Toen ik de vraag kreeg of ik de nieuwe Warwick Acoustics Bravura elektrostatische hoofdtelefoon met bijbehorende versterker wilde reviewen hoefde ik, ondanks een aantal persoonlijke bedenkingen ten aanzien van hoofdtelefoons, niet lang te twijfelen. Heel graag ja! Want de marketing ronkte veelbelovend, Theo Wubbolts van Benelux-distributeur Quad-raad schreef enthousiaste berichten op Facebook en, nou ja, laat ik het beestje maar bij de naam noemen: ik wilde gewoon heel graag eens een échte high-end hoofdtelefoon testen.
Waarom? Omdat ik me voor mijn gevoel al te lang afzijdig had gehouden van de head-fi markt, die sinds een jaar of tien flink gegroeid is en daar nog niet klaar mee is. Zo gezegd zo gedaan, en een paar weken later stond hij op mijn werkkamer mooi te wezen. En érg goed te klinken, maar daarover straks véél meer.
Hoofdtelefoons & Max
Ik heb een wisselvallige relatie met hoofdtelefoons (in kringen van niet-ingewijden en taalverslordigers ook wel koptelefoons genoemd). Tijdens het wandelen draag ik graag mijn ‘oortjes’ van Apple, omdat die veilig veel omgevingsgeluid doorlaten en – althans in mijn oren – goed klinken. Maar thuis gebruik ik bijna nooit een hoofdtelefoon. Terwijl ik toch echt een paar mooie in huis heb. Waarschijnlijk omdat ik in de gezegende omstandigheid verkeer dat mijn Lief geen favoriete televisieprogramma’s wil bekijken terwijl ik zin heb in muziek.
Een hoofdtelefoon draag ik dus vooral wanneer ik ’s nachts nog achter mijn schrijfgetouw zit – want mijn werkkamer grenst aan de slaapkamer – en wanneer ik audiobestanden aan het bewerken ben en diep moet inzoomen op kleine details. Want dat kan een hoofdtelefoon als geen ander. Maar voor de rest prefereer ik een snoerloos luisterbestaan, waarbij mijn bewegingsvrijheid niet beperkt is tot de lengte van de meegeleverde kabel.
Na het beluisteren van de Warwick Audio Bravura met de bijbehorende versterker ben ik daar echter anders over gaan denken. Deze combinatie zou ik, als mij voldoende fondsen ter beschikking zouden staan, graag aan mijn permanente geluidsinstallatie toevoegen. Omdat het een bizar goede set is die mij tijdens de recensieperiode in staat stelde om bijna te vergeten dat ik naar een hoofdtelefoon zat te luisteren.
Warwick Audio Bravura
Het bedrijf Warwick Audio is een zogenoemde ‘spin-out’ van de University of Warwick, waar onderzoek werd gedaan naar betere elektrostatische weergevers voor hoofdtelefoons. Onder de aanvankelijke merknaam Sonoma werd de prachtige en succesvolle high-end elektrostatische Model One (M1) hoofdtelefoon met bijbehorende versterker gemaakt. Zij noemen de versterker overigens ‘energizer’ omdat hij behalve de versterking ook de voeding voor de elektrostatische drivers voor zijn rekening neemt. Daarna kwam het onder de nieuwe merknaam Warwick Acoustics verkochte topmodel – met eigen bijbehorende energizer – Aperio. De Bravura is het nieuwste model, dat werd ontwikkeld om de prestaties van het zeer kostbare Aperio-systeem te benaderen en voor een breder (lees: iets minder draagkrachtig) publiek beschikbaar te maken.
De gepatenteerde elektrostatische HPEL (High-Precision Electrostatic Laminate) ‘transducer’ die in deze Bravura hoofdtelefoon wordt gebruikt is een doorontwikkeling van de driver in de Sonoma M1. Het is een unieke ‘single ended’ elektrostatische driver die slechts aan de achterzijde een vergulde mesh constructie als stator gebruikt, en daarom het geluid dat richting het oor wordt afgestraald letterlijk niets in de weg legt. Om de prijs van de set binnen de perken te houden wordt gebruik gemaakt van de bestaande energizer van de Sonoma M1, die daarom (vooralsnog?) dus ook de merknaam Sonoma draagt.
Deze energizer is oerdegelijk gebouwd en heeft een externe lineaire voeding. De d/a-conversie vindt plaats met een ESS Sabre Reference DAC. Om de frequentiecurve zo aangenaam mogelijk te maken voor de luisteraar (hier komt de samenwerking met de University of Warwick weer om de hoek kijken) wordt een ultra-transparant werkende 64-bits DSP ingezet. Het analoge ingangssignaal moet daarom ook eerst worden gedigitaliseerd, waarvoor een topklasse a/d-converter van AKM wordt ingezet. Die analoge ingang vind je aan de achterkant van de energizer, waarbij door middel van een zware kwaliteit toggle-switch gekozen kan worden tussen een Hi (RCA lijnniveau) en Low (3,5mm stereo) input.
Er zijn twee digitale inputs: coaxiaal en USB 2.0. Een optische (Toslink) ingang ontbreekt. De aan-uitknop zit op de achterkant, wat suggereert dat je de versterker bij regelmatig gebruik het beste aan kunt laten staan. Aan de voorzijde vind je naast de keuzeschakelaar tussen de analoge en digitale ingang (Warwick Acoustics waarschuwt in de manual overigens dat je maar één digitale ingang tegelijk mag gebruiken) een luxueus aanvoelende volumeknop die in voelbare stapjes draait, en de vierpolige uitgang waarop de twee meter lange, bij Atlas Cable vervaardigde audiokabel – met LEMO connectoren en een braid die contactgeluid tot een minimum beperkt – moet worden aangesloten.
De hoofdtelefoon zelf ademt nog méér luxe. De hoofdband is gemaakt van duurzaam en soepel nylon, de hoofd- en oorkussens zijn afgeleid van het topmodel Aperio en dus voor ultiem comfort omkleed met het allerbeste Italiaanse Cabretta schapenleer. De earcups waarin de drivers zijn gemonteerd zijn middels een hogedruk spuitgietproces gemaakt van magnesium, dat een perfecte balans biedt tussen een laag gewicht en mechanische stijfheid. De hoofdtelefoon weegt 403 gram (zonder kabel) wat niet uitzonderlijk licht is, maar ook niet erg zwaar.
Door de soepele en brede hoofdband en de zachte lederen hoofd- en oorkussens is het draagcomfort – zelfs op mijn grote hoofd – zeer hoog, al wordt het ‘opzetten en vergeten’-comfort van mijn inmiddels tot ‘vintage’ geëvolueerde AudioQuest NightHawk Classic hoofdtelefoon nét niet geëvenaard. De Bravura is wat zwaarder en klemt nét iets harder, maar sluit daarom wel zeer goed aan rond het oor, ook bij brildragers. Ik kon de hoofdtelefoon meerdere uren achtereen dragen zonder dat het onaangenaam broeierig werd of dat de klemkracht me parten begon te spelen.
De Setup en Het Luisteren
Tsja, van een setup was eigenlijk nauwelijks sprake. Het enige dat ik moest doen was de AudioQuest Carbon USB waarmee ik op mijn werkkamer de audio uit mijn Mac mini haal achterin de Sonoma versterker/energizer steken en de juiste input kiezen. Voor de gelegenheid waren alle achtergrondprocessen indien mogelijk uitgeschakeld of tot een minimum beperkt, om zo weinig mogelijk ‘noise’ te veroorzaken, en dat was het wel zo’n beetje. Het nadeel van een elektrostatische hoofdtelefoon met een eigen versterker/energizer is dat elk vergelijk met ‘gewone’ dynamische hoofdtelefoons eigenlijk meteen mank gaat omdat je daarvoor een ander front-end nodig hebt. In mijn geval is dat de (overigens bloedmooie) via een spanningsdeler direct van de eindbuizen afgeleide hoofdtelefoonuitgang op mijn PrimaLuna EVO400i versterker.
Toch heb ik me met de vier hoofdtelefoons in mijn ‘collectie’ eerst even opnieuw gefamiliariseerd met deze manier van luisteren. De kleurrijke maar wat commercieel klinkende Canadese PSB M4U-2 met actieve ondersteuning en ANC, de al wat oudere, neutrale maar naar moderne maatstaven bijna saai klinkende Duitse Sennheiser HD 560 Ovation II en de zeer open klinkende maar enigszins lichtvoetige Oostenrijkse AKG K701 hebben het in de loop der tijd allemaal afgelegd tegen mijn Amerikaanse AudioQuest NightHawk Classic, en ook nu weer moesten ze qua luistergenot en draagcomfort hun meerdere erkennen in de Amerikaan, dus nam ik die ‘anders dan alle andere’ klinkende reuzendoder (die bizar hoog scoorde in internationale reviews) als uitgangspunt.
Een voordeel van Roon is dat je via de DSP functie kunt experimenteren met Crossfeed, waardoor een beetje geluid van het linker kanaal bij het rechter wordt gevoegd en andersom, waardoor de illusie van luisteren naar luidsprekers ontstaat. Ikzelf vind dat prettiger dan het vaak nogal confronterende ‘im Kopf’ geluidsbeeld van een hoofdtelefoon. Ik koos voor 9.5dB crossfeed bij een cut-off frequentie van 650Hz (Jan Meier’s Settings). Terwijl ik me in de grote set met de voorbereiding bezighield was op mijn werkkamer de Bravura nog een beetje aan het inspelen. Volgens Theo was dat vanwege de gebruikte technologie op zich niet nodig, maar ik heb een digitaal apparaat graag 24 uur aan staan voor ik er serieus naar ga luisteren.
Dan de tweede hindernis die ik per se wilde nemen. Bij de eerste luistersessie met de Warwick Acoustics Bravura gebruikte ik uitsluitend een selectie van zo audiofiel mogelijk opgenomen muziek, om daarmee de grenzen van het realisme en de verfijning te bepalen. Maar daarna heb ik de Bravura een zeer uiteenlopend menu voorgeschoteld waarbij de nadruk meer op de emotie lag dan op de opnamekwaliteit.
Audiofiel
De spirituele ‘world-jazz’ van Matthew Halsall mocht de spits afbijten. Het subliem geregistreerde live-album Salute To The Sun (Live At Hallé St. Peter’s) opent met rammelende en ritselende Afrikaanse percussie die zeer gedetailleerd maar ook met veel textuur en klankkleur werd weergegeven. De daarna invallende contrabas, trompet en marimba lieten eveneens ongelooflijk veel stofexpressie horen. Het hout van de baskast en de toetsen van de marimba hadden zoveel klankkleur dat een expert bij wijze van spreken zou kunnen horen van welke houtsoort ze zijn gemaakt.
Ook de zich langzaam bij de muziek voegende saxofoon, drums, piano en percussie blonken uit in klankmatig realisme. De weergave was zó vrij van vervorming dat de enorme transparantie nu eens niet gepaard ging met heel dun maar niettemin rafelig wit randje. Daardoor was ook de atmosfeer van de opnameruimte zeer goed hoorbaar, wat de illusie van ‘erbij zijn’ sterk verhoogde.
Verder met de elektro-akoestische ambient van het Australische duo Solo Andata. Ook hun album In The Lens liet een enorme diepte in het geluid horen. En dan heb ik het niet zozeer over het stereobeeld, want dat speelde zich ondanks de crossfeed nog steeds grotendeels in mijn hoofd af, maar de mate waarin ik ‘in de muziek’ kon kijken, en laagje na laagje de textuur kon ontrafelen zonder de andere laagjes uit het oog te verliezen.
Naar muziek luisteren nodigde zo aan de ene kant best wel uit tot voortdurende analyse, maar toen ik die neiging eenmaal wist te onderdrukken hield ik aan de andere kant een zeer intense en rijke ervaring over. Ik hoorde gewoon méér muziek, dus de beleving was veel complexer en completer.
Het album HYbr:ID I van Alva Noto is niet akoestisch, maar heeft wel een fantastische productie met putdiep laag – dat de Bravura met…(ahum)…bravoure weergaf – en een enorm maar duidelijk in de studio gemanipuleerd geluidsbeeld. Met deze opname was de muziek echt volledig rondom mij, iets dat ik eigenlijk alleen maar kende van sommige binaurale opnames zoals het recente meesterwerk Amazônia van Jean-Michel Jarre (waarvoor je de crossfeed overigens moet uitschakelen voor het beste effect).
Niet-Audiofiel
Het zal geïnteresseerden mogelijk opluchten dat de enorme transparantie van de Bravura set in de dagelijkse praktijk weliswaar eerlijk maar niet meedogenloos uitpakte. Minder goede opnames werden niet onbeluisterbaar, wat keer op keer bleek toen ik een aantal muzikale favorieten de revue liet passeren. De overdadige en typische 70-er jaren productie van Gino Vannelli’s Storm At Sunup bleef goed te genieten, de – overigens netjes geremasterde – teruggevonden opnames van Supersister’s Live In Scheveningen 1972 waren een verrukkelijk luisterfeestje en de urgente indie-wave van Squid’s meesterlijke album Bright Green Field stortte alle opgekropte woede van zanger/drummer Ollie Judge op overtuigende wijze over me uit.
Zelfs de eigenlijk veel te onverfijnde en gortdroge ragproductie van de door Rick Rubin geproduceerde kernexplosie die Slayer’s woedende meesterwerk Reign In Blood nog steeds is kwam redelijk overtuigend uit de verf, hoewel ik hier wel tegen de grenzen van het bruikbare volume aanliep, net als met de knallende goa-trance van Electric Universe (het album Journeys Into Outer Space).
Conclusie
De in zilver en (iets duurder) zwart leverbare Warwick Acoustics Bravura met de bijbehorende Sonoma versterker/energizer vormt een waanzinnig goed klinkende set. Of de Bravura de beste hoofdtelefoon aller tijden is kan ik niet zeggen, maar het was wel met afstand de beste hoofdtelefoon die ik ooit gehoord heb. De weergave was uitermate transparant, maar in tegenstelling tot een aantal andere kostbare hoofdtelefoon-versterkersets wist hij een bepaalde audiofiele ijlheid te vermijden. De weergave was substantieel en kleurrijk, waardoor deze set niet echt een voorkeur voor bepaalde genres had.
Met goede opnames klonk hij subliem, met gewone opnames nog steeds bijzonder aangenaam. Hoewel hij aanzienlijk minder kost dan zijn grote broer Aperio is de Warwick Acoustics Bravura met de Sonoma energizer natuurlijk nog steeds geen goedkope set, maar biedt hij wel ongelooflijk veel waar voor zijn geld. Zoveel zelfs dat hij mij heeft overtuigd dat een serieus goede hoofdtelefoon echt een meerwaarde in muziekbeleving kan bieden. Weer een stokpaardje dat definitief op stal kan dus.
Warwick Acoustics Bravura
Silver: 6.849 euro | Black: 7.749 euro | quad-raad.nl
Beoordeling 4.5 / 5
