Ik heb het al eerder in een column aangehaald, Guido Tent van Tentlabs is geen onbekende in de consumenten en in de professionele audio wereld. Ooit begonnen bij Ed de Jong met buizentechniek, is hij evenzeer thuis in digitale technieken. Zonder overigens de eerste liefde, de audiobuis, los te laten. Tentlabs levert onder meer CD-speler en loopwerk modificaties.
Modificeren is niet zo erg lastig, terugbouwen naar de originele staat soms wel. Een modificatie is daarom vaak blijvend. Een bezoek aan Guido heeft voor mij ditmaal als consequentie een omgebouwd Teac VRDS T-1 loopwerk, want er komt een nieuwe klok in met een eigen voeding. De originele klok is al lang geleden vervangen door een Brits klokje. Terug bouwen kan altijd, al komen er voor deze upgrade een paar gaatjes in de achterzijde. Ik hoop dat de ingreep de reis en het geld waard is. Er is maar één manier om dat te ontdekken en dat is ombouwen en gaan luisteren. Met de situatie van vroeger zo goed mogelijk in het geheugen geprent.
XO 3 en XO Supply
Ik kan terugzien op een opleiding elektrotechniek met een spoortje elektronica en weet dus wel iets van schakelingen. Ik ga een nijvere poging doen u uit te leggen wat Tentlabs uitspookt met mijn CD-loopwerk. Het hart van vrijwel elke digitale schakeling voor geluid is een klok. De klok, voor het gemak noem ik de schakeling zo die bestaat uit een oscillatie circuit dat een bepaalde frequentie opwekt, regelt een aantal zaken in een CD-speler. Ten eerste is dat het mede besturen van het loopwerkje zelf. Dan het op een rij zetten van de bits die gelezen worden. Vervolgens het sturen van de bits naar de uitgang van het loopwerk, binnen de S/PDIF norm gecombineerd met een kloksignaal. Als de bits aankomen bij de D/A converter worden ze gescheiden van het kloksignaal. Het kloksignaal draagt er zorg voor dat de bits in de juiste tijdspanne worden omgezet naar een analoog signaal. Simplistisch maar helder denk ik. U snapt nu ook dat de klok belangrijk is voor het opwekken van exacte pulsen die op tijd ter plaatse zijn. Net zoals een digitaal horloge. Loopt de klok te snel of te langzaam, dan verandert de toonhoogte van hoger naar lager. Is de klok onregelmatig, dan ontstaat er een onrustig geluidsbeeld. Variaties en andere ongenoegens die te maken hebben met de “tijd” in een speler noemen we jitter. Jitter nemen wij mensen snel en gemakkelijk waar en ervaren we als een typisch “digitaal geluid”. Rafelig, scherp, ongedefinieerde bas en een harde “S”.
Nu we vastgesteld hebben dat een klok belangrijk is kijken we ineens heel anders naar het kristal, twee condensatoren en een paar weerstanden in een speler. Dat moet toch nauwkeuriger kunnen? Inventieve geesten bedenken dan schakelingen die beter in staat zijn de klokpulsen op de juiste frequentie uit te zenden en bovendien de puls steiler te maken. Met dat laatste bedoel ik het volgende: elke elektronische schakeling heeft vertraging. Van 0% naar 100% kost tijd. Vergelijk het maar met de acceleratie van een auto. Hoe sneller het klokcircuit, des te idealer de puls omdat hij niet langzaam groeit en de achterliggende schakeling er dus niet op verschillende momenten op reageert. Naast deze twee eigenschappen willen we dan ook nog dat de puls niet beïnvloed wordt door fluctuaties in de voedingsspanning en vrij is van ruis en brom. En dat is wat Tentlabs (en anderen) doen. De klok veel nauwkeuriger maken, de pulsgrootte en flanksteilheid verbeteren en de voeding aanpakken. Voor het eerste deel maken we gebruik van de XO 3 module en voor de voeding van de XO Supply. Op de site van Tentlabs staat omschreven hoe dat wordt gedaan en welke onderdelen zijn ingezet.
In vroeger tijden is er in mijn Teac al een betere klok gezet van Trichord. De Clock II dateert nog uit 1994, speelde aanvankelijk in een Pioneer en had geen eigen voeding. Bovendien heeft deze Trichord geen re-clock. In het schema heb ik geprobeerd aan te geven wat een re-clock is. Met de XO 3 module geef je een kloksignaal af aan de speler. Dan haal je uit de speler het S/PDIF signaal en dat breng je terug naar de Tentlabs print. Daar gaat het signaal door de Tentlabs elektronica, wordt nogmaals geklokt, en via een digitale transformator naar buiten gestuurd. Via de eigen aansluiting van de speler (die wordt dus omgesoldeerd) of zoals in mijn geval via een extra aangebrachte BNC connector van 75 Ohm. De XO Supply voorziet de XO 3 van stroom. Het clockcircuit en het re-clock deel werken dus helemaal los van de voeding van de speler of het loopwerk zelf.
