De Retro Stereo 50 mocht tijdelijk plaatsnemen bovenop mijn Naim Supernait2 versterker. Bronnen waren mijn Mac mini die met een AudioQuest Carbon kabel op de USB ingang van de iFi werd aangesloten. De phonokabel van mijn Thorens TD160 mkII-VB met ADC LMF2 arm en ADC ZLM element werd op de MM phono-ingang van de Retro Stereo 50 aangesloten. De LS3.5 luidsprekers werden met de meegeleverde luidsprekerkabel aangesloten en geplaatst op mijn met zand gevulde Norstone Stylum2 stands. Na een kwartiertje opwarmen kon het luisteren beginnen. Ik had al in de gebruiksaanwijzing gelezen dat iFi aanraadt om altijd met de eerste stand van de XBass schakeling te spelen bij gebruik van de LS3.5, als een soort extern, actief filter, dus dat deed ik braaf. Bij plaatsing op minder dan 1,5 meter van elkaar wordt ook het gebruik van het 3D Holographic Sound System aangeraden, maar aangezien ik ze ruim 2,5 meter uit elkaar had staan liet ik dat in eerste instantie achterwege. Deze schakeling voegt via DSP extra ruimtelijkheid aan het geluid toe, en bij mijn eerdere recensie van de iFi Micro iDSD gaf ik al aan dat ik het niet in alle gevallen een aanwinst vind. Toch is dit een heel slim systeem dat bij het aansluiten van een hoofdtelefoon anders werkt dan wanneer je via de luidsprekers luistert. Ik besloot het in eerste instantie uit te schakelen en het even aan te kijken (of beter: te horen). Het geluid van de set is verrassend gul. Nu vind ik de toegepaste EL84 buizen meestal sowieso érg mooi van klank, en ook in deze set leveren ze een uiterst muzikale weergave. Dynamiek is er voldoende, maar had voor mij toch nog wel wat groter mogen zijn. Voor luidere muzieksoorten als Dance, Metal en groot klassiek werk à la Mahler heb je mijns inziens ook wat meer vermogen nodig. Maar desondanks is wat de Retro Stereo 50 op dit vlak alsnog presteert gewoon goed, punt uit. De laagweergave is ook verrassend goed. Met de eerste stand van het XBass circuit ingeschakeld is er een mooie balans, zonder significante kleuring, met een lichte nadruk op het middengebied die ik vaker hoor bij breedband-systemen, en waar heel snel aan te wennen is. Tonaal is er dus niet zoveel op aan te merken, ik vond echter dat de ruimtelijke weergave (ondanks een geheel vrije opstelling) een klein beetje tegenviel. Het geluid kwam niet helemaal los van de luidsprekers en ik miste de breedte en diepte die ik met andere mini-monitoren wel had kunnen realiseren in mijn huiskamer. De eerste stand van de 3D Holographic Sound System schakelaar bracht daar een flinke verbetering in, maar na veel luisteren met allerlei muziek uit zowel digitale als analoge bron kwam ik opnieuw tot de conclusie dat deze DSP beter werkt bij elektronische muziek dan bij akoestische opnames. De ruimtelijkheid is weliswaar flink toegenomen, maar bij muziek waarin je de natuurlijke dimensies van de instrumenten en de opnameruimte goed kunt horen ging het een klein beetje ten koste van de natuurlijkheid. Een compromis waaraan ik trouwens niet erg zwaar til, maar wat ik ook niet onvermeld kan laten.
Luisteren 2 - Met andere luidsprekers
Nu de luidsprekerstands toch in de huiskamer stonden was het een fluitje van een cent om mijn KEF LS50 monitoren van kantoor te halen en op de iFi Retro Stereo 50 aan te sluiten. De LS50 heeft met name bij lage frequenties een impedantie van rond de 5Ω en is daardoor bij uitstek geschikt om te combineren met een buizenversterker als de iFi Retro Stereo 50 die maar één (4Ω) luidsprekeruitgang heeft. En hoewel het rendement van de KEF met 85dB/2,83V/1m een stuk lager is dan dat van de iFi LS3.5 bleek dit een gouden greep te zijn. De XBass en 3D schakelaars konden in de nulstand worden gezet, omdat zowel de laagweergave als de ruimtelijkheid van de LS50 toch wel een heel stuk beter zijn. Dat mag je voor hun prijs van 500 euro per stuk ook wel verwachten, maar dan nóg moet de versterker het eruit weten te halen. En sodeknetter… dat deed hij! Ik werd getrakteerd op een groot ruimtelijk beeld, een warme, gedetailleerde klank en (verrassend…) ook nog wat meer dynamiek. Dit betekent overigens niet dat de LS3.5 geen fijne luidspreker is. Hij past natuurlijk heel mooi in de set en hij klinkt voor zijn afmeting echt uitstekend. Maar als je even wat verder denkt blijkt de Retro Stereo 50 versterker met een andere luidspreker tot nóg meer in staat te zijn.
Tot slot is een kleine opmerking op zijn plaats. Als je nog nooit met een buizenversterker hebt gespeeld is de iFi Retro Stereo 50 een fantastisch apparaat om mee te beginnen, maar je moet weten dat buizenversterkers zich anders gedragen dan transistorversterkers. Zo moet je een buizenversterker nooit aanzetten als er geen luidsprekers op zijn aangesloten. De uitgangstrafo’s van de versterker ‘zien’ heel graag een weerstand aan hun uitgang, anders kunnen ze stuk gaan. Ook de buizen zélf gedragen zich anders dan transistoren. Ze slijten namelijk relatief snel als ze aan staan. Zet je versterker dus uit als je niet naar muziek luistert. Buizen zijn binnen een minuut of 10 helemaal op klank, dus om audiofiele redenen hoef je ze niet altijd aan te laten staan. Maar ze slijten hoe dan ook. Dat gaat heel geleidelijk en dus onopvallend, maar ik schat in dat je, bij dagelijks zo’n drie uur muziek luisteren, na twee jaar toch wel een nieuw gematcht kwartetje EL84 buizen nodig zult hebben om je muziek weer fris te laten klinken. De ECF82 buizen gaan gemiddeld zo’n vijf jaar mee. Gelukkig zijn deze buizen geen van beide erg duur, maar het is tóch handig om er wat geld voor opzij te leggen. Ook omdat (met name) eindbuizen in zeldzame gevallen nog wel eens de neiging hebben om voortijdig het loodje te leggen. Het blijft een ingewikkeld stukje elektrotechniek waar soms onvoorspelbare processen in plaatsvinden. Geen reden tot angst overigens, en al helemáál geen reden om buizen af te zweren, maar ik vertel het toch even om verrassingen van het onaangename soort te voorkomen.
Conclusie
De iFi Retro Stereo 50/LS3.5 set kost 2275 euro, en als je ziet wat je daarvoor krijgt is dat een koopje. Ik denk dat het onmogelijk is om een losse 2x25 Watt buizenversterker, een USB-DAC met Octa-DSD512 en 786kHz PCM mogelijkheid, een dedicated hoofdtelefoonversterker, een fantastische phonotrap én een paar knappe monitor-luidsprekers voor dat geld te vinden. Alleen al daarom krijgt deze set van mij een zeer hartelijke aanbeveling. Als je alleen de Retro Stereo 50 wil gebruiken om je eigen luidsprekers aan te sturen (wel even goed kijken of de nominale impedantie laag genoeg is) kost je dat 1650 euro. Ook in dat geval is er natuurlijk sprake van een bizar goede prijs/kwaliteit verhouding.
Prijzen
iFi Retro Stereo 50/LS3.5 set € 2.275,-
Retro Stereo 50 € 1.650,-
www.daluso-audio.nl
