NAD pronkt momenteel graag met de slimme M10-versterker. Maar laten we de C 658 die op de iEar’ Show werd voorgesteld niet vergeten. Het is een voorversterker-DAC-streamer die alles aan boord heeft om je bestaande hifi-set of een paar actieve speakers veel beter te doen klinken. Het (dubbele) geheim? BluOS én Dirac.
NAD C 658
Ons NAD C 658-testtoestel ontvingen we reeds in februari, als één van de eersten in Europa. Toch verschijnt de review van deze streaming DAC/voorversterker nu pas. Waarom? We wilden de C 658 op zijn volledig potentieel kunnen beoordelen, dus incluis de Dirac-kamercorrectie. Dirac werd echter pas heel recent in juni toegevoegd via een firmware-update. Dat komt omdat NAD druk bezig was met het klaarstomen van de M10 uit de Master Series. Hifi-bedrijven hebben nu eenmaal maar een beperkte ontwikkelcapaciteit qua software.
We snappen wel dat NAD even voorrang gaf aan de M10, want het is een heel speciaal product waarmee de fabrikant probeert een nieuw en jonger publiek aan te boren. Het deelt trouwens een aantal functies met de C 658 die we hier bekijken. Op papier lijkt de lijst met specs gelijkaardig, maar het zijn twee toestellen voor heel ander publiek: de M10 is een compacte maar krachtige high-end versterker die heel toekomstgericht uit de hoek komt, de NAD C 658 is een wat complexer apparaat met veel mogelijkheden. Het past daardoor wellicht beter bij de hifi-liefhebber die al een (ouder) systeem in huis heeft, bijvoorbeeld één zonder streaming en app-bediening. Daarnaast is de NAD een nuttige aanvulling voor een eindtrap of een set actieve speakers, zoals de ELAC Navis-luidsprekers.
De grote troef van de C 658 is dat het heel veel doet en kan. Officieel heet het apparaat ‘BluOS Streaming DAC C 658’, een naam die ondanks zijn lengte toch niet volledig de lading dekt. Het NAD-toestel is immers eveneens een voorversterker, dus met een eigen volumeregeling (die je wel kunt uitschakelen, indien overbodig). Je kunt externe bronnen aansluiten (digitale maar ook analoge, incluis een draaitafel), streamen via het uitstekende BluOS-platform of via Bluetooth en de C 658 combineren met draadloze Bluesound-speakers. Ten slotte helpt dit toestel je om luidsprekers optimaal af te regelen via het Dirac-kamercorrectiesysteem. En alsof dat nog niet genoeg is, kun je de C 658 uitbreiden met MDC-kaartjes om nog meer mogelijkheden toe te voegen. Je hoort het, deze NAD van 1.699 euro bezit veel talenten. Je kunt het niet zomaar vergelijken met een ander hifi-apparaat op de markt.
Maar wat is het precies?
Een streaming DAC is een term die nog niet iedereen in hifi-land kent, maar eigenlijk doet zo’n toestel precies wat het etiket belooft. Het bevat een streamer en een DAC, in dit geval gebaseerd op een ESS Sabre-chipset. Welke type juist, vertelt NAD niet (en een visuele inspectie van de binnenkant gaf geen antwoord). Je kunt de C 658 gebruiken als een DAC voor externe bronnen (een cd-transport of een televisie bijvoorbeeld) of rechtstreeks muziek afspelen via de ingebouwde streaming. Via Bluetooth (met aptX HD) kun je snel muziek van je smartphone naar het apparaat brengen, maar er zijn interessantere opties voor muziekliefhebbers. Dan hebben we het uiteraard over het BluOS-gedeelte van de modelnaam. Het is misschien verwarrend dat er niet 'Bluesound' staat, maar BluOS is gewoon de naam van de software die de Bluesound- en partnerproducten gebruiken. Hierdoor bezit de NAD C 658 alle mogelijkheden van dat platform. Dat wil onder meer zeggen dat je via de intuïtieve Bluesound-app toegang hebt tot waanzinnig veel streamingdiensten (enkel Sonos heeft er meer, maar dat zijn nichediensten), waaronder Spotify, Tidal, Qobuz en Deezer. Je kunt ook eigen bestanden afspelen vanaf je mobiel toestel of een NAS.
Een klein minpuntje is dat je geen DLNA-shares kunt toevoegen maar zelf een netwerkpad naar een SMB-folder moet invoeren als je muziekbestanden op een netwerkschijf wil afspelen. Dit hoef je echter maar één keer te doen, en verder is de app gespeend van echte tekortkomingen. De Bluesound-app wordt bovendie regelmatig verbeterd, een heel belangrijk punt als het gaat om streaming en multiroom. Zo werd de app recent uitgebreid met een snelkoppeling naar Radio Paradise, een uitstekende internetradio die hele goede playlists in losslesskwaliteit streamt.
Dankzij BluOS is de C 658 automatisch Roon Ready, waardoor de NAD meteen wordt gevonden door de audiofiele software. Officieel is het toestel nog niet Roon-gecertifieerd, maar alles werkt zoals het hoort. Overigens verstaan we dat de C 658 alles aan boord heeft om AirPlay 2 te ondersteunen, maar is het nog wachten op een groen licht van Apple. Het iets dat hifi-bedrijven wel vaker merken: wachten op een goedkeuring van Apple (of Google) duurt soms langer dan de techniek inbouwen.
Meer functie dan design
De C 658 is deel van de Classic-lijn bij NAD. Het apparaat is bijgevolg eerder functioneel getekend dan echt een designtopper waar je meteen op verliefd wordt. De (veel duurdere) M10 uit de Masters-premiumreeks van het Canadese merk is op dat vlak echt wel een grotere verleider. Toch mag je niet klagen over de afwerking van de C 658, want alles is degelijk afgewerkt. Vergeleken met het verleden is het Classic-design zelfs een heel klein beetje spannender geworden. Maar ja, het uiterlijk blijft saai en weinig doet vermoeden dat de C 658 zoveel kan. Een hoog pride of ownership-gevoel ga je dus niet ervaren - totdat je de NAD effectief in gebruik neemt, misschien. Trouwens, als je echt niet op het apparaat wil kijken, dan hoeft dat niet. Door zijn goede integratie met smarthome-platforms, triggers en de app-besturing kun je de NAD volledig uit het zicht verstoppen. In een meubel, maar ook in een rack in een technische ruimte.
NAD positioneert de C 658 als een echte manusje van alles. Missie geslaagd, lijkt ons, want de vele in- en uitgangen maken het apparaat inderdaad geschikt voor heel veel scenario’s. Standaard komt het met – houjevast – een phono-ingang, twee analoge cinch-ingangen, twee digitale coaxiale aansluitingen, twee optische ingangen én een USB klasse A-poort zodat je muziekbestanden via een USB-stick of -schijf kunt afspelen. De C 658 kun je via ethernetkabel of WiFi verbinden met je netwerk, en er is Bluetooth aan boord. Die werkt in beide richtingen: je kunt een mobiel toestel aansluiten om muziek af te spelen maar ook een Bluetooth-hoofdtelefoon om 's avonds laat een ontspannende playlist te beluisteren. Sluit je een koptelefoon liever met de kabel aan? Er is een 6,3-mm hoofdtelefoonuitgang voorzien. Verrassend genoeg is er is geen USB klasse B-ingang om de C 658 rechtstreeks te verbinden met een computer. Wellicht achtte NAD dat overbodig vanwege de ingebakken streaming.
Aangezien de C 658 bedoeld is om te combineren met een (eind)versterker of actieve speakers, kun je geen luidsprekers rechtstreeks op dit apparaat aansluiten. Als je dezelfde mogelijkheden zoekt in één doos waar je wel speakers mee kunt aansturen, dan kun je de M10 overwegen. Dat is een hele opstap qua prijs, maar vooralsnog is er geen alternatief in de Classic-lijn. Althans, niet met Dirac. BluOS-streaming vind je echter wel in de betaalbare C 368- en C 388-versterkers. Zoals gezegd is er bij de concurrentie niet echt iets vergelijkbaar met de C 658, het dichtste in de buurt komt de nog niet beschikbare Arcam SA-30-versterker die ook over Dirac beschikt. Maar ook in dat geval zal het prijskaartje aanzienlijk hoger liggen.
Om de C 658 te verbinden met een versterker heb je de keuze tussen een gebalanceerde (XLR) en ongebalanceerde (cinch) verbinding. Een digitale uitgang is er dus niet, je moet de DA-conversie van de NAD gebruiken. dat is spijtig, want wie al een high-end versterker bezit zou de C 658 misschien uitsluitend voor het streamen en kamercorrectie willen gebruiken.
Als pluspunt geldt dan weer dat NAD niet één maar twee subwoofer-uitgangen voorziet. Dit laat toe om een set van compacte speakers te ondersteunen én kritische audiofielen de gelegenheid te geven om via twee subs een nog optimalere laagweergave te krijgen. Twee subwoofers op verschillende plaatsen in de kamer zijn immers interessant omdat je daarmee effectief roommodes kunt bestrijden.
Upgrade der upgrades
Alsof al die aansluitingen en mogelijkheden nog niet voldoende waren, heeft NAD de C 658 voorzien van twee MDC-slots. MDC of Modular Design Construction is iets typisch van het Canadese merk; in essentie zijn het sleuven waarin je uitbreidingskaarten kunt plaatsen om functionaliteit toe te voegen. Vergelijk het met hoe je een computer kunt upgraden door er een nieuwe netwerkkaart of grafische kaart in te stoppen. MDC is qua duurzaamheid een enorme verbetering, omdat je een versterker langer in gebruik kunt houden – ook als er nieuwe technologieën opduiken. Op deze manier gaf NAD bijvoorbeeld aan eigenaars van oudere AV-receivers met enkel Full HD-aansluitingen de mogelijkheid om te upgraden naar 4K-compatibiliteit en HDMI 2.0.
Bij de hypercomplete C 658 ga je waarschijnlijk nooit de MDC-sleuven gebruiken. Maar toch, het is fijn dat ze er zijn. De enige upgrade die op dit moment relevant lijkt is een MDC-module met HDMI-ingangen, incluis een HDMI-ARC-aansluiting die het geluid van tv-apps zoals Netflix doorstuurt. Surroundgeluid kan de C 658 via deze HMDI-module niet weergeven, maar tv-geluid dat in een hoge kwaliteit via twee goed geplaatste stereospeakers wordt afspeeld mag er zeker ook zijn.
Uitstekende app
Als je een Roon-fan bent, zul je ongetwijfeld meteen voor de app van die software kiezen. Maar zelfs fanatieke Roon-adepten moeten de Bluesound-app installeren. Het is gewoonweg zeer goed en biedt heel wat handige opties. De Bluesound-app is er niet enkel om te streamen, maar werkt als een volledige remote. Alle ingangen op de C 658 kun je selecteren, incluis de fysieke ingangen. Tik op de phono-ingang en je kunt naar je vinyl luisteren – terwijl je wel nog het volume kunt veranderen of aan de toonregeling kunt. Dat is prettig; al te vaak moet je bij het wisselen van pakweg streaming naar cd-speler de smartphone met app wegleggen en grijpen naar de afstandsbediening. Dat hoeft hier niet, de Bluesound-app regelt het allemaal. Er is trouwens wel een ‘echte’ zeer functionele remote meegeleverd, maar de app vinden wij veel eenvoudiger om te gebruiken. Je kunt er gevorderde zaken mee, zoals Dirac-filters kiezen (zie verder) en een crossover instellen voor een optionele subwoofer.
Er zijn een paar momenten waarop de Bluesound-app op onze iPad Pro iets te druk overkomt, maar meestal presenteert het alles helder. Het vinden en afspelen van muziek gaat vlot, de C 658 reageert heel snel en ook het schakelen tussen verschillende BluOS/Bluesound-toestellen gaat eenvoudig. Want ook dat is een troef van BluOS: multiroom. Je kunt via dezelfde app andere Bluesound-speakers, Dali Callisto-speakers of bepaalde andere NAD’s bedienen, en zelfs meerdere Bluesound/BluOS-toestellen koppelen als je een lied in meerdere kamers wil laten horen.
Dirac aan boord
Wat ons betreft is de aanwezigheid van Dirac op de C 658 het grootste pluspunt. Maar er hoort ook een waarschuwing bij: het is ingewikkeld. Dirac kan zorgen dat de klank uit je systeem veel beter wordt, maar je gaat daar wel de nodige tijd in moeten investeren (of een dealer vragen om het te doen). Het is niet zo eenvoudig om te gebruiken, ondanks de recente grote verbeteringen aan de Dirac-interface.
Misschien vind je kamercorrectiesoftware niet relevant voor stereoweergave. Komt dat omdat via software ingrijpen op een audiosignaal in het verleden soms de kwaliteit aantastte? Geef Dirac dan toch een kns, want deze geavanceerde software pakt het wel kundig aaan. Een voorwaarde is wel dat de basis goed is: je moet een degelijke versterker hebben en betere luidsprekers die in staat zijn om correcties weer te geven.
Als dit allemaal als Chinees in de oren klinkt, dan raden we je aan om ons achtergrondstuk over Dirac Live 2.x te lezen. De samenvatting: Dirac analyseert de eigenschappen van je kamer én je speakers, en past het audiosignaal op slimme wijze aan zodat fouten verdwijnen. Dat kan het veelvoorkomende probleem van een roommode zijn – een basfrequentie die door de vorm van je kamer versterkt wordt en andere frequenties overstemt of vertroebelt. Maar Dirac kan ook meer. Als enige corrigeert het ook je speakers, zowel qua impulsrespons als qua timing van de drivers.
Het analyseren van je kamer gebeurt door een microfoon aan te sluiten op de C 658 of op een laptop, en in een mobiele app (iOS en Android) of desktopapplicatie (Windows of Mac) een stappenplan te volgen. Daarbij moet je nauwkeurig de microfoon op meerdere posities rond je luisterplek plaatsen (tot 13 in totaal), waarbij het vooral belangrijk is dat de afstand tussen elke meetpositie gelijk blijft. Een microfoonstand of statief is dus echt onmisbaar. Gelukkig duurt het meten niet lang met een stereosysteem. Bij een 7.1.4-opstelling is dat wel anders... Na het meten van je kamer biedt Dirac je de mogelijkheid om de correcties aan het geluidssignaal (de targetcurve) zelf nog aan te passen. Een reden om dat te doen is omdat Dirac volgens velen speakers iets te neutraal afregelt.
Standaard krijg je bij de NAD C 658 een Lite-versie van Dirac die beperkt is tot een bovengrens van 500 Hz. Een enorme beperking is dat niet, want dit is precies het deel van het frequentiebereik waar kamerproblemen zich situeren. Wil je meer? Je kunt voor 99 euro upgraden naar de volledige Dirac-versie die op het volledige frequentiebereik kan ingrijpen. Let wel: je opent dan wel de deur naar nog meer werk voor jezelf, omdat je door correcties op het midden en hoog het karakter van je luidsprekers helemaal kunt veranderen. Onze tip voor mensen die beginnen met aanpassingen in Dirac: maak bescheiden veranderingen en vergelijk.
Zoveel meer inzicht
Omdat de C 658 echt bijzonder lang in onze testruimte stond, hebben we de NAD met heel wat hifi-apparatuur gecombineerd. Daarbij gebruiken we hem vooral als streamer, een ervaring die heel aangenaam en probleemloos verliep. Voor de finale testfase mét Dirac koppelen we het testtoestel met een Hegel Röst en een set KEF R3 in een pure stereo-opstelling en daarna met een Primare i15 en onze muurgemonteerde Dali Rubicon LCR’s met een MA Silver W12-subwoofer in een 2.1-opstelling. We hebben telkens een nieuwe meting met Dirac gemaakt, op minstens 9 posities en met eigen een gekalibreerde UMIK-microfoon (in plaats van het meegeleverde exemplaar). Het mooie aan de C 658 is dat je tot vijf Dirac-filters kunt uploaden naar het apparaat en dan via de Bluesound-app snel kunt wisselen tussen filters (of Dirac kunt uitschakelen). Zo is het heel eenvoudig om de impact van de Dirac-kamercorrectie vast te stellen en om je eigen tweaks aan de target-curve van Dirac te vergelijken.
Wie al eerder reviews van de NAD M10 en de Arcam AVR-850 las, evenals ons achtergrondstuk over Dirac Live 2.x, weet dat we de software momenteel als de beste op de markt beschouwen. Net als andere kamercorrectiesoftware pakt het room modes effectief aan door de frequentieweergave te manipuleren, maar wat het toevoegt is een ‘verheldering’ van de klank. Dat gebeurt door het ingrijpen op vlak van impulsrespons en de timing van de drivers in de luidspreker zelf. Nieuw sinds de 2.x-versie is dat er ook in paren luidsprekers gecorrigeerd wordt, wat bij stereoweergave een hele plus is.
Het hangt natuurlijk van de rest van je systeem – en vooral je luidsprekers – af hoe merkbaar de verbetering op dit vlak is. Bij strakke, coherente luidsprekers moet Dirac minder corrigeren dan bij wollige, onzorgvuldige speakers. Dat gezegd zijnde hebben we nog nooit een Dirac-correctie als overbodig ervaren. Bijna elke ruimte en elk systeem kan wat hulp gebruiken.
Wat onmiddellijk opvalt als we tijdens het luisteren op de R3’s doorlopende wisselen tussen geen Dirac, de voorgestelde curve en een aangepaste curve met iets meer laag, is dat Dirac heel effectief een kamermode-probleem rond 70 Hz aanpakt. Het is even wennen, want bij het schakelen naar een Dirac-correctie lijkt het eerst alsof de klank veel dunner is geworden. Maar dat is een snelle reactie van het gehoor op een verandering; je gehoor is geen precisie-instrument maar werkt contextueel. Aandachtiger luisteren laat ons veel meer detail ontdekken in de lagere frequenties onder 100 Hz, wat een echte verrijking is bij instrumenten als cello’s en piano’s.
Bij de zeer goede KEF-speakers met hun Uni-Q-driver is de verdere impact van Dirac wat subtieler, maar toch is heel merkbaar bij ‘All’ van Yann Tiersen dat de soundstage van tracks als ‘Tempelhof’ in omvang groeit en dat fijne details beter naar voren komen. Dirac uitschakelen, en het klinkt opeens een stuk doffer en in elkaar gedoken. Het wordt moeilijker om kleine details te horen. Bij de 2.1-Rubicon-opstelling maakt Dirac de integratie tussen de stereospeakers en subwoofer eenvoudig, en krijgen we een immens detailgevoel als we melancholisch luisteren naar ‘Amazing Grace, for cello solo’ van Vincent Belanger. Wel heeft Dirac iets te veel energie in de subwoofer gestopt, waardoor de lage basdrum van ‘Unfinished Sympathy’ te lang en te luid doorklinkt. Het klinkt beter dan zonder Dirac-correctie, maar toch… even op de laptop de curve rond 30-40 Hz iets minder steil maken, en dat vinden we natuurlijker klinken. Maar het geeft wel aan dat Dirac soms geen honderd procent kant-en-klare-oplossing is – zeker niet voor mensen die graag blijven tweaken.
Conclusie
De NAC C 658 is het veelzijdigste hifi-apparaat dat we ooit op bezoek kregen. Als je geconfronteerd wordt met zijn uitgebreide featurelijst komt het misschien complex over. Maar als je het begint te gebruiken blijkt dit toestel bijzonder intuïtief, met dank aan de uitstekende Bluesound-app. Ook de DA-conversie van de C 658 is opperbest. Je moet het toestel zien als een - sorry voor het cliché - Zwitsers zakmes. Het kan veel, maar wellicht ga je toch vooral een of twee functies gebruiken.
We zouden de C 658 omschrijven als een spectaculaire upgrade voor de meeste hifi-systemen. Als je de ingebouwde Dirac-functie gebruikt, kun je heel wat akoestische en plaatsingsproblemen oplossen – en dat is een enorm pluspunt. Dirac is inderdaad wél ingewikkeld voor gewone muziekliefhebbers, maar doorbijten levert een mooi resultaat op. De geluidsverbetering die je met Dirac realiseert zal vaak groter zijn dan menige upgrades op andere vlakken. We maken ons sterk dat je in veel gevallen meer haalt door de C 658 aan je systeem toe te voegen dan door te upgraden naar duurdere speakers en versterkers – al zal dat natuurlijk afhangen van wat je hebt staan en welke sprong je bereid bent te nemen.
NAD C 658
