In de DVD-reeks met Moderne Europese Klassieken is het Verenigd Koninkrijk zeer terecht vertegenwoordigd door Mike Leigh’s meesterwerk Naked uit 1993. Een grimmig beeld van de jungle die de grote stad kan zijn, dat, hoewel het zich in je geheugen graaft als weinig andere films, haast smeekt om veelvuldig opnieuw bekeken te worden. Dat kan nu gelukkig dankzij deze DVD-uitgave.

Alles draait om Johnny. Een ingewikkelde jonge man, briljant gespeeld door David Thewlis. Hij lijkt bezeten door zijn niet te stuiten rondmalende gedachten, die hij niet kan nalaten tegen jan en alleman te ventileren. Zijn virtuoze associaties schieten met duizelingwekkende snelheid alle kanten uit, waarbij hoge en lage cultuur voortdurend vermengd worden. Griekse klassieken en bijbelteksten met de tongval en het onderbuikgevoel van de straat. Soms is hij sympathiek, maar vaker een klootzak. Vooral de manier waarop hij met vrouwen omspringt is tamelijk walgelijk. Dat blijkt al in de eerste beelden van de film. Een neukpartij in een nachtelijk steegje ontaart in een regelrechte verkrachting. Vanwege een dreigement van het slachtoffer ontvlucht Johnny Manchester, en belandt in een al even duister Londen.

Hij klopt aan bij zijn ex-vriendin Louise (Lesley Sharp), die net als de verdwaasde junk Sophie in onderhuur woont bij een afwezige verpleegster. Johnny papt meteen aan met Sophie (Katrin Cartlidge), wat tragische affaire oplevert waar hij weer zo snel mogelijk vandaan wil rennen. Dat betekent de straat op.

We volgen hem bij een serie nachtelijke ontmoetingen, vol onnavolgbare dialogen over de meest uiteenlopende onderwerpen. Johnny’s hyperactieve welbespraaktheid brengt hem meerdere malen in de problemen. ‘Are you with me’ is zijn stopwoord. Maar hem volgen is slechts weinigen gegeven. Een nachtwaker die hem binnen laat komt nog het dichtst in de buurt. Dat hij een keer in elkaar geslagen wordt komt niet als een verrassing. Bloedend en mank keert hij terug bij Louise en Sophie. Daar is inmiddels ook een soort spiegelbeeld van Johnny neergestreken: de cynische en arrogante engerd Jeremy, die zich als de verhuurder presenteert en zich flink door Sophie laat verwennen. Vrouwen vernederen is zijn hobby. Bij hem vergeleken is de verlopen zwerver Johnny zelfs sympathiek.

Naked is een klap in het gezicht van de westerse samenleving, die, als ze al niet door god verlaten is, dan toch op zijn minst te maken heeft met een uitermate ‘hateful god’, in de termen van Johnny. Hard en cynisch, maar ook niet zonder, zij het uiterst wrange, humor, het blijft een Engelse film. De terugkeer van hoofdhuurster Sandra, die van schrik geen zin afmaakt en in al haar keurigheid net zo dicht tegen een instorting aan zit als alle anderen (Jeremy uitgezonderd), is hilarisch. Erg komisch vond ik ook de scène waarin Johnny meeloopt met een plakker van affiches. Over de posters van Megadeath worden nieuwe geplakt, van de band Therapy? Meteen wordt daaroverheen een strook ‘Cancelled’ geplakt. Hoezo zwarte humor? Voorop staat echter compassie met de personen, met de mensen in de goot van de maatschappij.

Je blijft in Naked nieuwe dingen ontdekken, al kom je over Johnny’s achtergrond slechts enkele, veelzeggende details te weten. Leigh legt niets uit, het is een naakte film. Geen gezellig lolletje om te zien, wel een ongekend aangrijpende ervaring, hoe ver een hoogbegaafde zwerver misschien ook van uw comfortabele bed lijkt. Mike Leigh maakte na Naked nog vele fantastische films, als Secrets and Lies, All or nothing en Vera Drake. Het gitzwarte Naked blijft echter uit dit prachtoeuvre nog het meest bij, die knoop in je maag bij het kijken raak je nooit meer kwijt.


Aanvullende gegevens:
Verenigd Koninkrijk, 1993
Speelduur: 127 minuten
Regie en scenario: Mike Leigh
Camera: Dick Pope
Muziek: Andrew Dickson
Met: David Thewlis, Lesley Sharp, Katrin Cartlidge, Greg Cruttwell, Claire Skinner
Beeld: 16:9, anamorf
Geluid: Dolby digital 2.0
Extra: Production notes
Uitgave: Homescreen / NRC 
Deel X in de reeks Moderne Europese Klassieken