Draaitafelfabrikant Pro-Ject heeft onlangs de X1 gepresenteerd, een complete draaitafel die naar eigen zeggen audiofiele kwaliteiten bezit zonder meteen de hoofdprijs te moeten betalen. Het persbericht wijst erop dat de Pro-Ject X1 geen revolutie is, omdat het Oostenrijkse bedrijf zeker weet dat al het onderzoek naar de draaitafel al is voltooid. In plaats daarvan zegt Pro-Ject dat het gewoon “dingen goed doet, met hoogwaardige materialen en dure technologie”.
Na een eerdere review van een Mag Lev ML1 platenspeler mag ik nu aan de slag met een Pro-Ject X1 draaitafel. Het contrast kan bijna niet groter zijn. Is de Mag Lev een speler die nieuwe wegen bewandelt om tot optimale weergave te komen, de Pro-Ject X1 is puur traditioneel in de goede zin van het woord. Echter Pro-Ject claimt met de X1 high end weergave tegen een wel zeer betaalbare prijs: voor respectievelijk € 699,- zonder element en € 799,- met een speciaal voor Pro-Ject ontwikkelde Pick it. S2MM element mag je jezelf eigenaar noemen. Een duidelijk ander prijskaartje dan de circa €2500,- die een Mag Lev ML1 moet kosten.
Nu is de Oostenrijkse fabrikant natuurlijk niet de eerste de beste. Ze hebben een rijke historie op het gebied van (betaalbare) draaitafels en verkopen jaarlijks enorme aantallen in meer dan 80 landen. Heinz Lichtenegger startte in 1991 met Pro-Ject, een tijd waarin het digitale medium CD hoogtij vierde en de draaitafel ten dode leek opgeschreven. Heinz dacht daar anders over en was ervan overtuigd dat de beste, en meest eenvoudige manier om van muziek te genieten een draaitafel met vinyl platen is. Met zeer betaalbare producten wars van onnodige (kostenverhogende) features groeide Pro-Ject tegen de klippen op en is het momenteel waarschijnlijk de grootste draaitafelfabrikant ter wereld. Met de al een aantal jaren groeiende schare vinylliefhebber lijkt Heinz zijn gelijk wel gehaald te hebben. Inmiddels is het productpallet uitgebreid met elektronica, speakers en accessoires maar blijft de draaitafel met maar liefst 12 verschillende series core business.
Pro-Ject X1
Het feit dat Pro-Ject de X1 een verkoopprijs heeft van € 699,- is des te knapper wanneer je bedenkt dat de speler volledig hand gebouwd wordt in Europa. Op techniek en afwerking is niet bespaard, zo blijkt bij het doorlezen van de spec sheet. De snaar aangedreven X1 beschikt over een elektronische toerental schakelaar, het omleggen van de snaar om te wisselen van 33 naar 45 toeren is dan ook niet nodig. De motor is optimaal geïsoleerd zodat trillingen geen kans maken om de weergave negatief te beïnvloeden. Het acryl plateau weegt maar liefst 1,5kg. De toonarm is een nieuw ontwikkeld exemplaar gemaakt van een sandwich van carbon en aluminium. Het contra gewicht is uitgerust met TPE demping om resonanties tussen element en toonarm te voorkomen.
De basis voor de toonarm is gemaakt van aluminium en zowel de VTA als de Azimut zijn instelbaar. Iets wat in deze prijsklasse niet gebruikelijk is maar wel aangeeft dat Pro-Ject de X1 als een serieuze draaitafel ziet. Om de X1 goed waterpas op te kunnen stellen is deze voorzien van verstelbare en isolerende voeten gemaakt van een aluminium/TPE sandwich. En dit zijn nog niet alle features waarover de X1 beschikt. Voor meer info over deze speler en Pro-Ject in het algemeen is een bezoek aan de website project-audio.com zeker aan te bevelen. De afwerking is van de plint is van eenzelfde hoog niveau, er is keuze uit een witte of zwarte lak die bestaat uit maar liefst 8 lagen en met de hand is gepolijst, of een Walnoot fineer.
Compleet
De X1 wordt zeer compleet geleverd. Er zijn 2 uitvoeringen beschikbaar, met of zonder Pick it. S2MM element. Van de importeur heb ik de versie met het speciaal door Pro-Ject getunede Ortofon element toegestuurd gekregen. Bij het uitpakken zie ik dat het element al gemonteerd is in de arm, iets wat zeker voor de beginnende vinylliefhebber een plus is. Het speelklaar maken is geen heel ingewikkelde klus, maar vergt wel wat voorzichtigheid en aandacht. Zo moet het plateau geplaatst worden, de snaar voor de aandrijving omgelegd, het contra gewicht op de arm gemonteerd en het gewichtje voor de dwarskrachtcompensatie aan de arm gehangen worden. Wanneer je de redelijk duidelijke handleiding volgt kan er weinig fout gaan.
De handleiding van de recent beluisterde Mag Lev ML1 draaitafel was op dit punt nog een tandje beter door het gebruik van veel afbeeldingen bij de tekst. Na het installeren check ik voor de zekerheid de ingestelde naaldkracht nog even met een Shure naalddrukweger, toch net wat nauwkeuriger dan de op het contragewicht vermelde schaalverdeling. Met de speciale dempende en verstelbare voeten zet ik de X1 waterpas op de bovenste plank van mijn Quadraspire audiorack. Rest nog het aansluiten van de voeding en de meegeleverde interlink. Niet helemaal waar, Pro-Ject levert ook nog een transparante scharnierende stofkap mee. De fabrikant adviseert deze bij het beluisteren van vinyl te verwijderen om resonanties te voorkomen en zodoende een betere weergave te bereiken. Ik begrijp het advies van de fabrikant volledig maar in de praktijk blijkt het plaatsen en verwijderen van de stofkap een omzichtig klusje.
De fit and finish is dusdanig goed dat de stofkap strak op de scharnieren zit en bij het afnemen de complete draaitafel gemakkelijk weg schuift, zeker wanneer deze op een gladde ondergrond geplaatst is. Dit maakt de kans op ongelukjes of zelfs beschadiging reëel. Nu ik toch aan het zeuren ben, de kap is volledig gemaakt van hard kunststof. Een paar zachte dopjes van bijvoorbeeld rubber of silicone zouden ervoor zorgen dat de kap met een minder harde klap sluit en de plint van de X1 niet beschadigd raakt. Rest nog het aansluiten van de voeding en de fraaie meegeleverde interlink. Eenmaal opgesteld staat er een strakke fraai uitziende draaitafel te pronken op mijn audiorack. Puur op uiterlijk en compleetheid vind ik het al een knappe prestatie van Pro-Ject dat deze draaitafel voor 799,- over de toonbank gaat. Zou het fraaie uiterlijk hand in hand gaan met een dito weergave?
Aansluiten
De X1 wordt met de door Pro-ject meegeleverde Connect it. E interlink gekoppeld aan mijn referentie set. Bestaande uit een Devialet 220 Expert Pro versterker, een set Audiovector SR3 Avantgarde Arreté speakers en een Funk Vector draaitafel met Shelter element. Bekabeling is van Atlas te weten Eos Superior netsnoeren, een Eos Modular verdeeldoos en Ascent Grun luidsprekerkabels. De ingebouwde phonotrap van mijn Devialet pas ik qua waarden aan naar het Pro-Ject Pick It S2 element. In het gebruik blijkt de Pro-Ject een lichte brom te genereren maar aansluiten van de aarde draad lost dit op. Klaar, draaien maar…
Vinyl time
Omdat een element nu eenmaal een flink aantal uren nodig heeft om optimaal te presteren gaat er best wat tijd overheen alvorens ik serieus kan gaan luisteren. De eerste platen die ik afspeel laten een stijf en niet al te afgewogen geluid horen, maar hoe meer lp’s er onder de naald doorgaan hoe beter het wordt. Pas wanneer ik geen verbetering meer denk te horen pak ik mijn tablet erbij om aantekeningen te maken. Lekker afgezaagd, maar typisch een album wat je op vinyl beluistert, is Love over Gold van Dire Straits.
Het nummer Private Investigations zit vol met elementen die flinke eisen stellen aan een draaitafel. Forse dynamiek sprongen, stevige drums, kleine details en een knallende gitaar. Deze X1 geeft direct een mooi visitekaartje af. Er wordt een breed en diep stereobeeld gepresenteerd. Er is zelfs een realistische plaatsing in de hoogte, vaak een lastige parameter om in te vullen. De Pro-Ject combinatie laat spetters en tikjes iets meer horen dan mijn eigen Funk en Shelter combi zonder dat het storend is. Kleine details die in het nummer verstopt zijn, zoals de kat die een glas omgooit wat vervolgens in scherven valt op de grond en het gehijg van een man zijn goed hoorbaar. De stevige klappen op de drums worden met veel druk weergegeven maar blijven wel strak, doortekend en gecontroleerd. Een knappe prestatie voor een draaitafel die inclusief element voor 799,- euro over de toonbank gaat.
Niet alleen de laagweergave is prima te noemen, het middengebied is van eenzelfde kwaliteit. De stem van Mark Knopfler is onmiskenbaar met het zo kenmerkende randje en de wat donkere toon. Muziek van Dire Straits staat of valt met een correcte weergave van een gitaar. Laat dat maar aan deze X1 over. De combinatie met het Pick It S2 element is een heel gelukkige en zorgt ervoor dat de gitaar met veel realisme en vooral een heel aangename klank wordt weergegeven. Van een enigszins versleten normale persing is de overgang naar Into The Labyrinth van Dead Can Dance, een onberispelijke gekoesterde dubbel lp, erg groot. Dit dubbelalbum viel mij ooit ten deel toen een goede muziekvriend en audiofiel zijn complete collectie de deur uit deed om zich volledig te storten op digitale weergave. Wow, wat een verschil, de Pro-Ject combi laat nu zijn ware gezicht zien. Sterker nog, de track Yulonga heb ik al op vele combinaties, analoog en digitaal, thuis beluisterd. Echter de percussie-instrumenten die na ongeveer één minuut inzetten heb ik nimmer zo goed van elkaar kunnen onderscheiden.
Het blijken niet twee Maracas te zijn maar een Maracas en een Cabasse, een eyeopener eersteklas… Deze X1 maakt zijn audiofiele pretenties volledig waar, leg een vinyl schijf van goede kwaliteit op het plateau en laat je verrassen. Niet alleen het hoog- en middengebied is uitstekend maar de al eerder geroemde laagweergave gaat met het Dead Can Dance album nog een stukje verder. Laag loopt nog dieper door en is fraai doortekend. Er wordt een groots stereobeeld opgebouwd in mijn luisterruimte. Links en rechts gaat het tot ver buiten de speakers en mijn Audiovector luidsprekers verdwijnen volledig. De dieptewerking is eveneens zeer goed en zelfs de hoogtewerking is aanwezig. Hierdoor lijkt er een echt persoon in de ruimte te staan en geen miniatuurmens.
Audiofiel materiaal is leuk, maar luisteren naar vinyl is voor mij persoonlijk ook met veel plezier luisteren naar jaren ‘70- en ’80 muziek uit mijn jeugd. Het album What’s Wrong with This Picture van de Amerikaanse singer, songwriter Andrew Gould is daar een goed voorbeeld van. Vooral de verstaanbaarheid is uitstekend, de herkenbare stem van Linda Ronstadt pik je er gemakkelijk uit in de backing vocals. Wat vooral opvalt is de plezierige en enthousiaste weergave met veel detail in het hoog die deze X1 aan de dag legt. Avalon van Roxy Music is een goed voorbeeld van, voor sommigen te, strak geproduceerde jaren 80 muziek. Hierop zijn grote hits More Than This en natuurlijk het gelijknamige Avalon terug te vinden. Het hele album is doorspekt met kleine percussie geluidjes en andere minuscule details. Door de stille achtergrond en het prima Pick It S2 element worden deze details probleemloos voor het voetlicht gebracht. De Pro-Ject combi legt er echter niet de nadruk op maar geeft ze mooi in balans met de rest van de muziek weer. De zeer uitgesproken stem van zanger Brian Ferry is bijzonder herkenbaar, heel smooth en warm. Opnieuw is er de goede staging en plaatsing van de verschillende instrumenten. De achtergrondstemmen worden keurig ver naar achter in het beeld geplaatst.
Oud en nieuw ontmoeten elkaar bij het beluisteren van een heel mooie Speakers Corner reissue van From Elvis In Memphis. Dit album is het eerste album wat Elvis opnam na een hele reeks films en bijbehorende soundtracks. Zijn contract met Paramount Pictures was afgerond en hij kon zich weer volledig op muziek richten. Begeleid door de Memphis Boys die veelvuldig gebruik maken van een Dobro gitaar krijgt dit album een countryachtige vibe mee. Er heerst een echt zuidelijke soul wat het zeer sfeervol album maakt. Topsong voor mij is het treurige In The Ghetto, de Pro-Ject combi laat een heerlijk meeslepende weergave horen. De bekkens klinken prachtig open en de stem van Elvis is spot on. Het vloeit met groot gemak uit de speakers en de emotie die Elvis er met zijn warme uitgesproken stem inlegt is bijna voelbaar. Ik vraag me serieus af, wat heb je nog meer nodig? Een lp van Elvis, een mooie draaitafel als de X1 en muzikaal genot is gegarandeerd.
Slotsom
Misschien is het de wet van de grote getallen, maar het is een prestatie van formaat dat Pro-Ject voor € 799,- een draaitafel met element op de markt kan zetten die zo goed presteert. Ontdaan van, in de ogen van fabrikant Pro-Ject, alle onnodige features is dit een back to basic draaitafel. Wat je ervoor terugkrijgt is een optimaal presterende draaitafel die gaat voor maximale muziekbeleving. Geschikt voor zowel de beginnende vinyl liefhebber als de doorgewinterde audiofiel die voor relatief weinig geld maximale prestaties verwacht.
In mijn referentieset -die qua prijs niet past bij de betaalbare X1- bleef deze echter volledig overeind, en had ik geen moment het gevoel iets te missen. Het Pick it S2MM element zal lastig te verslaan zijn wanneer je bedenkt dat de meerprijs slechts € 100,- is. Voor betere prestaties zal flink in de buidel getast moeten worden. Icing on the cake is de fraaie afwerking en de compleetheid van het totale pakket. Pro-Ject maakt het vinylliefhebbers met de X1 wel heel gemakkelijk om optimaal van muziek te genieten. Eens te meer blijkt dat mooie audioproducten niet de hoofdprijs hoeven te kosten. Voor relatief weinig geld kun je tegenwoordig een uitstekend klinkende set samenstellen. Deze Pro-Ject X1 bewijst het, een aanrader eersteklas!
Pro-Ject X1 €699,-
Pro-Ject X1 met Pick it S2MM element €799,-
