De sessies werden door technicus Gert Palmcrantz (zie kader) opgenomen en aanvankelijk op dubbelelpee uitgebracht op het kleine Zweedse label Proprius. De Pawnshop-sessies groeiden uit tot een internationale hit, en deed het met name in Japan en West-Europa goed. Niet alleen door het hoge muzikale niveau, maar vooral door de uitzonderlijke, zeldzaam directe opnamekwaliteit. Uniek aan de plaat zijn de vele kleine details, die je vooral hoort op een goede installatie. Je hoort het publiek rondlopen en praten, de muzikanten overleggen, het geluid van bestek tegen de borden, het ratelen van de kassa. Soms hoor je zelfs een andere jazzband, die in de kelder van Stampen (Gamlingen) stond te spelen. Een aardige anekdote: om zijn vibrafoon tegen bier te beschermen deed Lars Erstrand een hoes om zijn instrument. Maar toen na de pauze de sessie plots startte, had hij geen tijd meer om die eraf te halen en speelde hij een aantal nummers ‘blind’, op de hoes. Zijn vibrafoon klonk desalniettemin voortreffelijk, maar meer als een marimba.
‘Pawnshop-survivor’
“Het zijn geweldige opnames, maar ook wij speelden op de top van ons kunnen”, zegt contrabassist Georg Riedel (1934) in zijn studio op een steenworp afstand van Stampen. Riedel, destijds 41 jaar, is de enige ‘Pawnshop-survivor’. Egil ‘Bop’ Johansen stierf in 1998, Arne ‘Dompan’ Domnérus overleed in 2008, Lars Erstrand vorig jaar en Bengt Hallberg (79) leeft een teruggetrokken bestaan in Uppsala. 
Foto: Georg Riedel - © Dieter van den Bergh
De aimabele Riedel, geboren in Tsjechoslowakije en getogen in Stockholm, is een bekendheid in Zweden. Zijn bekendste plaat maakte hij in 1964 met de beroemde Jan Johansson: Jazz på Svenska (‘Jazz in het Zweeds’), een minimalistische jazzcompilatie van folksongs. Maar nog bekender is hij als componist van filmmuziek. Hij schreef de muziek bij vrijwel alle Astrid Lindgren-films, waaronder die van de wereldberoemde Pippi Langkous en Emil en ook bij de serie rond de in Scandinavië razend populaire Alfons Aberg. De muren van zijn ‘Riedellab’ hangen vol gouden, diamanten en platina-platen, samen goed voor miljoenen verkochte exemplaren. De kwieke Riedel is nog steeds zeer actief. Hij schrijft afwisselend in zijn studio en huisje op het rustieke natuureilandje Fårö, waar ook filmmaker Ingmar Bergman werkte.
De technicus Zonder ‘supertechnicus’ en geluidspurist Gert Palmcrantz was Jazz at the Pawnshop niet zo’n megasucces geweest. Palmcrantz, een purist die het jazzgeluid uit de late jaren dertig nastreeft, draait inmiddels al zo’n vijftig jaar mee in de opnamebusiness. Hij nam artiesten op als Dizzy Gillespie, Duke Ellington, Ray Charles, Bobby McFerrin en Cornelis Vreeswijk. Sommige in Stampen. Tijdens de Pawnshop-sessies gebruikte de legendarische technicus twee tweesporen Nagra-recorders en enkele Neumann-microfoons. Vooral zijn (minimale) microfoontechniek was revolutionair. Palmcrantz plaatste de microfoons zo dicht mogelijk op de instrumenten, soms er pal onder, zoals bij de vibrafoon. Maar het echte geheim? “First of all”, zo vertelt Palmcrantz, “zit er geen speciaal geheim achter de Pawnshop-opnames. Het was voor mij gewoon een job as usual. Hifi-liefhebbers ontdekten dat het een bijzondere plaat was, met bijna een driedimensionale ‘soundpicture’. Van de ruimte, en wat er gaande was naast de muziek, zoals de bel aan de bar en de etende en drinkende mensen. De wereldwijde interesse voor de plaat had ik nooit verwacht.” “Ik vind het zelf ook een bijzondere plaat, nu nog steeds. Maar dat gevoel kwam pas veel later. Ik had het op dat moment niet door, maar alles viel blijkbaar op z’n plek die avond, ook al zat ik ergens achteraf weggestopt in een keukentje in een duister, geïmproviseerd studiootje. (lachend:) Blijkbaar is dit dé manier om een hifidelity-plaat op te nemen!” “Ik was erg gewend aan live-opnames. Ik begon mijn carrière als opnametechnicus in 1958 in de Europa Film Studios in Stockholm, en ben still on the track (!), drukker dan ooit zelfs, maar maak tegenwoordig alleen directe tweesporen live-opnamen. Back to basics, met slechts twee microfoons. Artiesten zijn vaak verbaasd wat een ‘big sound’ daar uit kan komen. Ik ben meer dan twintig jaar geleden uit de studio’s gegroeid, toen de ‘galopperende’ multitrack-techniek bijna mijn dood betekende!” “De geluidskwaliteit van tegenwoordig? Pfff. Tegenwoordig verstaan nog maar zeer weinig mensen de kunst om akoestisch geluid goed op te nemen. Tenminste, in mijn oren. En mijn oren, die vertrouw ik wel, na meer dan vijftig jaar achter de microfoons. Ik werk met een Sony DAT Station omdat ik tot nu toe nog geen enkele andere harddiskrecorder heb gehoord die beter klinkt. Maar ik denk dat ik nooit gewend raak aan digitaal geluid. Het komt vlak op mij over en krachteloos, vergeleken met de rijke dynamische sound van een analoge opname. Als je de originele Pawnshop-elpee hebt en die afspeelt op een buizenversterker, en daarna de cd-versie opzet, dan weet je wel wat ik bedoel!
|
Foto: Jazz at the Pawnshop cover painting door Jonas Englund
