Gelukkig zijn er ook nog steeds de zogenaamde traditionalisten. Ontwerpers en bedrijven die beproefde technieken in ere houden en daar met slimme aanpassingen mooie hedendaagse producten van maken. Lees en geniet in dat kader over de prachtige Italiaanse Mastersound Dueventi geïntegreerde buizenversterker. Een product met een moderne touch waarin vakmanschap, ambacht en vooral diepgaand genieten de boventoon voeren en daarmee een broodnodige oase van rust binnen ons jachtige bestaan kan brengen.
Mastersound
Het verhaal van Mastersound leest bijna als een spannende roman en gaat eind vijftiger jaren van de vorige eeuw van start, wanneer Cesare Sanavio afstudeert als elektronische expert met een proefschrift over uitgangstransformatoren in buizenversterkers. Zijn eerste grote project betreft het ontwerpen en bouwen van radio- en televisieapparatuur voor verschillende buitenlandse locaties op basis van buizenversterkers. Doordat ook zijn gezin vanwege het jarenlange verblijf mee is gereisd, doet ook zijn zoon Luciano de eerste ervaringen met het bouwen van buizenversterkers op. Na terugkeer naar Italië werkt Cesare gedurende enkele jaren als consultant voor verschillende hifi bedrijven, voordat hij gepokt en gemazeld door een schat aan ervaring de knoop doorhakt om samen met zijn beide zoons Mastersound op te richten.
Het allereerste Mastersound model is de 2-11 A geïntegreerde versterker. Een model dat door het publiek en pers dermate goed wordt ontvangen dat het al snel als maatstaf binnen zijn prijssegment geldt. Na pensionering van Cesare, zetten zijn zoons Lorenzo en Luciano het bedrijf tot eind 2015 voort, waarna de pijlen van het merk, dankzij het aantrekken van nieuwe zakenpartners, veel meer internationaal wordt gericht. Gelukkig blijft het bedrijfsmotto om binnen iedere prijsklasse de best mogelijke buizenversterker te ontwikkelen met het behoud van de Italiaanse traditie van puur handwerk en ambachtsvakmanschap, ook dan volledig ongewijzigd.
Dueventi
Lezers die mijn verhalen al jaren volgen, weten vast nog wel dat ik tot drie jaar geleden vol trots en met ontzettend veel muzikale bevrediging met een prachtige Italiaanse Unison Research Performance single ended buizenversterker heb gespeeld. Deze Performance was niet alleen een toonbeeld van extreme muzikale betrokkenheid, maar ademde ook uit zijn materialen de zo begeerde Italiaanse roots. Hoewel de Mastersound Dueventi in basis strakker en zakelijker is gestileerd, zijn ook hier het lijnenspel en materiaalkeuze absoluut meteen herkenbaar als een zuiver Italiaans ontwerp. Samen met al hun andere wereldberoemde industriële ontwerpen, blijft dit mediterrane land onverminderd bij de koplopers horen van wat ik ‘emotioneel design’ noem. Want of het nu modern of meer klassiek is, alles klopt tot in het kleinste detail en ademt een ongekende beleving uit. Ook de opvallend cleane, diepzwarte Dueventi is weer zo’n visueel statement die naast een mooie symmetrie, het lastig te omschrijven bijna magische spel speelt van ideale verhoudingen, fijnzinnig op elkaar afgestemde materialen en zwierige schoonschrift lettertypen.
De voorzijde van de geheel uit anti-magnetisch staal opgebouwde versterker wordt gesierd door twee draairegelaars, waarvan de meest linkse de drie lijningangen en een ingebouwde phono MM voorversterker schakelt, terwijl de rechtse knop een motorgestuurde en dus op afstand bedienbare ALPS volumeregelaar bedient. De aan-uitschakelaar zit voor een maximaal opgeruimd uiterlijk rechts onderaan de voorzijde verstopt. Qua buisbezetting is de versterker aan de bovenzijde behalve een rvs hitteschild, getooid met vier EL34 eindbuizen en twee ECC802 (12au7) voorbuisjes. Een bezetting die door zijn inefficiënte single ended werking een vermogen van slechts 2 x 20 Watt in pentode geschakeld levert om over de ogenschijnlijk zeer magere 2 x 10 Watt in triode nog maar niet te spreken. Dat dit ‘povere’ vermogen uiteindelijk toch de meeste op de markt verkrijgbare luidsprekers meer dan prima kan aansturen zal later in dit verhaal blijken.
Handmatig de buizen bij hoeven stellen is er bij deze versterker niet bij, want zowel de voor- als eindbuizen zijn volledig autobias. Mede door de volledig in eigen huis ontwikkelde uitgangstransformatoren loopt de bandbreedte 15 Hz tot 30 kHz bij 0 dB en kan enige vorm van tegenkoppeling zelfs volledig achterwege blijven. Ondanks dat de Dueventi met zijn 49 cm breedte (mede veroorzaakt door de gebogen massieve walnoothouten zijwangen), 29,5 cm diepte en 20 cm hoogte niet echt reusachtig groot oogt, is het gewicht van 24 kg buizenversterker typisch door onder meer de grote en zware voedings- en uitgangstransformatoren. De sierlijk gevormde aluminium delen die de buizen tegen directe aanraking beschermen, zien er fraai en goed bijpassend uit, terwijl de strakke lay-out van de achterzijde, speciaal voor Mastersound vervaardigde luidsprekerklemmen laat zien met gescheiden 8 en 4 Ohms uitgangstrafo aftakkingen en aansluitingen. Rechts daarnaast de mooi wijd gespatieerde RCA connectoren die plaats voor zelfs de meest robuuste connectoren bieden, een aardeaansluiting voor de platenspeler en een kantelschakelaar om te kiezen voor triode of pentode werking. Het pakket wordt tenslotte gecompleteerd met een euronetstekkeraansluiting, en een buitengewoon goed reagerende in massief walnoothout uitgevoerde radiografische afstandsbediening voor alleen het volumeniveau.
Single ended of push pull
In de koptekst van dit artikel staat het al vermeld; single ended buizenversterker. Maar wat houdt dit nu eigenlijk in en wat is het verschil met een push-pull ontwerp? Single ended is de moederschakeling van alle buizenversterkers en houdt in dat per eindversterkertrap slechts één eindbuis wordt gebruikt voor de versterking en dus altijd in klasse A werkzaam is. Bij de meer efficiënt werkende push-pull schakeling die altijd in klasse A/B werkt, heb je minimaal twee eindversterkerbuizen per kanaal nodig. Een voor de ene helft van het muzieksignaal en één voor de andere helft. Bij een single ended schakeling hoeft het complete muzieksignaal niet te worden opgesplitst, wat in theorie een meer pure weergave kan opleveren.
Ook doordat vanwege de eenvoud een hele hoop elektrische componenten kunnen worden weggelaten die te allen tijde het muzieksignaal op een bepaalde wijze beïnvloeden. Hoewel er ook uitgangstransformatorloze ontwerpen bestaan (de zogenaamde OTL ontwerpen) moet er verder altijd een transformator worden gebruikt voor onder meer de impedantieaanpassing en spanning/stroomomzetting. Het nadeel van single ended is dat er een constante ruststroom in één richting door de eindtrafo loopt. Hierdoor moet de eindtrafo groter zijn dan bij een pushpull ontwerp en moet daarin een luchtspleet zijn aangebracht om verzadiging en magnetisatie van de trafokern te voorkomen.
Luisteren
Een hele hoop woorden voor een kleine, bijna handzame buizenversterker die eigenlijk slechts één taak heeft en dat is de luisteraar meenemen op een muzikale reis waarbij de techniek ondergeschikt aan de muziek is. Door veelvuldige logeerpartijen van een hele reeks buizenversterkers de afgelopen vijftien jaar, heb ik veel zinnige ervaring met dit principe opgedaan. Op het moment dat ik de Dueventi in pentode geschakeld als eerste ‘loslaat’ op mijn ‘buisvriendelijke’ referentie Master CC luidsprekers, hoor ik meteen een bekende en door mij zeer gewaardeerde buizenversterker eigenschap. Het is de signatuur dat de op papier maar magere 20 Watt uitgangsvermogen in de praktijk veel krachtiger en vooral meer levenslustig klinkt. Waar je bij veel zelfs grote transistorversterkers het gevoel hebt dat muziek niet vrij en ongedwongen speelt en het vermogen kleiner lijkt dan het werkelijk is, blijkt deze Dueventi precies andersom te reageren. Want alsof het geen enkele moeite kost, worden alle muzikanten en zangers opmerkelijk groots, krachtig en met een indrukwekkende spanningsboog weergegeven.
Uiteraard denkt u nu vast dat dit dan vast wel ten koste van een strak en kernachtig laag zal gaan. Maar niets is minder waar. Want ook het laag van deze kleine benjamin weet echt te overtuigen. Hoewel het nog niet de laagkwaliteit haalt van de beste transistorontwerpen, is het wel mooi snel, goed gedefinieerd (vooral in de pentode stand) en zeker niet wollig of traag. Nu heeft een en ander ook wel te maken door de inzet van EL34 eindbuizen. Want als er één ook nog eens zeer betaalbare en goed verkrijgbare eindbuis is die aspecten als een aanstekelijke spontaniteit, muzikaliteit en neutraliteit binnen een enkel ontwerp weet te combineren, dan is het wel de EL34. Wat mij bij het dagelijkse gebruik zeer goed bevalt, is de werking van de radiografische afstandsbediening. Hoewel je de twee drukknoppen niet te lang ingedrukt moet houden omdat het volume dan wel erg snel omhoog of omlaag gaat, is de werking in de dagelijkse praktijk zeer plezier. Met name doordat je het goed in de hand liggende kleinood nooit op de versterker hoeft te richten.
Vergelijkingen
Wanneer ik de Dueventi met enkele andere geïntegreerde EL34 versterkers van hetzelfde wattage en prijs vergelijk zoals bijvoorbeeld een Unison Research S6 of PrimaLuna DiaLogue Premium, dan zet de Mastersound in eerste instantie een wat kleiner en meer compact stereobeeld neer met een minder flamboyante openheid dan het genoemde tweetal. Maar luister je langer dan blijkt de Dueventi een heel bevredigende gulden middenweg te bewandelen. Een presentatie die zowel een mooi tonaal evenwicht, neutraliteit en puntigheid nastreeft, maar daarbij net zo sterk in aspecten als gemak, expressie, vloeiendheid en dynamische contrasten is.
Toch is het uiteindelijk vooral de muzikale stimulans waardoor je eindeloos naar muziek wilt gaan luisteren, die één van de sterke verkoopargumenten van deze mooie kleine versterker vormt. Dit valt ook meteen te merken aan het gegeven dat de Dueventi ook op zacht niveau al mijn aandacht weet te trekken. Bij sommige versterkers gaat muziek gedachteloos aan je voorbij. Je speelt een album of tracklist af en weet na afloop eigenlijk niet eens meer welke nummers er allemaal voorbij zijn gekomen. Maar niet met deze Mastersound die je echt in het muzikale gebeuren (be)trekt en je bewust maakt van de zeggingskracht en muzikale boodschap van de artiesten.
Muzikale voorbeelden
Een werkelijk schitterend voorbeeld van deze laatste twee eigenschappen is het debuutalbum ‘Eyes Closed’ van Haevn. De eerste keer dat ik deze muziek hoorde leek het wel of ik weer in de ‘gouden eeuw’ van audio was teruggekeerd. Niets geen loudness war of de ‘moderne’ combinatie van akelige vervlakking en emotieloosheid, maar vooral adembenemend mooie nummers die naast tonaal rijk ook de sfeer, rust en gelaagdheid bezitten die Scandinavische muziek zo kan typeren. Maar niets blijkt minder waar wanneer Haevn blijkt te bestaan uit het voor een reclamefilm gekoppelde Nederlandse duo van filmcomponist Jorrit Kleijnen en singer-songwriter Marijn van der Meer. Na Volvo volgde ook een reclame voor BMW, waarna deze sferische muziek al snel de internationale hitlijsten van Shazam bestormde. Het succes was vervolgens zo groot dat werd besloten om de oorspronkelijke 30 seconden composities uit te werken tot volledige nummers geproduceerd door fenomeen Tim Bran. Niet toevallig ook de producer achter de Britse triphopband London Grammar en Birdy. Door de toevoeging van gitarist Tom Veugen, drummer David Broeders en bassist Mart Jeninga ontstond uiteindelijk de inmiddels zeer succesvolle band Haevn. Dat deze muziek ook wel dream rock wordt genoemd wordt al meteen duidelijk bij het eerste rustige en weid uitgesponnen nummer The sea. Het stereobeeld kan hele weidse vormen aannemen en daar laat de Dueventi zoals verwacht wel wat kleine steken vallen. Maar het diepe en zeer krachtig geregistreerde laag is dan weer wel mooi strak, uitstekend gedefinieerd en wat nog belangrijker is, het draagt op indrukwekkende wijze het nummer.
Het daaropvolgende Bright lights is meer uptempo en zo mooi van compositie dat het zelfs een toekomstige klassieker zou kunnen worden, terwijl het melancholische Finding out more als basis voor de eerdergenoemde BMW-reclame heeft gediend. Heel knap dat deze op twee na kleinste Mastersound versterker zoveel van de facetten van deze toch stiekem bijzonder veeleisende muziek intact laten. Diep, krachtig en gedefinieerd laag, de sonore zangstem van tekstschrijver Marijn die als een helder baken over zijn eigen muziek schijnt en een hoge tonen bereik wat als een goed geproportioneerd onderdeel van het totaalgeheel uitmaakt. Altijd informatief, vloeiend en verfijnd en gelukkig nooit droog of opdringerig.
PRaT
Hoewel de term Pace Rhythm and Timing (PRaT) vooral bij audiofielen bekend is, staat het vrij vertaald voor audioproducten die in staat zijn de complexe ritme en timingstructuren van een muziekstuk zoveel mogelijk intact te laten. Zeker voor ontwerpers is dit best een moeilijke opgave omdat je het niet kunt meten maar wel horen. Een heel mooi voorbeeld hiervan is het album ‘Introducing…’ van de pas op latere leeftijd beroemd geworden en in 2003 overleden Cubaanse pianist Rubén Gonzalez. Deze muziek wordt wel zo aanstekelijk ‘groovend’ gespeeld en is zo tastbaar geregistreerd, dat je met een goed systeem wat overigens helemaal niet de wereld hoeft te kosten, gewoonweg niet meer stil kunt zitten. Introducing… is opgenomen in 1996 en dat is precies één jaar voor het befaamde Buena vista social club meesterwerk van gitarist en producer Ry Cooder. Een productie waar ook Rubén op meespeelde. Al bij het eerste nummer La Engañadoro is er behalve een ongekende passie en enthousiasme ook meteen een fantastische timing hoorbaar. Het lijkt op het eerste gehoor heel eenvoudig, maar luister je wat beter dan zit het dan weer assertief vooraan in de maat, om even later weer loom achterin de maat te ‘leunen’. Ook op dit vlak blijkt de Dueventi hoge ogen te scoren. Want buiten een uitstekende PRaT, blijven tegelijkertijd ook de ruimte eigenschappen en het doorzicht perfect overeind. Hierdoor ontstaat er een mooi ademend totaalgeheel wat het hifi gevoel al snel naar de achterzijde dringt en maximaal genieten toestaat.
Van Pentode naar triode
Het laatste wat ik bij deze heerlijk ongecompliceerde versterker uitprobeer is de pentode naar triode of vice versa kantelschakelaar aan de achterzijde. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de PrimaLuna DiaLogue modellen waar deze functie willekeurig tijdens het spelen kan worden bediend, dient bij de Dueventi eerst de versterker te worden uitgezet voordat de andere optie kan worden ingeschakeld. Niet uitzetten kan overigens ook, maar dan hoort u wel een luide knal over de luidsprekers! Een piek die zowel voor de luidsprekers als eindbuizen niet bepaald bevorderlijk voor hun levensduur is. Wat er bij het omschakelen feitelijk gebeurd is dat het schermrooster van de pentode EL-34 eindbuis wordt kortgesloten met de anode, waardoor deze zich als een triode gaat gedragen. In technische zin resulteert dit in meer vervorming en de helft minder vermogen, maar muzikaal gezien snijdt deze optie zeker hout. Want hoewel de behoefte aan gemakkelijk aanstuurbare luidsprekers met een hoger rendement duidelijk dwingender wordt en de weergave waarneembaar minder dynamisch, nemen aan de andere kant de verfijning en samenhang toe. Muzikanten spelen nog beter samen, instrumenten klinken nog meer als één gelaagd geheel en het is gewoon nog wat meer tastbare muziek.
Absoluut gezien zijn de laagcontrole en absolute transparantie in deze triode stand wel wat minder, maar alles daar tussenin heeft op een bepaalde manier wel meer samenhang. Net of de lijm om het complete muzikale panorama samen te houden, beter is gelukt en de muzikale bedoelingen beter overkomen. Wat de audiofiele parameters tenslotte betreft, kent de Dueventi eigenlijk louter pluspunten en eigenlijk geen echte tekortkomingen. Ja, zoals gezegd is het stereobeeld niet bepaald uitbundig groot en ook qua uitbundige expressie/openheid is deze versterker niet de grote uitblinker. Maar kijk ik naar het zeer zorgvuldig samengestelde totaalpakket, dan is dit wel de versterker die je het langste zal bevallen omdat hij feitelijk geen tekortkomingen heeft.
Conclusie
Met de Dueventi heeft het Italiaanse Mastersound een dijk van een product in een nog net betaalbare prijsklasse neergezet. De versterker is bijzonder goed gebouwd, zeer netjes afgewerkt en biedt met zijn vier ‘klassieke’ analoge lijningangen voor de meeste situaties ruimschoots plaats. Digitaal kan natuurlijk ook, maar dan moet u wel over een losse DAC of bronnen met ingebouwde converter beschikken. Ondanks de op het oog maar magere 2 x 20 Watt, blijkt de versterker verrassend goed met de meeste luidsprekers overweg te kunnen en kan daarbij zelfs verrassend luid! Natuurlijk kunt u er geen feestje mee bouwen, maar bij dagelijks gebruik komt u echt niets te kort. Dit verandert overigens wanneer u van pentode naar triode omschakelt, want 2 x 10 Watt is dermate minder dat dan een rendement van minimaal 90 dB of liefst nog hoger noodzakelijk wordt. Maar voldoet u hieraan dan is het mogelijk om zelfs nog dichter bij een maximale beleving van uw favoriete muziek te komen.
Mastersound Dueventi
€ 3.490,- | Hifinesse
www.hifinesse.nl
