De jaren ’70 van vorige eeuw waren de jaren van ‘Quadrophonie’. Helaas geen commercieel succes mede door de incompatibiliteit van de diverse uitvoeringen. Pionier Michael A. Gerzon was al vanaf het begin geen liefhebber van ‘Quadrophonie’ en ‘pair-wise mixing’ zoals dat werd gebruikt in studio-opnames voor zowel tweekanaals stereoweergave als ‘Quadrophonie’. Niet gehinderd door enige kennis startte hij al snel een serie onderzoeken naar geluid, signaal processing en psycho-akoestiek. Maar bovenal een onderzoek naar de relatie tussen deze verschillende componenten. Dit resulteerde uiteindelijk in het voor opname en weergave toepasbare formaat en processingmethode ‘Ambisonics’.
Waar "anderen" vrijwel altijd uitgingen, en gaan, van een opbouw van het geluidsveld door een frontstage en surroundveld, was de benadering van M. Gerzon compleet anders. Door het geluid op te delen in een viertal hemisferische componenten moest de ‘Ambisonics’ decoder in staat zijn om simultaan en consequent gebruik te maken van de menselijke psycho-akoestiek en de manier waarop wij geluid waarnemen cq plaatsen in de ruimte. De vier hemisferische componenten dragen de namen ‘W’, ‘X’, ‘Y’ en ‘Z’ en vormen tezamen het ‘B-formaat’. Waar component ‘W’ een omnidirectionaal monosignaal is, zijn de componenten ‘X’, ‘Y’ en ‘Z’ respectievelijk ‘front-back stage’, ‘left-right stage’ en ‘up-down stage’. Juist door de toevoeging van het laatste component moet de ‘Ambisonics’ decoder in staat zijn om een volledig hemisferisch geluidsbeeld neer te zetten in de luisterruimte. Het gedecodeerde ‘B-formaat’ gaat door een mangel van filters die allen een verschillende gain op hoog en laagfrequente geluiden hebben. De ‘uitkomst’ gaat nogmaals door een vrij eenvoudige amplitudematrix (de plaats waar ook gekeken wordt naar de luidsprekeropstelling) om vervolgens naar de ‘output-stages’ te worden geleid richting luidsprekers. De ‘Ambisoncs’ decoder is niet compatibel met het ‘Dolby Digital’ en/of ‘DTS’ discrete surroundformaat, maar kan wel als bewerking voor het gedecodeerde signaal gelden (voor een "beter" eindresultaat). Alhoewel ‘Minim Electronics Ltd.’ diverse ‘Ambisonics’ decoder componenten heeft gefabriceerd is ook ‘Ambisonics’ niet uitgegroeid tot een leidinggevend formaat of decoder. "Troy", "NAD", "Mitsubishi Electronics" en "Onkyo" hebben allen ‘iets’ met de decoders van ‘Ambisonics’ geproduceerd, maar het is het Engelse "Meridian" dat nog steeds gebruik maakt van de technieken van ‘Ambisonics’. Het ‘Trifeld’ logaritme, niet te verwarren met Yamaha’s Tri-Field DSP, bijvoorbeeld is een logaritme direct afgeleid van ‘Ambisonics’. ‘Trifield’ is een zeer flexibele surround-processing waarin, naast 7 full-range kanalen, nog plaats is voor hoogtekanalen en een diversiteit aan subwoofers.
Waar decoders als Dolby’s ‘Prologic II’, ‘DTS Neo:6’ en SRS Lab’s ‘Circle Surround’ vaak nog wat te kunstmatig kunnen klinken zijn het juist de decodering en processingmethodes als ‘Trifield’ die bewijzen dat ‘matrix processed surround’ absoluut goed kan klinken en zich niet hoeft te schamen naast de discrete varianten van "Dolby Lobaroatories" en "DTS". Een andere, inmiddels al zeer bekende, matrix-processed surroundoplossing is Lexicon’s ‘Logic 7’. Het bedrijf "Lexicon" heeft zich al reeds vele jaren bewezen in de pro-wereld, maar ook in de consumentenmarkt behoren zij tot de absolute top met hun Home Theater surroundvoorversterkers. Het paradepaardje op alle "Lexicon" surroundprocessoren is hun eigen matrix-decoder ‘Logic 7’. Anders dan bij ‘Ambisonics’ deelt ‘Logic 7’ het geluid niet op in hemisferische componenten maar bewandelt de meer traditionele weg. De 4 grote sleutelwoorden binnen deze matrix-decoder zijn: ‘Surround’, ‘Ambience’, ‘Reverberation’ en ‘Panorama’.
In tijden dat het surroundkanaal nog volledig monauraal en slechts beperkt in frequentiebereik was, konden de decoders van "Lexicon" al een volledig stereobeeld scheppen in het surroundveld, zowel in een 5.1 luidsprekeropstelling als in een 7.1 luidsprekeropstelling. Het doel is om een zo’n ruimtelijk en coherent mogelijk geluidsbeeld te geven. Is deze al aanwezig op de bron dan zorgen de surround en panorama algoritmes voor een verdere behandeling, is de ruimtelijke informatie niet aanwezig, dan wordt deze gecreëerd door het toevoegen van weergalm, de ‘reverb’ of ambiance. Binnen de algoritmes wordt bijzonder veel aandacht geschonken aan het laterale geluid, oftewel het reflecterend geluid, om zodoende een stabiele ruimtelijkheid binnen het signaal te krijgen. ‘Logic 7’ is zowel te gebruiken in een 7.1 opstelling (waarin de 7 luidsprekers elk hun eigen, semi-discrete signaal krijgen aangeboden), als in een 5.1 opstelling waar de twee surroundluidsprekers een derde fantoom-surroundluidspreker creëren om zodoende een pseudo 7.1 opstelling te maken met "slechts" 5 luidsprekers. Net zoals ‘Ambisonics’ is de ‘Logic 7’ decoder uitermate geschikt om ook het gedecodeerde ‘Dolby Digital’ en/of ‘DTS’ signaal te herbewerken. Geheel afhankelijk van de persoonlijke situatie en fysieke plaatsing van de luidsprekers kan deze bewerking een positief resultaat geven.
Surround, de toekomst
Meerkanaals weergave is niet meer weg te denken. Het product DVD is het snelst groeiende product aller tijden geweest en in het gros van de Nederlandse huiskamers is tegenwoordig wel minimaal een Home Theater-in-a-box setje te vinden. Dat surround zal blijven is een ding wat nu al zeker is en ook de formaten die in de toekomst gebruikt zullen gaan worden staan al min of meer vast. De twee ‘keyplayers’ zijn en blijven "Dolby Laboratories" en "DTS". De DVD zal langzamerhand plaats gaan maken voor de HD-varianten ‘Blu-ray’ en ‘HD-DVD’. "DTS" heeft echter haar eerdere aankondiging van het nieuwe surroundformaat voor deze HD-varianten alweer ingetrokken. Plotselinge veranderingen zijn niet vreemd bij "DTS". Voor zowel ‘Blu-ray’ als ‘HD-DVD’ zal "DTS" hun nieuwste surroundformaat ‘DTS-HD’ (voorheen ‘DTS++’) verder gaan ontwikkelen. Het DVD-forum heeft inmiddels ‘Dolby Digital Plus’ als het standaard surroundformaat voor ‘HD-DVD’ uitgeroepen. Maar ook Meridian’s Lossles technologie zal op de HD-DVD schijven vertegenwoordigd worden. Een hogere resolutie, bitrate en wellicht meerdere kanalen in de vorm van ‘height-channels’ is wat de toekomst ons vast en zeker zal gaan geven op het gebied van surround sound.
