De erg succesvolle kennismaking met de nieuwe Bowers & Wilkins 800 D4 Series maakte nieuwsgierig naar de eveneens vernieuwde 700 S3 producten. Bereikbaarder voor de consument en de productlijn met de meeste beschikbare modellen. Derhalve werd nu de 703 S3 hier beluisterd.
De geschiedenis van Bowers & Wilkins zal genoegzaam bekend zijn. De heren John Bowers en Roy Wilkins waren collega’s bij de Royal Corps of Signals en startten een radio en electronica winkel na de Tweede Wereldoorlog. Al gauw begonnen ze ook luidsprekers te produceren. In 1966 begon John met B&W Loudspeakers Ltd en had niet langer connecties met de winkel. Audioscript werd in 1968 de eerste importeur van het bedrijf en de DM1 en DM3 bereikten ons land. Niet zo vreemd dat Bowers & Wilkins een soort vaderlands huismerk is geworden. Massa’s consumenten zitten nog steeds vast aan het merk, dat een ijzersterke reputatie heeft opgebouwd gedurende een al vijftig jaar durend marketing bombardement.
Vervolgens bereikten de DM2, DM6 en DM7 de markt. Met de DM6 (1977) kwam de beroemde kevlar conus en begon de nog steeds voortrazende fase-storm, hoewel de Dahlquist DQ-10 daarin de primeur had. De DM6 was wellicht de oorzaak van de waarneming dat Bowers & Wilkins luidsprekers moeilijk aanstuurbaar zijn. Op een DM6 was je met een buizenversterker echt kansloos. 1979 zag de komst van de 801. De Nautilus, het landmark product, verscheen in 1993. Het idee van de losse tweeter bovenop het luidsprekercabinet, is afkomstig van de DM7 uit 1977, en in de nieuwe 700 Serie aan een model extra toegevoegd.
Slimme promotie
Bowers & Wilkins is altijd slim bezig geweest op het gebied van promotie. Je speelt je in de kijker als je voor Jaguar, Maserati, Volvo en BMW car audio bouwt. Het bedrijf was eigenaar van Classé en distributeur van Rotel (sinds 1981). De meesten zullen nog wel de monoblokken kennen die door Rotel werden gebouwd en ook onder de Bowers & Wilkins brandname (MPA-1) op de markt verschenen. Inmiddels is Sound United nu eigenaar van Classé en distributeur van Rotel. De in 2008 opgerichtte Society of Sound koppelde het bedrijf aan de muziekindustrie (na zo’n honderd muziekreleases inmiddels gestopt).
Al in de jaren zeventig werden monitorluidsprekers voor de BBC gebouwd. Ook lukte het om luidsprekers (801) binnen te krijgen als referentiemonitor bij Abbey Road, Skywalker Sound, Decca, Polyhymnia en Deutsche Grammophon. Voor de eerste connectie mogelijkerwijs omdat Dennis Ward (afkomstig van EMI) in 1969 toetrad tot de board. Het doet iets met de consument als die weet dat zijn luidsprekers ook de goedkeuring hebben van de professionals. De promotie omvatte ook de sponsoring van onder andere het IndyCar World Championship in Las Vegas.
Vooruitgang
Waarom een update van (onlangs) de 800 Series en nu de 700 Series? Wel, in de hifi-markt verandert er niet zoveel. Om het wat nauwkeuriger te formuleren kun je zeggen dat er veel verandering is, maar weinig significante verbetering. De echte verbeteringen spelen vooral bij luidsprekers. Vervolgens bij digitaal en er is meer kennis, binnen de hifi, gekomen over stroomvoorziening. Met luidsprekertechniek is vast nog het een en ander mogelijk. Maar, als mensheid, zijn we eigenlijk toe aan hele nieuwe weergavetechnieken in de audio. Die zijn er wel, zoals duidelijk werd uit de recente contacten van uw auteur met Fraunhofer Digital Media en het NHK research lab.
State-of-the-art
Waarom nieuwe Bowers & Wilkins Series? Het bedrijf kijkt, zoals alle bedrijven, naar een markt waar een aantal luidsprekerfabrikanten de state-of-the-art bepalen. Zonder volledig te zijn moet je dan denken aan merken als Magico, YG Acoustics, ATC, Grimm Audio, Wilson en TAD. Het zijn merken die de maximale performance weer voor een aantal jaren vastleggen en zij zijn daarvoor bepalend. Eind jaren tachtig was er ook zo’n innovatieve paradigm shift. De combinatie van Avalon met Spectral en MIT zorgde wereldwijd voor een schokgolf en introduceerde een nieuwe manier van luisteren. Nou is Bowers & Wilkins natuurlijk zelf ook een innovator, maar innovators moeten zelf ook bijblijven.
Veel betere luidsprekers hebben tegenwoordig een neutraler geluid. Bowers & Wilkins moet geconstateerd hebben dat de vorige generaties 800 Series en 700 Series wellicht iets teveel af begonnen te wijken van de richting die de markt volgt en uiteraard lagen er nog wat nieuwe innovatieve technieken en materialen op de plank.
Met de nieuwe 800 Series is het gelukt om een ‘moderner’ en neutraler luidspreker neer te zetten. Dat kwam zonneklaar uit de recente review van de 803 D4 die, ge-tuned en beluisterd in de superieure luisterruimte van Sound United, met een zeer overtuigende performance kwam. Het is dus gelukt voor Bowers & Wilkins ‘to keep up with the Jones’.
700 Series
De 700 Series stamt uit 2017. De basis voor de nieuwe 700 S3 Series wordt gevormd door een aantal technieken die eerst voor de 800 Series zijn ontwikkeld. Denk aan de Continuum™ Cone midrange driver en FST & Biomimetic Suspension (een betere ophanging en isolatie van het midrange systeem). De 703 S3 kent nu ook de uit aluminium gebouwde ‘tweeter on top’. Verder is er de Carbon Dome tweeter en de Aerofoil bass drivers. Inmiddels is de S3 generatie van de 700 Series beschikbaar bij de dealers.
Hierbij de meest praktische specificaties van de 703 S3. Deze is 101 cm hoog, maar met de tweeter en de voet zowat 112 cm. Het gewicht is 28.8 kg. De kleuren zijn Gloss Black, Satin White en Mocha. De modellen hebben een zwarte grille, maar de Satin White komt met een grijze grille.
De impedantie is 8 Ohm en het frequentiebereik 46Hz – 28kHz tussen de -3dB punten. In de praktijk haal je voor het laag dan 30Hz. Het rendement is 90 dB. Voor de versterker is het advies om een exemplaar te kiezen dat tussen de 30 – 200 Watt aan vermogen kan ontwikkelen aan de gemiddelde opgegeven impedantie van 8 Ohm. De maximale kabelimpedantie mag 0.1 Ohm bedragen. Dus even meten en wellicht uw kabels vervangen. Zelfbouwers van luidsprekerkabels kunnen een aantal koperdraden parallel zetten. Dan haal je ook zo’n lage impedantie. De geselecteerde kabels in de luisterruimte komen op 0.07 Ohm.
Opgemerkt dient te worden dat de 703 S3 een uitermate luxe uitstraling heeft en bouwkwalitatief hoog scoort. Het zit vaak in kleine details. De merknaam op de aluminium tweeterrand is niet aangebracht met een zeefdrukje, maar mee-geanodiseerd. Ook de bi-amping terminals zijn klasse. De verschillende drivers zijn omringd door metalen randen. Maar, dat is heel discreet gedaan. Het ziet er daarom niet ordinair uit, maar erg chique. Verdere specificaties en technische achtergronden over de 700 Series zijn online te vinden.
Opbouw
Om wat meer controle te kunnen hebben over de geluidsmatige prestaties werd de Bowers & Wilkins 703 S3 per TNT Express geshipt naar de luisterruimte. De recente ervaring met de 803 D4 maakte namelijk erg hongerig. Er werd ook een pallet afgeleverd met zes eindversterkers. Dat leverde uiteindelijk het perfecte plaatje, maar wel met een vage, lage en beginnende rugpijn.
Uw auteur is geen hobbyist. Geen ambitie en tijd om langer dan enkele uren te besteden aan het opzetten en tunen van een systeem. Alleen de gedachte daaraan geeft al de heebie-jeebies (ook bekend van Louis Armstrong en Little Richard), zoals de Amerikanen zo mooi zeggen. Alle respect dus voor de muziekliefhebbers die jarenlang werken aan het optimale geluid. Los van die enkele uitzondering moet een systeem binnen een redelijke tijd helemaal perfect presteren. Wel, voor vijfentachtig procent. Het is ook een kunst om op een bepaald moment te stoppen. Veel audiofielen en muziekliefhebbers razen maar door en roepen continu ‘dat het nog beter kan’. Je moet leren om te stoppen en naar muziek te gaan luisteren. De holy grail is helaas een utopie.
Uit de tijdelijke chaos in luisterruimte 5, met een vloer die bezaaid was met meetapparatuur, kabels, versterkers, computers, dozen, flightcases en kleine akoestische hulpmiddelen, ontstaat dan het gezochte geluidsbeeld. Dat is overeenkomstig de tweede wet uit de thermodynamica die aangeeft dat de natuur naar chaos streeft. Door energie toe te voeren, ontstaan mooie geordende gehelen. Zoals een goed ge-tuned audiosysteem in een nette omgeving. Geniet er dus maar even van, want het lot van het universum is dat uiteindelijk alles in chaos eindigt. Om dat nog even voor te zijn is er dus snel begonnen met luisteren.
Bepalende factoren
In een leeg gemaakte luisterruimte, komt dan de nieuwe set te staan. Meetsignalen bepalen vervolgens de optimale positie van de luidsprekers. Het gaat dan in principe om twee dingen. Een zo diepe en breed mogelijke stage en de juiste verhouding tussen de frequenties. Die eigenschappen hebben een relatie met de luidsprekers en met de elektronica. Andere eigenschappen, zoals dynamiek, detaillering en focussering hebben een relatie met de luidsprekers en de elektronica, maar vaak wat minder met de plaatsing. De luidsprekerkabel speelt een rol bij de tonale balans en bij het krijgen van een neutraal klankbeeld. Wie een beetje snapt welke factoren een invloed hebben op specifieke geluidsmatige eigenschappen, kan redelijk snel een goed presterend systeem opbouwen.
De verwachtingen ten aanzien van de 703 S3 waren toch wel hoog. Geen enkele fabrikant komt nog met een product dat niet goed presteert. Dat is in de huidige markt, met een enorme concurrentie en een totaal overaanbod aan luidsprekers, niet verstandig. Bij het oordeel over luidsprekers gaat het tegenwoordig dus meer om een acceptabele prijs-kwaliteitverhouding.
De 703 S3 komt met spikes en met voetjes die een halve bolvormige kunststof structuur hebben. Mogelijkerwijs een materiaal met visco-elastische eigenschappen, waardoor resonanties worden gedempt. Spikes zijn ondingen. Ze voeren resonanties af naar de vloer op een volstrekt willekeurige manier. Vervolgens gaan de door de vloer opgepakte resonanties rechtstreeks terug de luidsprekers in. Het resultaat is een onvoorspelbare en wilde afwijking van de frequentiecurve. Je moet al heel veel ervaring hebben om met spikes te kunnen tunen. De bolvormige voetjes zijn beter. Ze blokkeren resonanties en/of zetten een deel daarvan om in warmte. Wie het echt goed wil doen zet de luidsprekers op dempers van IsoAcoustics.
Luisterresultaat
Wel, alle informatie op de schermen van de meetapparatuur geven aan dat de set goed geplaatst, aangestuurd en getuned is. Tracks vanaf de server worden gestart en het luisteren kan beginnen. De testtrack (Percussion ensemble) van de Aya cd (Stockfish) leert meteen dat de breedte van de stage enorm is. Bij een van de allerbeste systemen die hier ooit stonden, is de projectie van geluid echt 180 graden. De Aya-track laat dan geluid horen pal links en rechts van de luisterpositie. De set met de 703 S3 komt tot 130 graden. Verder is de stage zo’n 6 meter breed en erg diep. Opvallend is het diepe inzicht in de opname dat deze luidsprekers bieden. Dat komt door de fenomenale detaillering. Die is niet alleen in het hoog, maar opvallend genoeg ook in het middengebied. Je hoort daar details die vaak verloren gaan op andere systemen. Het hoog en midden zijn van grote klasse. Luister maar naar stemmen. Bijvoorbeeld als Fritz Wunderlich songs uit Schumann’s Dichterliebe zingt. Heel natuurlijk en eerlijk.
De 703 S3 klinkt neutraal en hoort daarom bij de moderne luidsprekers. Wie extreem kritisch luistert zal ontdekken dat het midden en hoog een streepje neutraler zijn dan het laagsysteem. Het hoog klinkt ook echt en realistisch. Niet dat softe zoefgeluid dat sommige luidsprekers, phono cartridges en versterkers presenteren. Zo klinkt het hoog namelijk niet van echte instrumenten. Deze luidsprekers kunnen enorm uithalen, met bijvoorbeeld een groove van Gare du Nord, maar presenteren ook geluid met een ongekende subtiliteit en microdynamica.
Luister bijvoorbeeld naar Morenica, dame un Beso van Camerata Iberia of Vivaldi’s Trio Sonate in G major RV80 van Camerata Köln. Deze luidsprekers hebben een grotendeels neutraal karakter, los van een minimaal kleurend spoortje in het uiterste laag. Maar, in het hiervoor genoemde muziekstuk spelen fluiten. Je hoort de warme luchtstroom bewegen door het instrument. Dat geeft een heel herkenbaar en breekbaar geluid dat rijk van klank is. De 703 S3 kan uithalen met veel power, maar er blijft een enorme rust in het geluidsbeeld en alle instrumentlijnen blijven zonder cluttering volgbaar.
Een voorbeeld is July van Lee Ritenour (Rhythm Sessions). De enorme drive en dynamics achter zijn gitaargeluid bieden een live ervaring en leren dat de definitie van de basgitaar erg onderscheidend is.
Zelfde voor No Limit van Marcus Miller (Laid Back). Die overtuigende live-sfeer komt ook terug op een aantal tracks die ondergetekende opnam met Madeleine Bell en Frits Landesbergen. Recent heeft uw auteur daar een re-master van gemaakt door ze onder andere door de bekende Pultecs (EQP en MEQ) van Pulse Techniques te halen. Via de 703 S3 staan die tracks als een huis. Die enorme drive, dynamiek en fraaie klankweergave komen ook volledig naar voren in Sevilla uit de Suite Española op.47, uitgevoerd door Katia & Marielle Labèque. Luister naar de enorme dynamics van de piano aanslagen. De 703 S3 is geschikt voor het merendeel van de muziek. Maar, onder de 30Hz houdt het grotendeels op. Wie het allerdiepste laag zoekt kan opschalen naar de 702 S3, of naar de 800 Series. Het laag van de 703 S3 is, bij de juiste opstelling en aansturing, perfect in balans met de rest van het spectrum. Het is een fraai gedefinieerd en zo natuurlijk mogelijk laag. Het staat niet zo ordinair te knallen, zoals met sommige luidsprekers.
Om het bovenstaande vanuit een hoger beschouwingsniveau samen te vatten kan gezegd worden dat de 703 S3 een moderne luidspreker is waarmee Bowers & Wilkins weer meespeelt in het veld van hoe de betere luidsprekers momenteel presteren. Het is een luidspreker die je gewoon dichter bij de realiteit brengt. Is deze 703 S3 dan moeilijk om aan te sturen? In elektrische zin valt dat wel mee. De luidsprekers hebben hier op grotere en kleinere versterkers gespeeld. Dat gaf allemaal zeer goede resultaten. Onder andere Levinsons werden ingezet.
Het kritische aspect zit vooral in de kwaliteit van de aansturing. Je hoort genadeloos welke invloed de plaatsing, de akoestiek en de aansturing bieden. Uit de luistertesten, waarbij vijf verschillende sets zijn gebouwd rondom deze luidspreker, blijkt keihard dat de 703 S3 op een enorme manier mee kan groeien met de kwaliteit die aangeboden wordt. Het zal sneller gebeuren dat de elektronica het niveau van deze weergevers niet meer bij kan houden dan dat de 703 S3 duidelijk de beperkende factor gaat worden.
De meest ambitieuze aansturing was mogelijk vanwege de halve dag dat een set van topkwaliteit aanwezig mocht zijn. De 703 S3 transporteert je dan naar het centrum van het universum. Maar, je komt ook in het gebied waar deze luidsprekers voorzichtig enige grenzen aan gaan geven. De les voor de gelukkige toekomstige eigenaar is duidelijk en staat buiten elke discussie. Zoek de allerbeste elektronica die te vinden is en binnen het budget past.
Dat hoeft niet noodzakelijkerwijs uitzinnig duur te zijn. In de hifi is er slechts een moeizame relatie tussen prijs en kwaliteit. Als je dan niet waarneemt wat hierboven beschreven is, doe je echt iets fout. De prijs-kwaliteitverhouding van de 703 S3 is subliem. Je krijgt echt veel meer dan waar je voor dit bedrag recht op hebt.
Epiloog
Je kunt weinig commentaar hebben op de Bowers & Wilkins 703 S3. Zoals het merk adverteert kom je inderdaad dicht bij het studiogeluid. Een neutrale luidspreker die een diep, ruimtelijk, gedetailleerd, klankrijk en betrokken geluidsbeeld neerzet. De afwerking is van hoge kwaliteit en uitermate chique. Zoek vooral de beste elektronica die haalbaar is. Je wordt daar echt voor beloond.
Bowers & Wilkins 703 S3
5.000 euro per set | www.bowerswilkins.com
Beoordeling 5 / 5
