe beter deze Marantz zich met betrekking tot snelheid zal gedragen. Bij de basiseigenschappen horen de fraaie stage-weergave met ruim voldoende focussering en diepte. Met betrekking tot klank is het allemaal aangenaam en er is geen sprake van scherpte of andere problemen.

Phono

Er zijn weinig zekerheden in het leven, maar het is haast een wetmatigheid dat als je een platenspeler aansluit op een versterker er brom hoorbaar is. Zo ook in de luisterruimte, maar de PM8006 treft daarin geen enkele blaam. De diepe achtergronden zijn uiteraard te vinden in de schimmige wereld van aardlussen, reststromen en foute veronderstellingen. Het issue was snel uit de wereld en na het aansluiten van een geschikte en klassieke mm-phono cartridge restte ijzingwekkende stilte. De ingebouwde Marantz-phonoversterker is namelijk extreem stil en laat geen enkel brommetje of ruisje horen.

Tegenwoordig zijn er nieuwe mm-cartridges te vinden met sublieme prestaties. In het verleden waren er een aantal mm’s met indertijd topprestaties die ook vandaag de dag nog volledig actueel zijn. Voorbeelden zijn sommige Shure’s, waaronder de beroemde V15 Type 5, de Stanton 681 triple E, de ADC XLM (optimaal in de beroemde ADC-tonearm) en de Coral 666 (E)X. Om de phono-stage te beluisteren is er wat geëxperimenteerd met bovenstaande cartridges. Het zou eigenlijk zinvol zijn als de ingebouwde phonostage een capaciteitsregeling zou hebben en een mc-ingang zou ook geen groot probleem hoeven zijn. Maar mogelijkerwijs heeft Marantz deze versterker ook gepositioneerd voor een doelgroep die start met instap-platenspelers. Zulke exemplaren zijn vaak uitgerust met de huidige en vaak erg goede mm-cartridges. Wie persé mc wil draaien kan een separate phono-versterker aansluiten op de lijningangen van de PM8006, maar ook een step up trafo aanschaffen. De Marantz phono-stage van de PM8006 geeft een fraaie stage, detaillering en is erg stil en zonder ruis. 

Naschrift

Marantz zet met de PM8006 geïntegreerde versterker in op de allernieuwste trend. Feitelijk een in kracht toenemende subtrend die net buiten de mainstream valt. Een trend voor mensen die zich willen onderscheiden. Zowel in kwaliteit als in beleving. Voor de nieuwe generatie van jeugdigen is de analoge ervaring middels versterkers, platenspelers en tapedecks volstrekt nieuw. Ze hebben dat nooit eerder gezien. Analoog heeft niet alleen met nostalgie te maken, maar met de wens om weer met fysieke objecten te mogen werken. Iets anders dan alles via touchscreens en apps te benaderen. De virtuele wereld vraagt heftig om een fysieke dimensie en dat is, aldus Sax, een belangrijke reden voor de herleving van analoog. Maar, een kritische noot aan het adres van Sax is dat de beste strategie bestaat uit het realiseren van een overwogen balans tussen digitaal en analoog.

Marantz komt met een volledig analoge versterker die discreet is opgebouwd en zeker ook focust op de uitstekende ingebouwde mm-phonotrap. Vul dat aan met een van de betaalbare en trendy platenspelers, koop een mooie cd-speler of een taperecorder, een setje mooie luidsprekers en je hebt een fenomenale beleving. Combineer die fraaie analoge Marantz-techniek, met echte knoppen en schakelaars, rustig met een streamer, music-server of een virtual reality sound system. Dus, zoek de balans en geniet van beide werelden. Marantz neemt haar deel door hernieuwd kennis te laten maken met die traditionele waarden.

Marantz PM8006
Adviesprijs: € 1.299,-
Marantz | www.marantz.nl