Rossini
De Rossini kent veel mogelijkheden. Daarom hier alleen de highlights. Binnen het systeem zijn drie componenten. De Rossini CD-Network Player, de Rossini DAC en de Rossini Master Clock. Het enige verschil tussen de CD-Network Player en de dac is dat de eerste beschikt over een cd-loopwerk. Het is dus de dac inclusief loopwerk. Hoewel de Master Clock optioneel is, betekent de toevoeging een aanzienlijke verbetering. Er zullen daarom weinig klanten zijn die deze clock als ‘optioneel’ zullen zien. De Rossini is bedoeld om cd-schijven af te spelen en heeft geen schijfsupport voor sacd (speelt alleen de cd-layer). Uiteraard kan de dac dsd-bestanden afspelen, maar het weglaten van een sacd-loopwerk is een bewuste keuze. Esoteric is gestopt met het leveren van de topkwaliteit sacd-transporten en andere beschikbare loopwerken voldoen niet aan de kwaliteitseisen van dCS.
De twee overblijvende functies van de Rossini zijn streaming en upsampling. De upsampler zet alle aangeboden bronnen om in dxd of dsd naar keuze. De streamer (UPnP Media Renderer) kan communiceren met alle UPnP Media Servers in het netwerk, zoals pc’s en een NAS (er moet wel mediaserver software op staan). Om die communicatie verder mogelijk te maken is een zogenaamde UPnP controller nodig. Die komt in de vorm van de Rossini App voor iPhone en iPod Touch en de iPad app is inmiddels beschikbaar. Volgens dCS zijn apps voor Android in ontwikkeling. Dat is een vreemde keuze van dCS. Het marktaandeel van iPhones is maar 15,4% en Apple is sterk op z’n retour. Hij lijkt logischer om eerst apps te ontwikkelen voor Windows en Android. Volgens dCS zijn apps voor het Apple-platform makkelijker te ontwikkelen en zijn betrouwbaarder. Overigens lukte het hier prima om vanuit iTunes op een iMac te streamen naar de Rossini en uiteraard vanaf verschillende iPhones. Met de Rossini App kan ook het cd-loopwerk worden bediend en uiteraard de andere functies van het apparaat. Het streamen vanaf Apple-devices gaat via Airplay. De dCS app biedt support voor Spotify en Tidal. Ook Roon is in aantocht.
Als dac kent de Rossini een aantal ingangen. AES, Dual AES, SPDIF op RCA, SPDIF op BNC en Toslink(glas). Er is een USB1 interface voor het gebruik met computers. De USB2-ingang is geschikt voor flash drives. Om contact te maken met het netwerk is er een ethernet-aansluiting (RJ-45). De tweede RJ-45-poort dient als loop-through. Er zijn een aantal BNC-ingangen voor de Master Clock. Analoog uit komt via XLR en RCA. Het gaat hier om echte elektronisch gebalanceerde uitgangen. Waak dus voor consumentenapparatuur met XLR-ingangen, die zogenaamd balanced gebruik suggereren, maar waar in het slechtste geval pin 3 niet aangesloten is. Soldeer in dat geval pin 3 aan pin 1. Echte balanced aansluitingen hebben altijd een trafo of een elektronisch gebalanceerd circuit. De Rossini DAC is als voorversterker bruikbaar met een volumeregelaar op het frontpaneel.
Bij de belangrijke functionaliteiten horen de schakelbare filters voor dsd en pcm. Er is ook een schakelbare dsd-upsampling mode die aan het einde van het pcm oversampling circuit komt. De dac zet naar keuze alles om naar dxd of dsd. De dsd-filters zijn uiteraard ook actief als dsd-upsampling staat ingeschakeld. De Rossini decodeert vrijwel alle gangbare file-formats. Voor dsd is dat tot en met dsd/128. De manual geeft een duidelijk overzicht over de relatie tussen het type ingang en de daarvoor beschikbare file-formats, resoluties en sampling-rates. De Master Clock is bedoeld om computeraudio en cd-weergave te verbeteren. In principe corrigeert de clock de jitter op binnenkomende signalen. Schakelbare dither-opties op het front zijn geschikt om kleine tijdfouten in de weergave te verminderen. Er is een derde uitgang beschikbaar om een eventueel los sacd-loopwerk te syncen of een musicserver, zoals bijvoorbeeld de Aurender. De frequency van die uitgang is niet vast, maar is controleerbaar via RS232. De werking van het Rossini-systeem wordt uitgebreid beschreven in een aantal manuals. De opties en de do’s en don’ts zijn afhankelijk van het operating system. dCS komt regelmatig met updates. Die kunnen online gedownload worden of zijn beschikbaar op een schijf of usb-stick. Voor de Rossini is ook een klassieke infrarood afstandsbediening leverbaar.
Betrokkenheid
Om de kwaliteiten van een schijfloopwerk, dac en/of streamer te kunnen beoordelen is het niet noodzakelijk om te luisteren met zogenaamde ‘referentiesystemen’. Met nagenoeg elk systeem hoor je op grote lijnen de kwaliteiten van zo’n component. Maar, als het systeem zelf ook van hoger niveau is, komen de kwaliteiten van zo’n speler/streamer wat beter voor het voetlicht, zijn kwaliteiten waarneembaar die op ‘mindere’ systemen enigszins achter de wolken blijven en wordt luisteren ook een stukje leuker. Derhalve is de luisterruimte zeer tijdelijk voorzien van een absolute topcombinatie, waar niets de Rossini tegenhoudt om zich volledig bloot te geven. Don’t be so shy… Het is overigens belangrijk dat de Rossini (en veel andere converters) op bedrijfstemperatuur zijn. In principe dus altijd op standby houden gedurende idle time.
Om maar meteen met de deur in huis te vallen: de Rossini maakt alles waar wat cd-weergave zou moeten zijn. Waarom presteert de Rossini zo goed? Er is een mooie Japanse uitspraak die de grens illustreert die je passeert bij het luisteren naar de Rossini. Wie de Japanse ultra high end markt een beetje kent heeft ongetwijfeld gehoord over Mr. Kiyoaki Imai, de ontwerper van Audio Tekna. De lijfspreuk van Imai en Audio Tekna is: ‘Als je stopt met het luisteren naar geluid, dan luister je naar muziek’. Met de Rossini luister je naar muziek. Dat heeft te maken met een aantal specifieke eigenschappen, die meteen van zich doen spreken tijdens de eerste twintig seconden luisteren en waar woorden niet toereikend zijn om die ervaring echt over te brengen. Muziek wordt gepresenteerd met een soort dichtheid van informatie. De stage laat een soort densiteit, gewicht en autoriteit horen, die ook in werkelijkheid aanwezig is. Daarbij heeft de stage eigenschappen die andere spelers/converters vaak in mindere mate hebben. Veel muziek wordt in een soort cirkel achter de luidsprekers geprojecteerd. Onervaren luisteraars vinden dat dan ‘ruimtelijk’, maar feitelijk schuiven de luidsprekers de platte lijn waar de instrumenten zich bevinden simpelweg naar achteren.
De Rossini bouwt een stage met een vorm van gelaagdheid. Binnen die stage is dan sprake van een enorme plasticiteit van de afbeelding. Noem het contrast of textuur, maar de omlijning van stemmen en instrumenten is messcherp, waarbij die afbeeldingen een enorme power en kracht hebben. Het maakt het verschil tussen een cityscape in vol zonlicht of bij een overcast sky. Andere eigenschappen die bijdragen aan deze sensationele beleving zijn de fraaie diepe toon en de mate van detaillering. Geen hyperdetail omdat er expres een hooglift in de luidsprekers, de elektronica, de converter of de kabels is gebouwd vanwege de commercie. De hele keten is gortneutraal en dat draagt op een enorme manier bij aan de beleving van realiteit. De genoemde eigenschappen tellen op tot een vorm van betrokkenheid. Die is soms minder aanwezig bij andere converters en cd-spelers. Er is dan een soort gepolijst geluid dat afstandelijk en onbetrokken overkomt. De Rossini heeft dat niet. Luister alleen maar naar het middengebied. Draai een cd van Frank Sinatra. De weergave van de stem is huiveringwekkend goed. Gloedvol, tastbaar, rijk en ‘analoog’.
Referentie
Er werden met de Rossini diverse file-formats gestreamed vanaf bronnen zoals internet radio en de hier aanwezige storage. Deze converter weet zelfs een goed tot zeer goed geluidsbeeld te maken van mp3, iTunes en de wat betere internet radiostations, hoewel het verschil met native 16bit/44,1 pcm, dsd en hogere resoluties natuurlijk overduidelijk is. Gewone cd-kwaliteit is superieur aan wat iTunes en veel andere streamingsites bieden en de Rossini laat dat genadeloos horen. Wie echt muziek wil streamen vanwege vermeend gebruiksgemak en streeft naar maximale geluidskwaliteit, kan beter cd’s kopen en naar een NAS schrijven, of hi-res bestanden in pcm of dsd downloaden en op een NAS plaatsen. Voor de maximale kwaliteit bij streamen of downloaden zijn dan uitsluitend bestanden in WAV of BWAV file-formats geschikt. Met zulke bestanden is streaming kwalitatief gelijk aan het afspelen van digitaal op schijven. Wel grappig wat de Rossini in ruimtelijk opzicht doet met een mp3-bestand. De eigenschappen van deze dCS komen terug bij elke type bestand dat afgespeeld wordt.
Consumenten en recensenten roepen weleens dat ze met een bepaald apparaat hun platen of cd-collectie opnieuw ontdekken. Dat is precies de ervaring die de Rossini initieert. Het is fabelachtig hoe goed cd’s en bestanden kunnen klinken. Luisteren met deze dCS is simpelweg het stilletjes en volledig flabbergasted ervaren op welk hoog niveau digitaal is beland. Kwalitatief identiek aan wat analoog kan, hoewel het fundamentele verschil tussen beide formaten blijft. Topniveau analoog heeft nog steeds een toegevoegde waarde, die voor de gemiddelde consument moeilijk grijpbaar is. Voor het gemak: het is een vorm van natuurlijkheid en echtheid. dCS heeft digitaal desondanks doorontwikkeld tot dit huidige niveau. Er zijn veel extreem dure converters en cd-spelers in de markt. Een deel daarvan doet niet wat deze Rossini presteert. Dat lukt kennelijk alleen als je de digitale processing volledig zelf kunt bepalen en niet overlaat aan standaardoplossingen van de bekende chipfabrikanten. Maar, er is dan nog steeds een goed beeld nodig over hoe je met behulp van software de problemen in het digitale domein op kunt lossen. Hoe goed de Rossini ook is, voor digitaal is dit nog steeds een momentopname. dCS en andere partijen ontwikkelen verder en zullen ongetwijfeld nog het een en ander ontdekken. Analoog geluid bestaat in geregistreerde vorm vanaf 1877. Het principe van digitaal geluid was al in de jaren dertig bekend, maar niet praktisch uitvoerbaar. Denon heeft veel gedaan voor digitaal en introduceerde de eerste recorder in 1972. Het grote publiek maakte kennis met digitaal rond 1982. Met analoog is dus pakweg honderd jaar langer ervaring.
Wie een aanzienlijk bedrag wil investeren in een loopwerk/dac, roept een zware verantwoordelijkheid over zich heen. Op shows en beurzen is het niet mogelijk om verschillende van die apparaten in hetzelfde systeem te beluisteren. De beursbezoeker moet dan door de verschillende systemen en akoestieken ‘heen’ luisteren en een verdraaid goed auditief geheugen hebben. In de winkel zullen zelden tien loopwerken/dacs staan met prijskaartjes tussen 15K en 150K. Ook hier lastig om het allerbeste te selecteren. Wie wél de mogelijkheid zou hebben om een aantal van die topapparaten met elkaar te vergelijken, hoort direct en genadeloos waar de gehoormatige verschillen zitten. De betere converters zijn best aan elkaar gewaagd en zijn hier in de luisterruimte vrijwel allemaal gepasseerd. De dCS Rossini mag daaronder als een referentie worden beschouwd. Simpel gezegd: Wat een enerverende, vernieuwende, superieure en volledig bevredigende manier om naar cd’s en bestanden te luisteren.
Nabeschouwing en conclusie
Het dCS Rossini systeem kent een iets eenvoudiger en betaalbaarder architectuur dan de bekende Vivaldi. Bij deze laatste komen de upsampler en het loopwerk als losse units. Bij de Rossini is de upsampler geïntegreerd in de dac en naar keuze ook het loopwerk. Omdat dCS een eigen vorm van processing heeft ontwikkeld, geïmplementeerd binnen een eigen processing platform, kan er veel meer invloed uitgeoefend worden op de omzetting. Andere fabrikanten zijn afhankelijk van standaard integrated circuits, die feitelijk een grens stellen aan de maximaal haalbare kwaliteit. De enige invloed die een fabrikant dan heeft is met de voeding, een eventueel clock circuit, de afscherming en de analoge uitgangsschakeling. Digitaal is in de wat hogere prijsklassen al jarenlang volstrekt beluisterbaar en kwalitatief ‘on par’ met analoog, ondanks enkele fundamentele verschillen. Voor de gemiddelde consument vormt digitaal een veel stabieler en eenduidiger afbeelding van de studio-realiteit. dCS legt met de Rossini de lat extreem hoog. Het mooie van het dCS-platform is dat de consument verdere verbeteringen in de digitale processing gewoon kan blijven downloaden in de Vivaldi of Rossini. Er komen regelmatig updates beschikbaar. Maar, op dit moment zet de Rossini absoluut een referentiepunt in de markt. Behorend bij de allerbeste mogelijkheden om naar cd’s en bestanden te luisteren. Simpelweg fascinerend.
