Terrason Audio pakte op de Audio Show iEar' van november 2024 zeer verrassend uit. Je krijgt immers niet snel een kans om kennis te maken met de spraakmakende Moya M1-luidsprekers van Vivid. Een unieke kans voor het publiek om te luisteren, ook al waren de akoestische omstandigheden daar iets minder optimaal. Dat geldt in principe voor elke beurs en voor elke standhouder. Reviewers luisteren daar overigens gewoon doorheen. Na de show werd het systeem verhuist naar Listening Matters. Een kans voor uw reporter om te luisteren onder betere condities.

In een ideale wereld wil je een audiosysteem dat neutraal is en de realiteit zo dicht mogelijk nadert. In de echte wereld is dat nog een uitdaging. Als je over realiteitsweergave een discussie hebt dan is het argument vaak dat ook de realiteit steeds anders klinkt. Dat is waar, maar de achterliggende gedachte is meestal dat deze uitspraak probeert te rechtvaardigen dat systemen daarom van het ideaalbeeld af mogen wijken. In werkelijkheid kan het ideale neutrale systeem al die verschillende versies van de realiteit, die feitelijk in de opname vastliggen, gewoon weergeven. Het ideale neutrale systeem bestaat niet omdat elke luidspreker en elke versterker toch nog, soms hele kleine, afwijkingen heeft van de absolute neutraliteit.

Die afwijkingen nemen we voor lief, maar in de praktijk is er wel een bandbreedte. Dat betekent simpelweg dat er diverse topsystemen zijn die allemaal net even anders klinken, maar bij elkaar een groep vormen van systemen die zo neutraal mogelijk zijn en een zo goed mogelijke weergave van de realiteit bieden. Iemand die audiosystemen tuned opereert binnen de genoemde bandbreedte. Ervaren 'tuners' van audiosystemen hebben totale controle over het eindresultaat. Scherpte in het geluid, indien veroorzaakt door het systeem, is een foutconditie die buiten de bandbreedte valt. Natuurlijk geluid van instrumenten is nooit scherp.

Het zijn gedachten die opkomen tijdens het beluisteren van de Vivid Moya M1. Terrason Audio is de importeur van Vivid en eigenaar Bert Bazuin vertelt in onderstaande interview hoe het contact met Vivid is ontstaan.

Bert, kende je Laurence Dickie?
“Die kwam toch wel als een verrassing. We waren in die tijd, zo'n achttien jaar geleden, niet op zoek naar luidsprekers. We hadden toen Wilson Audio en Jim Thiel. Vanuit Madrigal kwam er een telefoontje van Mark Glazier, die vertelde dat een collega uit Zuid-Afrika begonnen was met een luidsprekerlijn, genaamd Vivid Audio. De naam Laurence Dickie kende ik toen niet. Hij is de man achter de B&W Nautilus en het Matrix-systeem. Toch ging er een lampje knipperen en ik herinnerde mij dat ik in Luxemburg was bij de introductie van de Nautilus voor Europa. Ik had een actieve rol en leverde alle kabels en elektronica. Die introductie was zeer imposant.”

Werd dus even zoeken?
“Als dat die persoon is, dan gaan we op zoektocht. Philip Guttentag was de Zuid-Afrikaanse collega van Laurence, mede-oprichter van Vivid en hij deed de marketing en sales, Mark Levinson was een algemene distributeur, deed niet de distributie van Vivid, maar ik kende hem vanuit die hoedanigheid. We kregen in ieder geval een adres in Brighton. Daar zit B&W, maar ook diverse universiteiten. Ewald Verkerk en mijn persoon werden daar van het station gehaald door een bescheiden en vriendelijke persoon met een klein Peugeotje. Dat bleek Laurence Dickie te zijn.” 

Laurence zijn achtergrond?
“Laurens volgde na zijn studie natuurkunde een studie scheikunde om inzicht te krijgen in condensatoren, ophangingen, rubber, rolranden en ferrofluids. Na die studie werkte hij bij Bowers. Hij werd door John Bowers van de universiteit gehaald, maar werkte het laatste jaar van zijn studie daar al als stagiair en had de volmacht om aan een nieuwe luidspreker te werken (dat werd de Nautilus). Laurence was best wel een beetje PA-fan, heeft veel belangstelling voor de pro-wereld maar vond in die tijd dat pro-luidsprekers veel beter zouden kunnen klinken. Hij probeerde dus bij Bowers een pro-lijn op te zetten."

"Hij kreeg daar toestemming voor toen John Bowers was overleden en het bedrijf overging naar Robert Trunz. Hij werkte toen twee jaar aan het optimaliseren van o.a. de belastbaarheid van de drivers, afkomstig uit de Nautilus, die nu verder ontwikkeld zijn in de Vivid-luidsprekers. Door ze krachtiger te maken zouden ze ook voor pro-gebruik toepasbaar kunnen zijn. B&W werd vervolgens overgenomen en de pro-ontwikkeling stopte. Laurence wilde geen twee jaar research weggooien. Hij ging weg bij Bowers en verkaste naar Turbosound in 1999. De drivers werden krachtiger en bereikten de 120 dB die nodig is om een onvervormd level te halen zoals nu met de Moya. Vivid werd in 2004 opgericht, maar Laurence werkte tot 2013 ook nog voor Turbosound.”

“We stonden na het autoritje in de schuur, met die grote hoorns (prototype B1), een oude Kenwood versterker en luidsprekertouwtjes van 0.75 mm. Hij zette een stuk muziek op. Ewald en ik keken elkaar aan en dachten: Dit is gaaf. Zelfs met die versterker en kabels. De deal was snel gemaakt. Wanneer heb je productie? Stuur dan maar op. De volgende dag nam Laurence ons mee naar de locale disco, zo'n strandtent waar hij alle on wall-luidsprekers had gebouwd. Als hobby, buiten Bowers om. Die pro-bevlogenheid vind je ook terug in de Moya M1. Daarmee wilde hij onvervormd een 120 dB geluidsdruk halen. Funest voor je oren, maar bij welk level je ook speelt, het klinkt altijd onvervormd.” 

Rekenen en beredeneren
“Laurens werkt samen met een bedrijf waar alle berekeningen worden gedaan en alle protocollen aanwezig zijn. Hij laat speciale ferrofluid maken en demping. Alle conusoppervlakten hebben een vorm die afwijkend is van wat meestal gebruikt wordt. Hij gebruikt de vormen die in de natuur het sterkste zijn. Bij het laag is het lastiger om die 120 dB te halen. Zo'n driver mag niet drie tot vier centimeter naar buiten vliegen. Ze hebben uitgerekend wat de maximale uitslag van een woofer mag zijn om onvervormd 120 dB te halen. Dat is vier millimeter en kan dus niet met een enkele woofer. Daarom worden er in de Moya acht gebruikt. Bij fabrikanten die dat met een D'appolito proberen op te lossen werkt dat dus niet, althans als die lage vervorming je uitgangspunt is."

"Wat je nodig hebt aan materialen is bij Vivid Audio volledig beredeneerd en doorgerekend. Er wordt niets alleen empirisch onderzocht en ook niet duizend keer een condensator gewisseld op zoek naar wat het beste klinkt.”

Form follows function?
“Als je naar de vorm kijkt dan zie je dat aan een Vivid geen enkel recht vlak zit. Overal zijn rondingen die voorkomen dat er luchtwervelingen ontstaan. De reflectie tussen de kast en de muren is minimaal, omdat zowel de hoek van inval als de resulterende hoek van uitval steeds anders zijn. Daarmee ontstaat de ruimtelijkheid van de Vivid-luidsprekers. Sommigen vinden die vormgeving niet mooi, maar de vorm volgt voor honderd procent uit de functie.”

“De Moya kan groots spelen, maar ook op een klein level weergeven. Laurens is ook echt de anti-materialist. Het gaat bij hem om de muziek en hij is popfanaat. Vivid is niet het eenvoudigste merk om te verkopen. Moderne consumenten verwachten dat een luidspreker de vorm van een gelikt meubel heeft met een beetje chroom en glimmend kevlar. Dan denk ik dat ik nog nooit een viool heb gezien met een chromen randje. Dat heeft een reden.”    

Vivid Audio Moya: hotelkamerontwerp

Na het interview met Bert snel weer terug naar de Moya. Tijdens de pandemie zat Laurence Dickie tien dagen opgesloten in een hotelkamer. Daar kreeg het concept van de Moya M1 vorm. Een luidspreker die bij de top zou moeten horen, alle muziek weer zou moeten kunnen geven en dat met power, autoriteit en neutraliteit. De basis zou het laag moeten zijn. Dat is geen verkeerde gedachte want het laag bepaalt voor een groot deel de kwaliteit van het hogere spectrum. Het is verantwoordelijk voor de grondharmonischen en daarmee onder andere bepalend voor de klank van instrumenten. Woofers zijn beperkt in de mate van verantwoorde uitslag. Een realistisch, onvervormd en goed laag krijg je alleen met meerdere drivers, vooral als je die 120dB onvervormd wilt halen. De Moya M1 heeft acht laagdrivers per luidspreker en die werken tot de overnamefrequentie rond 125 hz. Het is, naast de vormgeving, dan ook de meest opvallende eigenschap van deze futuristisch uitziende luidspreker.

De Moya M1 heeft technologie die afkomstig is uit de PA-wereld. Het interessante is dat hifi-luidsprekers het een en ander kunnen leren van PA-systemen. De consument zal niet snel een meestal zwart gekleurd PA-systeem in huis halen. De betere PA-systemen en studiosystemen van bijvoorbeeld JBL, PMC, ATC en L 'Acoustics klinken beter dan een groot aantal zogenaamde hifi-luidsprekers en kennen vaak een betere prijs-kwaliteitverhouding. Sommige merken, zoals PMC, Yamaha, Dynaudio en ATC, voorzien al deze professionele luidsprekers van een huiskamervriendelijk fineertje. Die worden dan aangeboden binnen de hifi-markt. Je hebt dan een echte professionele luidspreker in schaapstenue.

Het aardige dat je ervaart met zo'n array van woofers is dat elk van die drivers vrijwel niets te doen heeft, maar dat de totale akoestische outpunt mega is. Voor het diep ingaan op de specificaties van de Moya M1 wordt hier verwezen naar de website. Toekomstige bezitters van de Moya M1 zijn doorgaans muziekliefhebbers. De specs zijn voor deze doelgroep nauwelijks interessant. Daarom hier alleen een paar highlights. Opmerkelijk is de keuze voor de tweeter. Het is een combinatie van carbon fiber met een aluminium dome. De dome bevat een laagje DLC (diamond like coating). De performance is minimaal zo goed als met beryllium. Veel fabrikanten stappen af van beryllium vanwege de kosten, de giftigheid, de lage beschikbaarheid en de lastige verwerking.

De massa van de conus in de Moya is drie keer lager dan bij allerlei diamond drivers. Die zijn zwaar en dat merk je geluidsmatig aan de snelheid. De drivers hebben de van de Nautilus bekende tube-loading. Praktisch specs zijn de afmetingen van de Moya (1,660 mm hoog x 660 mm breed x 1,210 mm diep). Het gewicht is 346 kilogram per luidspreker. Elke unit is opgebouwd uit vijf losse delen. Samen tillend met je buurmeisje kun je dus tien keer de trap op en dan staan die dingen in je appartement. 

De match

De basis van elk audiosysteem wordt gevormd door de match tussen de versterkers en de luidsprekers.  Iemand met ervaring en kennis kan die match vinden en binnen de eerdergenoemde bandbreedte een klein beetje schuiven. De Moya M1 heeft een hoog rendement, dus ze spelen ook zeer goed met versterkers die iets minder vermogen kunnen ontwikkelen. Vervolgens kun je de luidsprekers zelf verschuiven teneinde een ideale positie te vinden. De Moya M1 speelt ook voortreffelijk in een wat kleinere ruimte. Pakweg vijf bij acht meter. Veel grote luidsprekers kunnen een breder podium neerzetten in een wat grotere ruimte. Dat lukt ook met de Moya M1. Het is een open deur om nog te melden dat er geen enkele luidspreker bestaat die in een slechte akoestische omgeving goed speelt. Bij grotere luidsprekers is het ook vaak een uitdaging om een goede tonale balans te krijgen. Hoog, midden en laag moeten exact in balans zijn. Het siert de betrokkenen bij dit Listening Matters feestje dat dit perfect is gelukt. Mede door de inzet van de professionele PSI Audio AVAA C214 units.

Er zullen diverse versterkers zijn waar de Moya M1 goed mee overweg zou kunnen. Je blijft dan binnen de bandbreedte, hetgeen wil zeggen dat er kleine verschillen zijn in het geluid, afhankelijk van de versterkers en ook de kabels, maar dat alles klopt en er geen echte fouten zijn. Hoe weet je dan dat er geen fouten zijn? Ervaren tuners hebben een sterk ontwikkeld referentiekader in livegeluid op basis van bij voorkeur akoestische instrumenten. Je hoort simpelweg wat goed is en waar je moet verbeteren. Dat is een leerweg. Zulke personen zijn doorgaans muziekliefhebbers en hebben een enorme ervaring met hifi-systemen, muziek, studiotechnieken en livegeluid. Uw auteur kijkt altijd met een enorme bewondering naar degenen die dit kunnen.

Listening Matters heeft gekozen voor een combinatie met Luxman-elektronica. Een tweetal stereo M-10X eindversterkers die elk in bridge-mode staan, de C-10X voorversterker, de D-10X CD/SACD-speler en een Grimm MU2 voor het afspelen van files. Vervolgens sta je dan in de luisterruimte met een tas vol cd's en sacd's. Het is een enorme luxe om een aantal uren te mogen experimenteren met dit systeem. Alleen, zonder gestoord te worden en je wordt meegenomen in een nieuwe en uitzonderlijke wereld. Het was, de eerste minuten, ook even wennen. De Luxman-set heeft een net iets andere tonaliteit dan de professionele monitoren in de studio van uw auteur.

De meegenomen muziek betreft grotendeels akoestische muziek. Het voordeel daarvan is dat zulke content opgenomen is zonder of met niet al te veel processing. Het is lastig om een systeem te beoordelen met popmuziek of elektronische muziek. Je hoort direct welke processing is toegepast op de vocals, de instrumenten en de ruimte, maar wat zegt dat over hoe de set echt klinkt? Demonstraties op audioshows laten vrijwel altijd populaire muziek horen. Liefst imposante spierballentracks waarbij je kronen het compartiment verlaten. Leuk om naar te luisteren, maar het geeft niet een heel objectief beeld over wat een luidspreker echt kan presteren. De toehoorder blijft in ieder geval wel in de zaal. Als je Bach gaat draaien, dan vlucht iedereen via de nooduitgang. Onmogelijk vak, dat van audiodemonstrateur.

Beleving

Daar zit je dan op de bank en de Moya's staren je aan. De eerste track start en de gedachte die meteen opkomt is wat er nou zo bijzonder is aan dit systeem. Die gedachte heeft, lekker arrogant, met enige gewenning te maken. Uw auteur luistert wel vaker naar systemen op dit niveau. Je went daar echt aan en het gevaar loert dat het dan als minder bijzonder wordt ervaren. Het is jammer, maar luxe corrumpeert. Die onopvallende entree van de Moya's is feitelijk een goed teken. Alles wat extreem opvallend is, valt later meestal tegen. Vanzelfsprekend nam de set meteen revanche.

De laatste cd die ondergetekende ooit weg zal doen is de Chaconne van Bach (BWV 1004), in de bewerking van Busoni en gespeeld door Hélène Grimaud. Deze van oorsprong Spaanse muziekvorm bestaat uit een trage driekwartsmaat met een dalende baslijn. Die repeteert en daarop worden variaties gebouwd. In feite heel simpel maar van een verbluffende schoonheid. De weergave via de Moya's is adembenemend. Net als Elegia van de jazzpianisten Brad Mehldau en Kevin Hays. Die spelen op twee Steinway-vleugels. De set presenteert de illusie alsof de vleugels voor je staan. Intiem, ruimtelijk en kleurrijk klinkt de 'Sonata for Violin and Piano in G Minor' van Claude Debussy, uitgevoerd door Merel Vercammen en Dina Ivanova op hun nieuwste cd 'Sarasvati'. Poulenc vond inspiratie bij onder andere Debussy, die de balans tussen de viool en de piano fraai op wist te lossen. Dat vond Merel een interessant gegeven, zo vertelde ze ondergetekende onlangs.

Gaandeweg raak je steeds meer betrokken bij de weergave die de Moya's presenteren. Wat op een enorme manier binnenkomt is de 'No.2 Prelude in C-sharp Minor' van Sergei Rachmaninoff. Gespeeld op een accordion door Richard Galliano. Met het beroemde vioolconcert van Max Bruch, gespeeld door Niek Baar met de Deutsche Radio Philharmonie, onder leiding van Christoph Poppen, gaat het systeem vol los. Een muur van geluid.

De enorme maar gecontroleerde power van zestien woofers completeren de illusie dat je in het Concertgebouw logeert. Een welhaast perfecte opname van een theatertour is 'Stad en Land' van Stef Bos. Verschenen op cd en ook op vinyl. Met de Moya's is het alsof je in het theater zit. Luister maar naar Mijn Stad, dat ook bekend werd van de Old Amsterdam commercial. Die intimiteit komt ook naar voren met Always on My Mind, van Amanda Shires en Bobbie Nelson. Ook verrassend om enkele eigen opnames te beluisteren op een systeem met deze kwaliteiten. Onder andere You Build Me Up van Ntjam Rosie gedurende North Sea Jazz.  

Epiloog

Hoe klinkt de set nou? Met de keuze voor versterkers heb je uiteraard een bepaalde invloed op het geluidsbeeld. In de basis is de Moya ongekleurd. De Luxman-elektronica voegt een zeer minimaal spoortje warmte toe. Dat maakt dat de set een geluidsbeeld presenteert dat doet denken aan wat je hoort in het Concertgebouw in Amsterdam. Wie bijvoorbeeld luistert met Devialet-versterking zal merken dat het geluidsbeeld iets 'koeler' is.

Het gaat hier overigens over shades of grey. Het ligt allemaal binnen de bandbreedte en je kunt opmerken dat het systeem nog steeds neutraal opereert. Binnen die aangename tonaliteit blijft het systeem snel, uiterst dynamisch, gedetailleerd, ruimtelijk, met een fraaie diepte en gefocusseerd. De kwaliteit van de laagweergave is zeer goed. Het is niet het enorme strakke, knallende en afgebeten laag zoals sommige luidsprekers dat presenteren.

Het laag is natuurlijk, vloeiend en organisch. Zoals een contrabas werkelijk klinkt. De set speelt ook easy going, onvervormd en met veel rust. Het is opvallend dat opnames van mindere kwaliteit ook nog goed weergegeven worden.   

Het bovenstaande is in zekere zin audiofiel geneuzel. Heb je ooit iemand in het Concertgebouw horen praten over focussering, detaillering en ruimte? De allerbelangrijkste kwalificatie die je het systeem kunt geven is te vatten met de term 'beleving'. Je hebt van die zogenaamde high-end systemen met veel bling-bling die vaak in een wat hogere budgetklasse vallen. Ze doen alles goed, maar is er nou echt betrokkenheid? Dit Moya-systeem vreet je compleet op. Het betrekt je op een enorme manier bij de muziek. Er is een totale beleving die aanspraak doet op diepere emotionele lagen. Wat begon als een redelijk onopvallende entree van dit systeem ontwikkelde zich in een aantal uren ademloos luistergenot met geweldige muziek vanaf cd, sacd en enkele bestanden vanaf de befaamde Grimm MU2. Nature knows best betekent dat Laurence voorbeelden voor zijn ontwerpen neemt uit de natuur. Denk maar aan de Nautilus. Ook de dode natuur speelt een rol. Achter de Vivid-systemen zit veel beredeneerde natuurkundige en wiskundige kennis. 

Met deze presentatie schrijft Listening Matters ook een stukje geschiedenis. Het is erg lastig om dit soort topsystemen goed aan de praat te krijgen. De voormalige luisterruimte van Rhapsody biedt, zoals vrijwel alle luisterruimtes, ook een paar akoestische uitdagingen. Het is Listening Matters samen met het team van Terrason gelukt om het systeem overtuigend te laten presteren. Deze winkel kreeg na de verbouwing een zeer luxe en sfeervolle uitstraling. Je kunt je Postcode-miljoen daar aftikken voor het Moya-systeem, maar de heren verkopen ook een bescheiden geprijsde en geweldige Pro-Ject platenspeler en betaalbare sets. Dus tijd voor een bezoek.