De reden voor mijn recente bezoek aan Latham Audio is het op de markt verschijnen van de derde en laatste in de reeks aangekondigde netwerkspelers, begonnen met de ND 555. Daarna kwam de NDX 2 en nu staat de ND5 XS 2 te trappelen om zijn kunsten ten gehore te brengen.
Naim Audio
Wie de filosofie van Naim Audio wil kunnen begrijpen, kan niet om een klein beetje historie van het Engelse bedrijf heen. Gevestigd in Salisbury in het zuiden van Engeland is de onderneming gegroeid van een eenmanszaak tot een bloeiende fabrikant van hoogwaardige audioapparatuur. Met een Nederlandse vertegenwoordiger die meer dan toegewijd is aan dealers en eindgebruikers om de reputatie van Naim niet alleen hoog te houden, maar zeker ook verder uit te bouwen.
De reden voor een bezoek aan Latham Audio is het op de markt verschijnen van de derde en laatste in de reeks aangekondigde netwerkspelers, begonnen met de ND 555. Daarna kwam de NDX 2 en nu staat de ND5 XS 2 te trappelen om zijn kunsten ten gehore te brengen.
Wie dacht dat alles inmiddels wel gezegd was over netwerkspelers, DAC’s en kabels heeft Naim kennelijk nog geen kans gegeven. Het merk was lang een vreemde eend in de bijt, een niche merk met fanatieke aanhangers. Dat is het op sommige punten nog steeds, maar aan de andere kant is het één van de meest volwassen merken met een lange historie. Met het uitbrengen van zoveel mooie producten heeft Naim een glorieuze toekomst voor zich. “What’s in a Naim?”.
Een stukje terug in de tijd
Latham Audio is midden jaren ‘80 opgericht door Malcolm Latham met als doel het importeren van Britse audio. Aanvankelijk was Linn één van de belangrijkste merken in de stal, en wie kent niet de onvergetelijke Ed Verkerk, de kleine man die elk onderdeel van een Linn LP 12 kon dromen en Linn ademde. Maar tijden veranderen en Linn nam de verkoop wereldwijd zelf in de hand. Naim was op dat moment een vrij logische opvolger. Linn en Naim hebben immers een historie samen, en rond 2006 werd Latham de officiële importeur van Naim, een merk dat zich duidelijk begaf in de niche markt en niet heel bekend was bij het grote publiek.
Naim deed vooral in versterkers, tuners, cd-spelers en als zijstap in luidsprekers, maar zeker niet in streamers. Latham was zelf al een stap verder, daar was tot 2007 domotica een belangrijke tak van sport. De ervaring daarmee opgedaan werd omgebogen naar het adviseren van dealers over de opzet van netwerken. Want streamen deed meer en meer zijn invloed gelden en veel dealers kwamen in die tijd niet verder dan het koppelen van een eigen PC aan internet. Kennis en ervaring opgedaan kwam heel goed van pas op het moment dat ook Naim Audio de streamingmarkt schoorvoetend betrad.
De visie van Latham is in de jaren nooit anders geworden, de solide basis neergelegd door Malcolm en zijn vrouw Saskia is aangevuld met Rowan Dernee in de buitendienst voor Nederland en Manu Claryns voor de Frans en Vlaamstalige markt. Op kantoor werkt ondersteunend Barbara Brans-Latham (de dochter van) en de technische dienst wordt bemand door Joep van Gils. Technische dienst? Ja, er zijn maar weinig importeurs die nog een eigen technische dienst kennen en Latham Audio is er één van. Upgrades en reparaties worden voor de geïmporteerde merken zelf uitgevoerd en Naim apparatuur gaat zelden terug naar Salisbury. Doel van Latham is immers de klanten laten genieten van hun favoriete muziek en een onderbreking van dat genot moet liefst niet aan de orde zijn en anders zo snel mogelijk worden opgelost.
In de tijd dat Naim als merk werd opgenomen bleek de trouw van de dealers onontbeerlijk, zij steunden Latham Audio aan alle kanten en omarmden de groene logo’s, om vervolgens te ontdekken welke meerwaarde het merk bracht in het productpalet. Daarin is geen enkele verandering gekomen en Naim klanten blijken zeer trouw te zijn. Latham Audio zet logische stappen en kiest met zorg zijn complementaire merken. Dynavector elementen, Quadraspire en Clic meubels, Chord Company kabels, Neat Acoustics luidsprekers en Well Tempered draaitafels. Er is geen overlap en geen behoefte om alleen maar merken binnen te halen.
Source First
Naim Audio was zeker niet de eerste om streaming audio op de markt te zetten. Met alle bijkomende zaken als software schrijven is dat wel zo handig, de markt zat er ook nog niet op te wachten. Rond 2010 werden door minder dan twintig procent van de audioliefhebbers streamingdiensten afgenomen. Een forse kentering heeft plaatsgevonden, nu is dat al meer dan tachtig procent. De jongeren hebben geen belangstelling voor het fysieke medium cd, een internetstream in veel handiger. Naim heeft nog wel cd-spelers in het programma, de CD5 Si als enige, ook zij zien de toekomst van streamen alleen maar groeien. Dat is niet de enige oorzaak, cd-loopwerken zoals Naim gebruikt in de spelers zijn niet meer verkrijgbaar. Oorzaak: de toeleveranciers zien geen brood meer in het vervaardigen van loopwerken anders dan rammelend en goedkoop. Naim zou Naim niet zijn als ze geen flinke voorraad loopwerken behouden voor service, dus ze liggen opgeslagen voor wie ooit een mankement aan zijn speler heeft.
Naim beweert zelf dat hun nieuwste ND 555 streamer het niveau van de topspeler CD 555 voorbij gaat. De ND 555 is lid van de tweede generatie streamers van Naim, waar de ND5 XS 2 ver onder zit qua prijs en de NDX 2 de middenmoot vormt. Was de verwachting van de klanten dat streamers meer zouden gaan lijken op de Uniti-reeks, Naim laat de huidige generatie spelers passen in de Classic producten. Veel cd-spelerprincipes zijn immers nog steeds van toepassing, zoals het verend ophangen van printplaten tot aan het mechanisch trillingvrij maken van elektronica met geveerde, zware messing platen, eerder toegepast in de CD 555. Of het voeden van de streamer met een externe voeding om vooral invloed van een voeding weg te houden van de audiocircuits.
Wel werken de Classic producten naadloos samen met Uniti en Mu-So omdat de gebruikersinterface altijd beschikbaar is geweest voor alle producten. De Naim App voor iOS en Android is in eigen huis ontwikkeld. De reden om zelf ook de software te schrijven heeft alles te maken met de volledige controle over productie in Engeland van hardware en software. Alleen dan kan een fabrikant als Naim kwaliteit en continuïteit in het topsegment met open ogen garanderen. Het credo van Naim, “Source first”, leeft voort met de netwerkspelers.
Gemeenschappelijke zaken
Als we de ND5 XS 2, de NDX 2 en de CD 555 vergelijken met elkaar en met de Uniti en Mu-So reeks, dan zijn er diverse overeenkomsten aan te wijzen. Zo is het streamer platform, codenaam NP800, steeds gelijk en geeft het toegang tot vTuner 5 internetradio, TIDAL, Spotify Connect, Apple AirPlay en Chromecast. Via Chromecast weer tot Qobuz en andere diensten. Op basis van UPnP is streamen vanaf Naim servers, een NAS of een PC mogelijk tot zelfs 32bit/384kHz. Met ondersteunde fileformaten als WAV, FLAC, DSD, Apple Lossless, AIFF, AAC, Windows Media-formatted files, M4A en MP3. Uiteraard is er gapless playback voor alle files.
Via de App zijn alle Naim spelers Multiroom & Party Mode compatibel tot zes gekoppelde devices. Er is Bluetooth-connectiviteit met aptX codec, en laten we vooral niet vergeten dat alle spelers volledig ROON Ready en gecertificeerd zijn. Dat NP800 platform is een mede-ontwikkeling van Naim en is exclusief aan Naim Audio voorbehouden. Vanwege een ingebouwde buffer, 16 keer groter dan in de vorige generatie, houd je 5 minuten cd-kwaliteit opgeslagen om af te spelen. Dat maakt het gebruik van draadloze netwerken mogelijk zonder drops, op Wi-Fi 2,4 en 5GHz band, al verdient een vast Ethernet nog steeds de voorkeur in de ogen van Naim, Latham en ondergetekende.
Het platform is toekomstvast voor Wi-Fi en bedrade netwerken. Essentieel in digitale audio is het kloksignaal, daarom is in de Classic lijn niet de bron maar de speler leidend gemaakt en controleert het de DAC modules. Alle inkomende data wordt eerst oversampled tot een resolutie van 40bits in een SHARC DSP voordat de data de DAC bereikt. De gehele streamingsectie van de spelers maakt gebruikt van de low-noise, high speed low-voltage differential signalling (LVDS) om het digitale signaal door de speler te voeren. Vanwege de beschikbare hoge doorvoersnelheid kunnen digitale formaten tot 32 bits/384 kHz of tot DSD128 gebruikt worden. Het ontwerpen en vervaardigen van het nieuwe digitale platform was één van de grootste projecten binnen Naim, omdat engineers uit alle disciplines moesten samenwerken: elektronici, industriële ontwerpers, akoestische en mechanische ingenieurs.
Even een kleine zijstap: systeem integratie is voor de spelers te maken met een RC-5 kabel, waarna netwerkspeler en (voor)versterker te bedienen zijn. Denk aan keuze van ingangen, herbenoemen van ingangen en volume regeling via de App. Op deze manier vormt de netwerkspeler de interface naar de rest van het systeem. Dat gaat helaas alleen niet op voor de Nait 5 Si. Niet-gebruikte uitgangen van alle streamers worden normaliter uitgeschakeld, zodat elk detail dat mogelijk is voor betere geluidskwaliteit wordt benut.
Voor alle netwerkspelers geldt dat netwerkkabels belangrijk zijn. Latham heeft een voorkeur voor Chord Company streamingkabels. Een basisopslag voor eigen muziek kan zijn de Uniti Core, want hij ript, slaat op en is bereikbaar vanaf elke speler. De Uniti Core verzorgt artwork en via de Rovi-functie krijgt u informatie over artiesten, songteksten en heeft u foto’s. Bij een volledig Naim systeem heeft u geen computer meer nodig, alleen een tablet.
In detail
Na de overeenkomsten komen de verschillen. De ND5 XS 2 is bewust voordeliger gehouden dan voorganger ND5 XS. Het blijft een met de hand gebouwd product, het streven was een meer dan goede kwaliteit speler maken onder de € 3.000. Bespaard is op een display (kleurendisplay paste fysiek niet) en op een afstandsbediening (die is er niet). Aan de uitgang zijn OpAmps toegepast, gekozen is voor de PCM1791A Burr-Brown digitaal naar analoog converter en er is geen voeding-upgrade mogelijk. Tegelijk is de performance juist toegenomen. Om de hoge weergavekwaliteit te waarborgen gebruikt Naim ook in deze speler geselecteerde en gematchte onderdelen, een over-sized ringkerntransformator en ontkoppelde printed circuit boards. De ND5 XS 2 profiteert aan alle kanten van de Naim engineering en R&D om een natuurlijke en pakkende weergave te creëren vanuit alle bronnen.
De NDX 2 heeft een veel zwaardere behuizing, een zwaardere voeding, betere DAC in de vorm van een Burr-Brown PCM1792A converter, DR in voeding, bevat meer met de hand geselecteerde componenten, kent een betere mechanische ontkoppeling, een externe voeding is mogelijk, een discrete uitgang met transistoren in plaats van OpAmps is te vinden en er is een kleurendisplay, net als een metalen Zigbee afstandsbediening.
De NDX 2 is wél uit te breiden met een extra voeding in de vorm van een XPS DR of een 555 PS DR. Met een losse voeding schurkt de performance tegen de kwaliteit van de oorspronkelijke NDS aan. Potentieel zijn zij gelijk, in prijs is de NDX 2 met voeding nog steeds voordeliger en kent het apparaat meer mogelijkheden.
Het ontwerpen van de ND 555 gaf Naim de ruimte om boven het NDS-niveau uit te stijgen. In de eerste plaats is de speler mechanisch zwaar aangepast, met ontkoppelde printplaten, met twee messing platen van elk 2,6 kilo, ontkoppeling waarvoor in de CD 555 ooit de werd basis gelegd om daadwerkelijk alle inkomende en opgewekte vibraties en trillingen te minimaliseren. Gebruikt worden volledig discrete uitgangen, door de gehele speler heen vinden we speciaal met de hand geselecteerde componenten. Een echte ladder-DAC in de vorm van een Burr Brown PCM1704 is in gebruik voor de allerhoogste weergavekwaliteit, waarbij afscherming in de vorm van een kooi van Faraday zorgt dat hoogfrequente straling van het streamerboard geen kans heeft om de audiocircuits te bereiken. Er zit geen voeding in de ND 555 zelf, dus ook daarvan is er geen enkele stralingsinvloed.
Voor de voeding is gekozen voor een Power-Line netsnoer aan een 555 PS DR voeding. Standaard wordt een Hi-Line interconnect meegeleverd, een eigen metalen Zigbee afstandsbediening en de afwerking is in lijn met de 500 Serie. Een tweede 555 PS DR voeding is een optie, waarmee de voeding voor de digitale circuits wordt gescheiden van de voeding voor de analoge gedeeltes.
Naim mij mee
Natuurlijk kon ik luisteren en vergelijken, niet alleen bij Latham maar ook elders deed ik indrukken op. Bij Latham in huis gebruikten we een NAC 552 met 552 DR voeding als regelversterker, een NAP 500 met 500 PS DR voeding als eindversterker, verbonden met Super Lumina interconnects en luidsprekerkabels. De Naim Ovator S800 luidsprekers mochten het elektrische signaal als geluid overdragen. Vier streamers werden opgesteld: de oude ND 5 XS, de ND 5 XS 2, de NDX 2 en de ND 555 met 555 PS DR voeding. Overige gebruikte kabels zijn te vinden in de dozen van de netwerkspelers. Waar Power-Line meegeleverd wordt is die ook gebruikt, de rest van de set krijgt de voeding uit een Naim Powerigel. De ND 5 XS is het startpunt en geeft mij de kans te wennen aan de luidsprekers en de akoestiek.
Na een poosje gaat we naar het nummer Fever, dit keer gezongen door Petra Margoni, van de XS naar XS 2. Naim heeft duidelijk niet stilgezeten en maakt de belofte waar: meer performance voor een lagere prijs. De definitie is vooruitgegaan, een contrabas heeft ineens snaren, Petra’s stem verkrijgt een hogere graad van intonatie, dat er met de vingers wordt geknipt hoor ik nu, daarnet waren het meer klappende handen. Er ontstaat veel meer rust en stilte op de achtergrond, er komt zelfs een afbakening per instrument met daartussen niets dan stilte.
Naim maakt met de ND5 XS 2 in alle opzichten een enorme stap. Van een mooie speler gaan we naar een volwassen 2018-product. Je krijgt alles wat je verwacht van een moderne streamingoplossing. Ineens is het niet gek meer dat er zo’n dure set achter staat. De ND5 XS 2 is puntig, kent volop punch en blijkt dynamisch. Hanna Boel zorgt met After midnight voor korte droge klappen, een Hammond orgel komt erbij, haar ruige stem staat voor de band. Muziek wordt gebracht met impact, is helder zonder te overdrijven, lage tonen zijn met de grote luidsprekers indrukwekkend zonder een moment te overheersen.
Het begin is er, nu door naar de naar NDX 2. Per direct ontstaat meer scheiding, verkrijgen we een dieper stereobeeld, worden tonen waar nodig nog droger en korter, is de basgitaar veel duidelijker hoorbaar als entiteit, komt de stem verder naar voren, gaan drums naar achter en staat de bas daartussen. Het ruige karakter van Hanne krijgt op een plezierige manier de aandacht. De weergave is schoner, daarom duikt het orgel duidelijker op. Snelheid van de “oude” Naim versterkers herleeft, terwijl de vorige generatie streamers juist PRaT een beetje liet liggen.
De overtreffende trap
Door met Joe Sample en Black and white. Jazz met veel kleine geluidjes, niet wonderlijk dat juist een snel Naim systeem daar heel goed me overweg kan. De voor mij onbekende band Bat for Lashes levert de track Laura. Waarom juist deze track gekozen? De piano is niet indrukwekkend opgenomen, al staat de stem van de zangeres er wel goed op. Voor haar geldt een geslaagde intonatie gecombineerd met een lichte heesheid. De echo op de stem is duidelijk aanwezig. Nu, als we omschakelen naar de ND 555 wordt de keuze helder, ineens staat er wel een heel echte piano, geeft de stem rillingen. Wat een verschil kun je nog maken van de NDX 2 naar de ND 555. Ook in prijs, maar deze digitale netwerkspeler is een speler ‘from outer space’. Was de stem al verstaanbaarder, nu zingt ze met gewicht en borstkas, ondertussen draagt de piano de song.
De ND 555 trekt de aandacht, houdt die vast en je bent diep betrokken bij de muziek. Kari Bremnes brengt Lover in Berlin, de lage tonen hebben wat last van de afmeting van de speakers, ze zijn bovendien niet geweldig in de opname gezet. Alles daarboven zit in een enorm stereobeeld, met definitie, details, puntigheid en toewijding aan de muziek. Oscar Peterson’s You look good to me zorgt voor een knorrende bas, met drums heel, heel ver naar links en de piano staat strak in het midden. Het mompelen van de bassist is ogenblikkelijk hoorbaar. Wat een gemak brengt de ND 555 in het afspelen.
Met Super Lumina interlink op de ND 555 aangesloten gaat de definitie nog een keer een sprong maken. De snaren van de contrabas krijgen de natuurlijke resonantie als ze worden gestreken. Drums staan er nog net wat lekkerder op en de scheiding wordt groter omdat er tussen de instrumenten meer stilte is. Piano staat vrijwel in de ruimte. Ritme is heel sterk, de echtheidsfactor neemt tot in de finesses toe. De laatste stap vandaag gaat van de ND 555 naar een NDX met ditmaal een 555 PS DR voeding. De externe voeding zorgt voor meer harmonie in het geluid, ook al wordt het nog geen ND 555, we gaan wel die weg op. Nogmaals Laura van Bat for Lashes, nu behoudt zijn piano zijn klank, de stem blijft moeilijk vanwege de opname. Het zit echt tegen oversturing aan. Toch blijft de stem alsmaar verstaanbaar. De 555 PS DR of de XPS DR zijn zeker een upgrades om over na te denken na aanschaf van een NDX 2. Zoals altijd doet een voeding bij Naim heel veel goeds.
Ervaringen elders
Ik gaf het al kort aan, ik beluisterde de streamers ook elders. De ND 555 onder meer in een topsysteem met Bowers & Wilkins 800 D3 Diamond luidsprekers, de NDX 2 met XPS DR aan een Naim Supernait 2 met Focal Kanta luidsprekers. De ND5 XS 2 in kleinere opstellingen. Wat telkens opvalt is de muzikaliteit van de Naim streamers, de stap vooruit ten opzichte van de vorige generatie, het gevoel voor timing en de serene rust in de muziek. Als er één soort speler is die nooit over de schreef gaat, onrustig weergeeft, wel alle informatie kan bieden en mij tot tranen kan bewegen dan is het een Naim.
Telkens als ik een ND 555 beluister lopen rillingen over de rug, niet alleen als ik geconcentreerd luister, zelfs als ik gewoon dwars door het stereobeeld loop. De NDX 2 en de ND5 XS 2 zijn de kleinere broertjes van dit machtige systeem, maar behouden met een aanzienlijk vriendelijker prijskaartje wel een aantal van de unieke Naim eigenschappen als ritme, klankkleur, timing en plezier. Met de gedachte dat Naim veel toegankelijker is geworden in de loop der jaren prijs ik een potentiele koper gelukkig. Niet alleen maar DIN aansluitingen, er is ruimte voor RCA zodat een Naim netwerkspeler ook optimaal kan functioneren in een niet-Naim systeem. Op de spelers ingangen voor andere digitale bronnen, optisch, via BNC en Coax. De geweldige Naim App voor de bediening naast ROON voor de liefhebber van dat software pakket.
Met de stappen die Naim in vier jaar ontwikkeling van het streamerplatform heeft gezet staan ze in één klap aan de top. Voor de komende jaren kun je met deze generatie vooruit, hoef je geen miskoop te vrezen. Software aanpassingen zijn altijd mogelijk via internet, en omdat Naim de ontwikkeling in eigen hand heeft gaan die voort.
Zoals altijd is een investering in Naim bijna waardevast, service blijft mogelijk, upgrades komen indien nodig beschikbaar, inruil is veelal welkom bij dealers. Dat een serieuze importeur als Latham Audio degene is om Naim Audio te distribueren kan alleen een voordeel zijn.
