Boekschrijver Johan Basse Bergqvist noemt zijn boek The Bottle Builder Vol. 1 een beknopte handleiding voor het ontwerpen van buizenversterkers. Daarmee onderschat hij zijn eigen capaciteiten als het aankomt op het geven van veel informatie en duidelijke uitleg over zijn manier van ontwerpen en over het aanpassen van bestaande ontwerpen. In de inleiding valt te lezen dat Bergqvist een technicus is, een musicus en een audio liefhebber, een loopbaan die hij op humorvolle wijze in de drie vakgebieden weet samen te vatten.
Humor blijft het gehele boek aanwezig, waardoor het niet alleen als gids en naslagwerk kan dienen, maar zelfs prettig leesbaar blijft. Het gebruik van de Engelse taal is niet doorspekt met hoog literaire termen, zodat iedereen die het Engels op middelbare schoolniveau machtig is en bekend is met techniek het boek kan gebruiken. De inleiding van 12 pagina’s zet de toon die Bergqvist door het gehele boek uitdraagt, namelijk het ontzenuwen van technische onwaarheden, waarvoor hij degelijke argumenten aan weet te dragen, naast het zorgen voor een veilige bouw van zijn ontwerpen. Want wie met buizen werkt heeft te maken met spanningen die voor de mens dodelijk kunnen zijn. Daarbij beschrijft hij in de inleiding op welke gronden hij zijn keuzes heeft gemaakt, waar de onderdelen verkrijgbaar zijn en hoe in het algemeen brom en aardlussen voorkomen dienen te worden.
Om een voorbeeld te geven hoe uitgebreid Bergqvist zijn ontwerpen behandelt neem ik zijn Bluebottle versterker als voorbeeld. Van deze kleine EL84 versterker wordt eerst een algemene beschrijving gegeven met voorbeelden waar de versterker uiteindelijk voor inzetbaar is. Daarna volgt een uitleg over het audio circuit en welke keuzes de lezer zelf kan maken als hij een bepaalde voorkeur heeft voor een buis type. De kleine versterker heeft aan boord een toonregeling en een phono versterkerdeel waarop ingegaan wordt. Zelfs een paar indicator buizen voor het volume niveau ontbreken in veel van de Bergqvist ontwerpen niet. Na de behandeling van de voedingscircuits komt pas het daadwerkelijk bouwen aan bod en de afregeling met daarbij nauwkeurig de voltages die gehaald moeten worden. Volledigheid biedt hij door in te gaan op eventuele problemen die de gebruiker kan ondervinden en de te verwachten levensduur van de buizen. Een complete materiaallijst, schema’s, een PCB lay-out en een voorgesteld chassis maken de beschrijving af.
Het boek bevat diverse ontwerpen, waardoor het een breed spectrum van audiotoepassingen omvat. Kleine audioversterkers komen aan bod tot aan zwaar werk in de vorm van een 2x24 Watt single ended klasse A versterker met 812A trioden. Direct gevolgd door een versterker met ingebouwd elektronisch cross-over en een echt werkpaard dat Bergqvist nodig had voor continu gebruik in zijn eigen opname en mastering studio. De liefde voor vinyl, die al sprak uit ontwerpen met phono stages, wordt doorgetrokken in het ontwerp van een modulaire voorversterker. Een phonotrap die de keuze geeft tussen diverse correctie curves, zoals die voor 78-toeren platen, AES, COL, RIAA en FFSS normen. Ook vinden we in dit ontwerp opnieuw een elektronisch cross-over voor gebruik van satelliet luidsprekers en (centrale) woofer. Later in het boek komen meer instelbare phono versterkers aanbod en zelfs een speciale hoofdtelefoonversterker slaat Bergqvist niet over.
Een belangrijk onderdeel van de uitgave is het behandelen van versterker ontwerpen van derden. Namen als Quad, Leak, Williamson en mogelijk zelfs Sterling zullen de buizenliefhebbers meer dan bekend in de oren klinken. Het blijft niet alleen bij het beschrijven van de versterkers, Bergqvist heeft ze allemaal gebouwd of onderhanden genomen. Zo beschrijft hij uitgebreid de Williamson versterker en laat zien waar een bouwer de mist in zal gaan als hij blindelings het originele schema zou volgen.
De auteur past daarom de versterker aan, niet omdat hij zich beter acht dan de oorspronkelijke ontwerper, maar omdat hij uit ervaring heeft geleerd dat moderne componenten zich niet laten sturen als onderdelen die eind jaren 40 te koop waren. Alleen al het lezen van dit verslag is boeiend, al gaat u misschien nooit de Williamson van Bergqvist nabouwen. Een soortgelijke behandeling krijgt de Quad 22 voorversterker in het boek. Onderdelen die gewoon niet langer verkrijgbaar zijn valt niet mee te werken, dus zoekt de auteur naar alternatieven en past het schema daarop aan. Zonder de Quad 22 waar het in dit geval over gaat in essentie te veranderen. En voor degenen die een recht-toe-recht-aan versterker willen zonder toonregeling, cross-over enzovoort, is er de Straight, een eenvoudige voorversterker met een ultra laag ruisniveau. Een gebalanceerde voorversterker is nooit door de auteur in zijn geheel gebouwd, iets waar hij heel duidelijk over is, maar vormt mogelijk een inspiratiebron voor de gevorderde buizen enthousiast die van wanten weet.
Langzaam maar zeker gaat het boek veranderen van richting, komt eerst nog een soort van universele eindversterker aan bod, waar veel eindbuizen in uitgeprobeerd kunnen worden, gevolgd door Leak TL12+ aanpassingen en een Leak Stereo-60 kloon, daarna is het toch echt de beurt aan studio apparatuur en instrument versterkers. Bergqvist heeft zelf met veel microfoons gewerkt zoals Neumann condensator types of Electret’s van Shure en is tot de ontdekking gekomen dat veel moderne mengtafels niet voldoende headroom bieden. Daarom is hij zelf aan de slag gegaan met microfoonversterkers. En passant krijgt de lezer een basiscursus opname techniek mee uit het boek. Waar opnamen gemaakt worden zijn voedingen voor Neumann microfoons benodigd, compressors nodig of een parametrische equalizer. Waar anders dan in deze complete uitgave zijn die te vinden? Om te eindigen met ontwerpen voor gitaarversterkers waar ondergetekende zelf geen enkele ervaring mee heeft en zich daarom onthoudt van commentaar.
De uitgave The Bottle Builder Vol. 1 is een praktijkboek voor iedereen die enige basiskennis van elektronenbuizen heeft. De auteur Johan Basse Bergqvist gaat niet in op de werking van de buis zelf, uitsluitend op zijn toepassing in diverse soorten versterkers en aanverwante (studio) producten. De ontwerpen gaan niet uit van esoterische componenten en slecht verkrijgbare buizen. Bergqvist legt precies uit waarom hij wel investeert in Jensen condensatoren en Lundahl transformatoren, maar in plaats van zeldzame en kostbare buizen vaak put uit enorme, goedkope, Russische voorraden van minder voor de hand liggende types.
Op een enkel ontwerp na is elk apparaat gebouwd door de auteur, zodat de versterkers uit het boek probleemloos kunnen worden nagebouwd. Een enorme hulp vormen de uitgebreide materiaallijsten, die ook als u niet bij zijn favoriete leverancier wenst te bestellen gedetailleerd genoeg zijn. Op mijn vraag of de afgebeelde printplaten leverbaar zijn kreeg ik als antwoord dat de auteur die zelf gaat voeren op zijn website en als er vraag genoeg is vanuit de markt zal ook Elektor ze opnemen in de web winkel. Al met al is The Bottle Builder Vol.1 een leerzame en praktijk gerichte uitgave, waarin techniek, wetenswaardigheden, historie en humor met elkaar zijn verweven. Prettig leesbaar, duidelijk qua taalgebruik en vooral compleet.
