De naam Audes zegt u misschien niet zoveel, toch is het een onderneming die al sinds 1935 in Estland actief is. In 1935 werd de naam RET (Raadio-Elektrotehnika Tehas) bedacht, het zou duren tot 1992 voordat de naam in Audes (‘Audio from Estonia’) is veranderd. Aanvankelijk begonnen als fabrikant van radio’s, dijde het bedrijf langzaam uit met het vervaardigen van luidsprekers, drivers, transistor- en buizenversterkers. In deze review gaan we aan de slag met de Audes ST-900 Power Conditioner.
Audes anno nu
De hedendaagse productie kent geen transistorversterkers en radio’s meer, daarvoor in de plaats gekomen is het OEM leveren van spoelen en transformatoren. Met zoveel ervaring in het ontwikkelen van transformatoren voor radio’s en buizenversterkers, kon het haast niet uitblijven dat Audes zich is gaan bezighouden met scheidingstransformatoren voor audio, om vervuiling op het lichtnet te filteren en weg te houden uit een audiosysteem. Vier modellen power conditioners zijn inmiddels leverbaar, voor HIFI.NL kregen wij de beschikking over het 900VA model, de Audes ST-900. De verschillen tussen de types onderling beperken zich tot het leverbare vermogen, de behuizing en in mindere mate het uiterlijk.
Audes ST-900 intern bekeken
In de basis is een Audes ST-900 Power Conditioner niets meer en niets minder dan een scheidingstransformator in een fraaie behuizing. Echter, een goede scheidingstransformator trek je niet zomaar van de plank. Daar worden zware eisen aan gesteld. De trafo mag geen grote verliezen geven, de dynamiek niet remmen, moet de spanning zoveel mogelijk gelijk houden aan de ingang en de uitgang, moet niet gaan brommen en moet technisch volkomen veilig zijn. De ST-900 zorgt door de opbouw van de transformator voor een galvanische scheiding tussen het lichtnet en de apparatuur. Aan de primaire zijde wordt 230V ingevoerd, aan de secundaire zijde wordt de 230V opgebouwd uit 2 x 115V met een middenaftakking die een virtuele aarde vormt.
De aarde aan de ingang is niet verbonden met de virtuele aarde. Het is daarom ook niet nodig om de ST-900 aan te sluiten op een wandcontactdoos met randaarde, wat in oudere woningen heel goed van pas kan komen. De twee windingen zijn in tegenfase, een storing vanuit het net of van buitenaf wordt zo geëlimineerd. Zuivere spanning blijft over. Het leveren van een gebalanceerde spanning maakt het ‘polen’ van apparatuur overbodig zegt Audes, zelf vind ik dat het toch een audiofiele geruststelling kan zijn om alle apparaten op dezelfde manier aan te sluiten door wel degelijk te letten op de fase van het apparaat. Een eenvoudige meting toont aan dat de spanning primair onbelast gelijk is aan secundair, niet hoger zodat 220V en 230V apparaten geen te hoge spanning aangevoerd krijgen. Onder belasting zakt de spanning secundair slechts een paar Volt naar beneden. Het verlengt daarmee waarschijnlijk de levensduur van uw aangesloten apparaten.
Een speciaal voor scheiding en conditionering gewikkelde transformator heeft voordelen. Een trafo is namelijk ook een stroombuffer die kortstondig extra vermogen levert aan de aangesloten versterkers, zodat bij een sterk wisselende belasting de spanning nauwelijks fluctueert. De Audes ST-900 heeft aan secundaire zijde een zeer geringe DC weerstand, waardoor de aangesloten versterker de ST-900 zal ‘zien’ als een bijna oneindig grote stroombron. Deze DC waarde is lager dan een normale wandcontactdoos met alle bedrading daarachter zal kunnen geven. Over hoe de transformator is gewikkeld laat Audes zich niet uit, wel geven ze aan dat de flux waarde laag is in de extra grote kern. Het doorgeven van een gelijkstroomcomponent is met de trafo onmogelijk en bovendien werkt de trafo als een filter voor frequenties boven de 800Hz. Daar waar storingen zitten vanuit het lichtnet. Ook onder de 50Hz laat de transformator niets meer door, waarmee schakelklikken e.d. niet langer hoorbaar zijn. Audes claimt de enige te zijn die transformatoren én gebalanceerd én tegelijk als bandfilter kan wikkelen. Mij is geleerd op school dat een transformator niet mag werken als een capaciteit, wat vaak wel het geval is bij spikes op het net en hoge frequenties. Een ouderwetse, inmiddels kostbare wikkeltechniek zal zo filteren, gebruikmakend van een inwendig elektrostatisch veld en met behulp van de zelfinductie van de spoel. Dat is precies hetgeen wij willen bereiken met een scheidingstransformator, alle rommel uit het lichtnet weghouden van de audioapparatuur. RFI, EMI, Wi-Fi, GSM, schakelende voedingen, dimmers, omvormers van zonnepanelen, alle extern veroorzaakte troep maakt het luisteren onrustig, omdat via de voeding van een audioapparaat de inwendige elektronica gaat moduleren dwars door de muziek heen. Omgekeerd moet en is de ST-900 zodanig afgeschermd dat hij niet zelf een bron is van elektromagnetisme kan worden.
Voor de veiligheid heeft de ST-900 een overbelasting en een thermische beveiliging, thermisch schakelt in als de temperatuur van de trafo te hoog wordt door een te zware belasting aan secundaire zijde. De ST-900 wordt passief gekoeld, dus geen storende ventilatorruis in de luisterruimte. De belasting aan de secundaire kant in ampère is af te lezen op een leuke, ronde meter op de voorzijde. Daarnaast zit de voltmeter voor de primaire kant. Ampères kan ik niet meten, spanning wel en de voltmeter is heel nauwkeurig, dus vertrouw ik de ampèremeter eigenlijk ook wel. Door aan de secundaire zijde veel windingen te leggen is het eigen verbruik van de trafo erg klein. Aan te bevelen is om de Audes ST-900 permanent aan te laten staan. Wilt u dat liever niet, dan zit de aan/uitschakelaar aan de achterzijde. Ook aan de achterzijde is de 230V aansluiting te vinden en zitten vijf volkomen gelijkwaardige outlets. Een Audes ST-900 is geschikt voor audio en voor beeld, ook beeld profiteert sterk van power conditionering en zal stabieler worden met zichtbaar minder ruis. Hoe groter het beeld en hoe grotere het aantal pixels, des te duidelijker zal de verbetering worden. Dus beamer eigenaren, ook voor u kan een ST-900 kan heel goed werken.
Technische gegevens op een rij gezet:
- Maximaal af te nemen vermogen: 900 VA
- Aansluiting primair: 10A IEC C14
- Uitgangen secundair: 5 x 16A/250V CEE7/3
- Piekbelasting bij inschakelen: 12A
- Netsnoer: 10A IEC C13
- Afmetingen (HxBxD): 12,1 x 47,7 x 34,7cm
- Gewicht: 17 kg
- Kleur: zwart
- Prijs: 2.400 euro
Kritische set
De Audes ST-900 kreeg een plaats in mijn meest kritische set, waar elke verandering in het totale systeem hoorbaar is. Soms tot ongenoegen, wel fijn voor recensies. Het netsnoer naar de ST-900 wordt een AudioQuest Tornado HC. Mijn EAR-Yoshino 8L6 versterker en Metrum Adagio DAC kregen een Monsoon netsnoer, mijn Auralic Aries G1 streamer een NRG-10 en voor een Silent Angel Bonn N8 switch met Forester F1 voeding lag en nog een Siltech kabel klaar. De EAR-Yoshino is alleen in gebruik als eindversterker en zit aangesloten op de DAC met een In-akustik NF-2404 Air interlink en gaat uit met LS-2404 Air luidsprekerkabels.
Falcon Acoustics LS3/5a luidsprekers combineren met Townshend Maxiumum supertweeters, het geheel staat op Custom Design open frame stands en IsoAcoustic Gaia III ontkoppelende voeten. Voor de volledigheid, de verbinding tussen streamer en DAC is een Ricable Invictus AES/EBU en de ethernetkabel is een AQ Vodka. Voor het spelen van muziek werkt de Auralic als een Roon endpoint.
Aan de voeding en de aarde is hier in huis altijd al veel aandacht gegeven. Normaliter stond voor dit systeem een AudioQuest Niagara 1200 netfilter, dat stekkerdozen en filters van andere merken heeft vervangen, recent is de Niagara 1200 opgevolgd door een Niagara 3000. Een Furutech NCF Clear Line steekt in de wcd waar ook het Tornado snoer zit. Omdat mijn woning behoort tot een oudere generatie waarin randaarde nauwelijks te vinden is, is een separate aarde gelegd voor de netfilters. Eenvoudig aangesloten door de aardedraad af te werken in een netstekker en die in een vrije outlet te steken van een filter. Voor de Audes ST-900 is die niet gebruikt, immers de secundaire zijde heeft een virtuele aarde voor de apparaten. Zoals hoorbaar te maken is, gaat het verbinden van de virtuele aarde aan secundaire zijde met een echte aarde zelfs ten koste van de weergavekwaliteit.
Muziek en gebruik
Hoe kom je erachter of een power conditioner bevalt, of hij anders/beter/minder is dan een andere oplossing, welnu door veel naar muziek te luisteren. Op de achtergrond, intensief, relaxed, desnoods tijdens werkzaamheden. Dat is gedaan, internet radio is een fijne bron op de achtergrond, de eigen muziekcollectie bestaat uit diverse bestandsformaten en resoluties van 44.1/16 tot 352/24 en DSD. Niet dat ik veel waarde hecht aan de sampling rate, bitdiepte of de bestandssoort, de weer te geven muziek vind ik vele malen belangrijker.
Met in de oren de weergave van een AQ Niagara 3000 gaat die terzijde en sluit ik de Audes ST-900 aan. De ampèremeter reageert niet op de minimale belasting van de bronnen, gaat omhoog tot 1,6A als de versterker eenmaal stabiel is en stroom door de buizen loopt. De eerste klanken zijn al verschillend van wat de AudioQuest doet. Verschillend is denk ik het meest passende woord, de weergave wordt namelijk wel wat anders.
Accenten verschuiven naar een toegenomen klankrijdom met de Audes ST-900. Iets ronder, iets zachter aan het oor, daarmee wat minder puntig. Geen verschillen van dag en nacht, echte veranderingen zijn gemakkelijk tevoorschijn te toveren door elke vorm van filtering weg te halen en te gaan luisteren naar de rommel die binnenkomt vanaf het lichtnet. Onrust, hardheid, luistermoeheid, soms oplopend tot regelrechte irritatie. Terwijl het toch zo simpel kan zijn om alle troep op de juiste manier uit het geluid weg te halen met een goed filter of met een Audes ST-900 Power Conditioner. Het kan overigens ook op een slechte manier. Met een filter dat dynamiek de nek omdraait door serie filters tussen lichtnet en versterkers te zetten. Door een computer UPS te gaan gebruiken of een scheidingstrafo aan te sluiten die voor heel andere doeleinden (vaak medisch) is ontworpen. Want juist met (eind)versterkers kun je niet alleen verbeteren maar je kunt ze ook de afgrond induwen.
Een haast overdreven voorbeeldig stereobeeld verkrijg ik met een oude Chesky Records opname van zangeres Christy Baron, met de titel “I thought about you”. Rechts ver in de diepte staat heel klein afgebeeld slagwerk, in het midden, halverwege naar achter staat een piano, deels verscholen vanwege een bas die net wat meer naar links staat. Christy midden voor, ruim naar voren, alsof ze niets met de band te maken wil hebben. Blaasinstrumenten willekeurig in de ruimte gezet. Gebrek aan dynamiek? Vergeet het maar, de ST-900 geeft deze muziek de ruimte. Het positieve van de ST-900 is juist het vergroten van de dynamiek door de achtergrond stil te maken. Daarmee springen de instrumenten en de zangeres er zo uit, dat het volume omhoog kan. Of dat het lijkt of het volume al omhoog is gegaan. Puur door het weghalen van in de achtergrond gemoduleerde vervuiling. Chesky is bovendien zo aardig om niet mee te doen aan de wedloop om tot nul decibel uit te sturen, zodat de vervorming van de mix laag blijft. Staat hier een luidspreker in schoenendoosformaat? Dat zou je niet zeggen, hoogstens te merken aan de beperkingen in de diepste lage tonen. Een speciale vermelding voor de track “Columbus”, instrumentaal sterk, geplukte en gestreken bas, slagwerk puntgaaf, piano indringend en Christy weet de juiste sfeer te brengen. Zelfs hoogte afbeelding klopt voor de verandering een keer.
Live uit Lissabon
Weer een vrouw, totaal anders, de live opname van fado zangers Mariza, “Ó gente da minha terra” van “Concerto em Lisboa”. Het publiek hangt aan haar lippen, beloont elke uithaal met applaus. Losse handen in een ruisende zee naar links en rechts gemixt. Orkest breed neergezet tussen de muren, voorbijgaande aan de fysieke opstelling van de weergevers. Gitaar tokkelend. Wat de dame zelf uitspookt weet ik niet zonder beeld, men blijft maar klappen voor haar. Het is het behoud van kleine geluidjes overkomend uit het publiek, niet verloren gegaan in de massa, waarmee de ST-900 scoort. Een laatste uithaal als een snik, dan is Mariza weg van het podium.
Van Lissabon naar Londen, “Live at the Royal Albert Hall” van Adèle. “Rolling in the deep” is eigenlijk een maatje te groot voor zulke kleine luidsprekers. Wat ze goed kunnen is details ophalen, het publiek verspreiden door de ruimte, Adèle op de voorgrond zetten. Minder is de impact waarvoor rauwe kracht nodig is. Volume, veel volume, ik kom niet zo heel ver. Aan de ST-900 ligt dat niet, die doet zijn uiterste best om gillende meiden in de Royal Albert Hall naar voren te trekken. Het resultaat is toch weer kriebelende haren op mijn armen. Het moet gewoon, “Lovesong”, voor haar moeder, ik kan het niet overslaan vandaag.
Vanwege de loudness war platgemaakte popmuziek levert zelden de dynamiek waarmee beperkingen naar voren komen, klassieke muziek kan dat juist wel en zal de stilte op de achtergrond uitbaten. Gezocht naar een dynamisch werk kom je al snel uit bij 2L, de Noorse muziekuitgever waar de Trondheim Soloists viool concerten van Mozart voor opnamen. Soliste Marianne Thorsen ziet kans heel, heel zachtjes te spelen, het orkest kan met kracht inzetten. Het zachte spel moet de oren doen spitsen, zoals het geval is, de zware passages moeten zonder krampachtigheid voluit kunnen spelen.
Waar de luidsprekers met popmuziek van Adèle dat niet brachten, levert Mozart wel degelijk de power via de versterker, daarin gesteund door Audes. In de zachte passages is de achtergrond doodstil, bij gewoon spel is er lucht en levendigheid, zwelt het orkest aan dan is er geen begrenzing hoorbaar. Muziek staat breed en diep voor de neus, netjes op enige afstand, wordt niet in het gezicht gesmeten. Detail voor detail komt los, het bewaren van een eenheid en de verbinding tussen solist en orkest lijkt de gewoonste zaak van de wereld in deze opstelling.
Audes ST-900 for sale
Terug in de tijd, naar componist Cole Porter en het Great American Songbook. Een samenwerking tussen een stokoude Tony Bennett en Lady Gaga. Lekkere swing, veel uptempo en verlevendigd met blazers. De net verschenen cd “Love for sale” staat te streamen door het systeem. Het wordt bijna een herhaling van woorden en zetten, ruimte, diepte, levendig, wat je ook draait de stroomvoorziening treft geen blaam. Wat valt er te zeggen? Weinig, meer luisteren kan wel, muziek is om van te genieten als de gebruikte middelen dat toe willen laten.
Audes is erin geslaagd voor een aantrekkelijke prijs een uitstekende power conditioner op de markt te brengen die precies doet wat ervan verwacht mag worden. Namelijk het weghalen van vervorming veroorzaakt door een vervuilde netspanning. Zorgt voor het aanbrengen van een galvanische scheiding tussen lichtnet en audio/video systeem. Voorkomt een DC gerelateerde mechanische brom in transformatoren. Zit verpakt in een erg fraaie behuizing met als grappig accent een volt- en een ampèremeter, meters welke ook zinnig zijn in de praktijk.
Het feit dat de Audes ST-900 passief is opgebouwd zorgt ervoor dat er geen ventilatoren nodig zijn, daarmee is hij doodstil in de luisterruimte. De klank valt in mijn systeem te omschrijven als vriendelijk, detailrijk en in positieve zin net wat warmer dan veel andere filters, waardoor akoestische instrumenten in klankbalans meer tot hun recht komen. Voor mij is de Audes ST-900 een echte aanrader, een zinnige toevoeging in elk hoogwaardig audiosysteem. Onmisbaar op plaatsen waar veel straling is (flats), waar nabije, zware machines de netspanning vervuilen (industrie), zelfs in een vrijstaande woning. Want eigen Wi-Fi, GSM en storende netvoedingen kunnen de weergave ook behoorlijk aantasten.
Audes ST-900
2.400 euro | www.cityaudiotrade.com
Beoordeling 5 / 5
