Een bezoek aan Reference Sounds in Almere is een avontuur op zich. Je begeven langs de mooiste audioapparatuur die er te vinden is, te zien hoe goed geluid en interieur samen kunnen gaan en te ontdekken dat de thuisbioscoop veel meer kan zijn dan een surround setje. Waarbij eigenaar Michael Huigen de werkelijkheid niet uit het oog verliest en wel degelijk ook de markt voorziet van betaalbare pareltjes. Als een bezoek onderdeel is van een interview met sales director Brandon Lauer van Audio Research, dan kunnen de in en outs van dat merk in de spotlights worden gezet. Natuurlijk wordt er geluisterd, niet alleen naar de aanwezige heren, tevens naar prachtige muziek weergegeven op een Audio Research versterkersysteem in combinatie met Wilson Audio luidsprekers. Kortom, één groot avontuur op echt high-end niveau.
Reference Sounds
Bij binnenkomst volgt de begroeting in de centrale hal van Reference Sounds, waar de eerste Wilsons al staan te lonken aan de zijwand. In het opvallende plafond zijn luidsprekers onzichtbaar weggewerkt, op een manier dat muziek wel aanwezig is, maar niet zal storen. Een oplossing voor horeca ruimtes of andere zalen, in een opzet die laat horen hoe goed een onzichtbaar geluidsysteem kan klinken.
Eerst maar eens de trap op, we komen immers meer voor thuisoplossingen langs dan voor professionele toepassingen. Boven zijn showrooms, zit het kantoor en heeft de eigen technische dienst een plek gevonden. (Een mooie tour vind je in onze eerdere HiVisit, red.).
De eerste showruimte is voor JBL gereserveerd. Een schatje van een luidspreker staat op een stand, met alle JBL kenmerken als een hoorn voor mid/hoog, regelbaar volume voor de hoornunit en een blauw front.
Het is de JBL 4309 Studio Monitor. Gaan de studio looks u te ver, dan levert JBL met de HDI serie een luidsprekerlijn die net als de studio serie voorzien is van een HDI compressiedriver/hoorn, de behuizing voorzien van ronde, huiskamervriendelijke hoeken.
In de kamer daarnaast is een surround opstelling gerealiseerd. Nee, niet met zichtbare luidsprekers, die zijn allemaal weggewerkt in een wandmeubel en in kasten aan de zijkant. Een voorbeeld van hoe geluid te integreren is en bijna onzichtbaar kan zijn. Bijna onzichtbaar, loop een ruimte verder en het is echt onzichtbaar. Onzichtbaar gemaakt met JBL Conceal series inbouwluidsprekers waar een stuclaag overheen gaat, zodat ze echt weggewerkt zijn in een muur. Geluid komt uit de muur, te zien is er niets, ook geen bedrading. Plannen voor dit soort oplossingen kan de klant hier ter plaatse bedenken en bespreken, alleen, vaak samen met een dealer en/of een architect. Het zijn prachtige voorbeelden die Reference Sounds laat zien.
Daar gaat het in dit pand ook om, het laten zien van wat de mogelijkheden zijn van de merken Ayre, Dan D’Agostino, JBL Synthesis, Lexicon, Audio Research, Mark Levinson, Revel, Transparent Cables, Wilson Audio en HRS. Iets wat voor dealers vaak onmogelijk is vanwege ruimte of noodzakelijke investeringen, daarom zijn dealers van harte welkom om samen met de klant naar Almere af te reizen.
De klant mag ook alleen komen, waarna een dealer wordt gekozen om het bestelde te laten leveren. Kopen kun je als consument niets bij Reference Sounds in Almere.
Teruggelopen naar beneden zijn daar nog drie luisterruimtes. De eerste is omgetoverd tot een bioscoop. Opnieuw geen luidsprekers te zien, ze staan achter het projectiedoek, onder het doek staan de subwoofers, de surround modellen zijn weggewerkt in de zijwanden. De ruimte is akoestisch volledig aangepast door Reference Sounds zelf.
Om te laten zien en vooral te laten horen wat mogelijk is met akoestiek optimalisatie, is er een kleinere ruimte met eenvoudig verplaatsbare panelen. Daar kunnen Michael en zijn team demonstreren wat voor hoorbare verschillen een akoestiek aanpassing kan geven, van eenvoudige aanpassingen tot volledige tuning. Diffusors, dempers, absorbers, hier kunnen ze aan de wand hangen, weggehaald of verschoven worden.
De laatste ruimte is voor later. Grote Wilsons kijken mij daar dreigend aan, de buizen in Audio Research versterkers staan te gloeien. Uitnodigende stoelen lonken. Tot straks!
Achtergronden en interview
Brandon Lauer van Audio Research staat te wachten. Brandon was eerder van 2010 tot 2016 werkzaam bij Audio Research, gedurende de tijd dat het bedrijf eigendom was van de McIntosh Group. Na een management buy-out door ARC keerde hij in 2020 terug bij het bedrijf in de functie van director sales and marketing, naast de directieleden Trent Suggs en Dave Gordon. Drie mensen die de gedrevenheid van oprichter William Z. Johnson terugbrachten in Maple Groove, Minnesota, dicht gelegen bij Minneapolis waar Audio Research in 1970 zijn basis vond. Bill Johnson had als missie het uitbrengen van superieure audio apparatuur, in de beginjaren waren dat alleen versterkers, uitgerust met buizen vanwege de unieke eigenschappen van een elektronenbuis.
Die missie is vandaag de dag niet anders, zegt Brandon: “Alleen maken we nu ook DAC’s en zijn er vergevorderde plannen om weer te komen met een cd-speler. Transistor versterkers, luidsprekers, platenspelers, streamers, Audio Research gaat die niet brengen. De schoenmaker blijft bij zijn leest."
"In de tijd dat ARC eigendom was van de McIntosh Group heeft men krampachtig vastgehouden aan de eigen methodes. De eigen, ambachtelijke manier van werken. Al werd er aan alle kanten getrokken aan ARC om zich te voegen naar de Amerikaans/Italiaanse eigenaren. Wat bleef was de cultuur van ARC, het zich willen scharen aan de kant van de beste fabrikanten van high end audio.” Het huidige drietal ziet het succes groeien nu de spirit er weer is, voortbouwend op de nooit gestopte ontwikkeling van buizenversterkers.
Brandon, reden voor jou om naar Nederland te komen was niet alleen om na een lange periode de Nederlandse importeur te kunnen bezoeken, Audio Research heeft ook een nieuwtje en daarover geef ik je graag het woord: “Binnen Audio Research zijn wij altijd bezig met het ontwerpen en verbeteren van hoogstaande audio. Wij weten dat we producten maken voor een luxe markt segment, maar dat is niet ons doel. Ons doel is prestatie leveren, hoge prestaties in weergave, helaas is het onmogelijk om dat voor elkaar te krijgen voor een andere prijs."
"Toch is het ons gelukt om een echte Audio Research versterker te bouwen waarin de sound van het merk behouden is, de unieke eigenschappen een plaats hebben gevonden en waarvan het gebruiksgemak gelijk is aan een transistorversterker. Hier staat de Audio Research i50 geïntegreerde versterker. Een versterker gemaakt in ons eigen bedrijf, waarvoor de onderdelen als printen en metaalwerk lokaal worden betrokken. Als je kijkt naar het metaal dan zie je dat het is gespoten in een flinterdunne Ceracoat laag, zeer sterke keramische lak. Trouw aan onze filosofie het beste te brengen op de markt zijn alle opschriften niet gedrukt, maar met een laser aangebracht, zelfs op de achterzijde waar de aansluitingen zitten.”
“De i50 wordt onderdeel van een kleine reeks waarin een p50 voorversterker en een a50 eindversterker ook zullen verschijnen. De basis is het gebruik van een drietal 6922 buizen, één voor de versterking, twee als drivers voor een viertal 6550 buizen. De transformatoren zijn zoals altijd door ons ontworpen, speciaal voor deze serie. Op de i50 staan aan de voorzijde twee Lexie Tubes, onze eigen naam voor een Nixie-achtige buis, waarin wij met LED’s aangeven welke bron is ingeschakeld of wat de volumestand is."
"De i50 is leverbaar in diverse kleuren, heeft een hoofdtelefoon uitgang en analoge ingangen. De modulaire bouw laat toe dat we volgend jaar met modules komen voor phono versterking en digitaal-analoog conversie. Die passen in slots aan de achterzijde. De DAC is een speciaal geval, naast zijn hoofdfunctie met digitale ingangen wordt het gelijk een Roon endpoint. Met 50 Watt per kanaal is de versterker krachtig genoeg voor het gros van de luidsprekers die qua budget en maat hierbij gekozen zullen worden. Het is een 100 procent Audio Research ontwerp, alleen met een lagere prijs dan de andere series.”
Wat zijn de andere series van Audio Research? “Wij hebben de Foundation Series waarin een voorversterker, een eindversterker en een DAC zijn opgenomen. Vervolgens de Reference Series die de top vormen. Onderdeel daarvan zijn twee stereo eindversterkers, twee mono eindversterkers, twee voorversterkers en twee phonotrappen. Daarmee kunnen we elke vraag naar een versterker afdekken. Alle versterkers bouwen wij uiteraard zelf. De printplaten worden met de hand gesoldeerd in de hoofdvestiging, waarbij rekening wordt gehouden met de afstand tussen het component en de printplaat zelf. Dat kan een machine niet voor ons doen."
"Onderdelen zitten aan beide zijden van de print, zo kunnen we signaalwegen kort houden. Onze versterkers zijn te complex om hard-wired op te bouwen, bovendien zien wij de voordelen van printen, de signaalwegen zijn consistent en niet opgebouwd met verschillende soorten draad en bruggetjes. Zo doen we dat al 50 jaar.”
Het lijkt zo eenvoudig om een buizenversterker te maken, de techniek is al oud: “Binnen ARC focussen op het eigen product en willen daar het beste uithalen. Wel vergelijken we onze versterkers met die van de concurrent, maar volgen de weg zoals in onze roots is vastgelegd. Ontwikkelingen gaan door, componenten worden beter, nieuwe materialen komen beschikbaar, het wikkelen van transformatoren verbetert nog altijd. In de ontwerp fase luisteren wij naar de producten, zo vind je op de Reference voortrap een geperforeerde acryl boven- en onderplaat. Niet om te laten zien wat we kunnen, puur en alleen omdat we uitgevonden hebben dat metalen platen een kooi van Faraday vormen, waarin zowel elektrische als magnetische velden een eigen leven kunnen gaan leiden, met als resultaat een degradatie van de weergave.”
Audio Research heeft een lange historie, kunnen oudere apparaten nog service krijgen? “Ja, alles wat we nog kunnen services zullen we servicen. Helaas omvat dat niet elk apparaat van 50 jaar productie, soms is een onderdeel gewoon niet meer te vinden op de markt. Uitval kennen we nauwelijks, er wordt gewerkt met strikte productienormen en een uitgebreide eindcontrole. Naar elk product wordt geluisterd door Warren Gehl alvorens het ingepakt wordt. Wij zijn geen bankiers met een spreadsheet, wij zijn een fabrikant met passie en overtuiging.”
Je noemt een nieuwe naam, Warren Gehl: “Warren is verantwoordelijk voor de house sound van Audio Research. Net als Bill dat vroeger was. Warren is berokken bij de ontwikkelafdeling, praat ook met toeleveranciers. Heeft overal een vinger in de pap om de klank signatuur van Audio Research te bewaren. Die vind je daarom terug in onze kostbaarste versterker, maar net zo goed in de i50. Warren bepaalt wat wel en wat niet in productie gaat. Pas als Warren groen licht geeft gaat een doos naar de dealer. 100% getest op weergave en functionaliteit. Het gaat zelfs verder, Warren plaatst de zekering in de Reference serie op het gehoor, draait aan de zekering in de houder. Om de houder vervolgens op het ideale punt vast te zetten met een tape. Een netsnoer, het is door Warren gekozen op gehoor.”
Dat is dus een behoorlijk risico, wat als Warren uitvalt? “Zoals Bill Johnson altijd een backup had, heeft ook Warren die, een paar oren dat getraind wordt om het ooit over te nemen.”
Het uiterlijk van Audio Research is vooral de laatste jaren sterk veranderd door de Italiaanse vormgever Livio Cucuzza, komt het oude uiterlijk ooit terug? “Het nieuwe uiterlijk is gebaseerd op de eerste versterkers die Bill maakte. Livio is een verzamelaar van oude modellen en haalde daar zijn inspiratie deels uit. Bovendien was het nodig om het uiterlijk aan te passen. De oude wipschakelaars komen bijvoorbeeld niet meer door de CE keuring. Wat Livio had en wat Audio Research voor ogen heeft staan, is dat het design moet aanspreken, men moet het willen aanraken, beleving van proud of ownership."
"Wij willen mensen blij maken, blij met het product, blij met het geluid dat er uit komt. Daarmee sluiten we exact aan op hetgeen Reference Sounds nastreeft met zijn experience center hier in Almere.”
Muziek als voorbeeld
Dan wordt het tijd om toch eens te gaan luisteren met Brandon. Met de merken die Reference Sound in huis heeft zou je niet verwachten dat een dCS Rossini met dCS Clock de digitale basis vormt. Toch is dat merk gekozen en geleend van de vrienden van More Music, omdat het volgens Michael mogelijk het beste is dat de digitale markt te bieden heeft. Naast de dCS staat een Audio Research Reference 6SE voorversterker klaar, dCS en ARC aangesloten op een Transparent Power Isolator met parallelle netfiltering. Van speler naar voorversterker en vervolgens naar de eindtrappen lopen Transparent Ultra XLR interlinks. De beide ARC mono eindtrappen, type Reference 160M, worden aangesloten op Transparent Premium Power Cables met geïntegreerd filter, uiteraard met netsnoeren van Transparent. De vier KT-150 eindbuizen per kanaal leveren hun vermogen over Transparent Reference luidsprekerkabels aan Wilson Audio Alexx V luidsprekers. De “V” staat voor het gebruikte V-materiaal dat op weergave kritische plaatsen in de weergevers is toegepast. Voor de versterkers vormen plateaus en ontkoppelaars van HRS (Harmonic Resolution Systems) de ondergrond. De ruimte waarin de opstelling staat is door Reference Sounds akoestisch getuned voor een optimaal resultaat. Geheel naar eigen ontwerp.
Michael kiest de nodige muziek om te laten horen waartoe het systeem in staat is. Te beginnen met en indrukwekkend dynamisch stuk van het Yuri Honing Acoustic Quartet. Dat spat de ruimte in. Plaatsing van stemmen in de ruimte is formidabel zo maakt “These bones” van The Fairfield Four duidelijk. Dat stemmen niet te groot worden, op de juiste menselijke maat worden afgebeeld, dat verwacht je niet als je de luidsprekers bekijkt van dichtbij. Ze komen tot schouderhoogte als ik er naast ga staan. Terje Isungset is er voor het demonsteren van de ruimte afbeelding van de Wilson, wat geluiden en een stem kunnen doen in deze opstelling is zelden elders te beleven. Piano van Mari Kodama is gekozen om aan te tonen dat het weer te geven instrument alles moet en kan omvatten. Hoge tonen, lage tonen, doorlopend naar elkaar en niet met een gat daartussen, de romp, de snaren, de pedalen. Dat Mari bovendien mooi speelt lijkt meegenomen, terwijl het daar toch om gaat. Bobo Stenson en het Chicago Symphony Orchestra komen nog even langs om indruk te maken. Abliss van The Flashbulb sluit bijna de rij met puur elektronische muziek. Er kwam geen muzieksoort langs die niet of minder zou passen binnen dit systeem. Laat er gerust alles op los.
Mijn selectie
Uiteraard is het fijn nog wat zelf gekozen albums langs te laten komen. Michael laat ze als het ware aankondigen door een opname van een spreker op een podium. De man staat ver van de microfoon af en het is ongelofelijk, maar je ziet in gedachten het podium met de man, je voelt je in de zaal, je voelt mensen om je heen. De overdracht van de akoestiek naar deze ruimte staat op een absurd hoog niveau. Het toefje room op de tompouce.
Na het opzuigen van alle informatie van het Reference Sounds team, van Brandon Lauer en het luisteren naar Michaels muziek, is het heerlijk om even te ontspannen met Angelina Wismes en haar ode aan Barbara, in de vorm van het nummer “Nantes”. Ook zij staat op het podium voor mij, heel gevoelig zingend, in een heldere weergave met tonen van een accordeon. Het is zo sfeervol dat de haren op mijn arm kriebelen, dat ik bijna triest zou worden van haar tekst, als ik niet zo vrolijk zou zijn vanwege de weergavekwaliteit.
Het mooiste ooit in mijn oren? Dat durf ik niet te zeggen, maar in de top drie zeker met stip genoteerd. Net als de sopraan Griet de Geyter dat voor elkaar krijgt met haar album “Stille klagen”. Klassiek speelt echt net zo gemakkelijk als popmuziek. Nu met scherp in de ruimte afgetekende violen, een zware bas uit een orgel. Geplaatst in een ruimte met natuurlijke galm staat Griet zelf te zingen. Heel zuiver en menselijk, met alle intonaties en uithalen die je bedenken kunt. Emanuelle Dauvin verplettert met “Ovni baroque”. Viool en orgel samen in een werk van Bach. De klagende viool afgezet tegen een donker orgel, het orgel weggezet in de diepte, viool naar voren gehaald. Dat alles heel detailrijk en met precies de juiste klank. Het ‘klagende instrument’ wordt formidabel uitgebeeld. Al met al een meer dan imposant systeem. Helaas voor mij nog net niet weggelegd, een snelle rekensom telt tegen de drie ton in euro’s voor de totale set.
Ik zeg: Gaan!
Het is een feit, faciliteiten zoals Reference Sounds kan bieden zijn uniek voor Nederland. De voorbeelden van systeem integratie, van interieurbouw, van weergevers oplopende van JBL 4309 voor 2.400 euro per paar tot aan Wilson Alexx V en alles wat daar omheen hoort, tref je elders gewoon niet aan.
Bovendien zijn gastvrijheid en geduld aan de orde van de dag. Michael en zijn team laten u maar wat graag kennismaken met de vele mogelijkheden op de gebieden weergave en akoestiek. Alleen of met uw dealer aan uw zijde. De aanwezige verzameling merken behoort tot het neusje van de zalm, net nog uitgebreid met de aantrekkelijke Audio Research i50 geïntegreerde buizenversterker. Maak dus vooral eens gebruik van de locatie van het Reference Sounds Experience Center als u serieus op weg bent naar werkelijkheidsweergave.
Reference Sounds | Chroomstraat 2, 1362 JK Almere | www.referencesounds.nl
