ELAC heeft in de afgelopen twee jaar een aantal uitmuntende luidsprekerfamilies uitgebracht, gaande van de betaalbare Debut tot de opulente Adante. Nu richt het Duitse merk uit Kiel zijn pijlen op het actieve speakersegment. En dat doen ze met de knappe Navis, ontworpen door de legendarische Andrew Jones.
ELAC is al een tijdje heel straf bezig. Het lanceert het ene interessante product na het andere, gaande van uitstekend presterende budgetspeakers tot premium draaitafels. Wat nog ontbrak in het rijtje zijn actieve speakers die inpikken op de nieuwste hype rond luidsprekers die geen bijkomende versterker of bron nodig hebben. Hi-Fi voor mensen die geen omvangrijk audiosysteem in de woonkamer willen, maar wel verlangen naar goede geluidskwaliteit.
Actieve speakers zijn natuurlijk niets nieuw voor ELAC, maar de Navis-luidsprekers die we hier bekijken zijn toch iets anders dan wat het merk voorheen uitbracht. Deze speakers zijn expliciet ontworpen om de concurrentie aan te gaan met de DALI Callisto’s, Dynaudio Xeo’s en KEF LS50W’s, zowel qua functies als prijs. En ja, aan 999 euro per stuk zijn de Navis ARB-51-boekenplankspeakers inderdaad competitief geprijsd.
Tegelijkertijd zijn de Navis-luidsprekers toch wel anders dan de rivalen die we net opnoemden. Om te beginnen besloot ELAC om geen Bluetooth of streaming in te bouwen. Voor deze zaken moet je een extra toestel inzetten, een eis die eveneens geldt bij de actieve speakers van DALI en Dynaudio. Of toch deels, want bij die twee Deense merken is Bluetooth wel ingebouwd zodat je uit de doos toch iets van streaming kunt doen. Daarom dat we bij deze test de Discovery Connect DS-C101 van 449 euro betrekken, een ander gloednieuw ELAC-toestel dat fungeert als enkel of dubbel Roon-endpoint. De DS-C101 is een optionele aankoop bij de Navis-speakers, maar wel interessant als je inderdaad wil inzetten op streaming. Het is echter geen must, want de Navis-speakers hebben zelf wel fysieke ingangen voor bronnen of een voorversterker. Nog een (technisch) verschilpunt met KEF en co is dat ELAC geen DSP stopt in de Navis-speakers en opteert voor klasse-A/B-versterking in plaats van het veelvoorkomende klasse-D. Zijn dat zaken waarmee deze gloednieuwe ELAC’s het verschil kunnen maken ten opzichte van die rivalen? Een boeiende vraag!
Coherente klank
ELAC brengt twee Navis-modellen op de markt. De ARF-51 is een vloerstaander, de ARB-51 die we hier bekijken is een relatief compacte boekenplankspeaker. Net zoals de industrie zelf hebben we het gevoel dat consumenten vooral in de kleine monitors interesse zal hebben. Logisch: wie iets compact wenst voor de woonkamer, zal toch eerder grote vloerstaanders schuwen. De ARB-51 is niet piepklein, dat niet, maar ook niet extreem groot. Je zou het nog gewoon op een meubel kunnen plaatsen, al denken we dat speakers zoals deze toch het best renderen op staanders.
Zowel de Navis-vloerstaander als de boekenplankspeaker bevatten een BASH-versterker en een coaxiale 4-inch driver met een verzonken tweeter los gemonteerd in het midden. Dat prikkelt meteen onze aandacht, want coaxiale drivers zijn bijzonder goed in het presenteren van een coherent en groots geluidsbeeld. Ook op kortere afstand, zoals KEF’s Uni-Q-driver al eerder treffend bewees. De ARB-51 bezit naast de coaxiale driver een enkele 5-inch woofer, de ARF-51 vloerstaanders komt met drie van deze woofers.
De basis van de speakers is vervaardigd uit aluminium en vormt aan de buitenkant een sprekend designelement van de Navis-speakers. Vooral bij de ARB-51 valt het enorm op. De zwarte kleur en het materiaal contrasteren mooi met de witte glanzende behuizing uit hout, die dankzij zijn rondingen modern en slank overkomt. Heimelijk vinden we de passieve slanke Vela’s met linttweeter die ELAC eveneens dit najaar voorstelt wel iets knapper. Maar toch, de Navis is zeker niet een klassieke speaker die op vijf minuten in elkaar werd geschroefd. Naden of bouten zie je nauwelijks. De Duitse fabrikant doet trouwens ook mee met de recente trend om geen grilles mee te leveren. Meer zelfs, je kunt er achteraf geen bijkopen. Wie het wenst, kan bij ELAC wel een bijhorende stand bekomen voor de ARB-51.
Wij ontvingen de Navis ARB-51 in glanzend wit, maar de speaker is ook beschikbaar in een zwarte laklaag en een heel fraaie ebony-afwerking. De lakafwerking is echt heel mooi voor de prijs.
Nieuw, maar ook traditioneel
De nieuwste trend in hifi zijn actieve (en overigens fraaie) speakers met streaming ingebouwd. Het is een recept dat best wel wat succes heeft. In een zekere zin doet ELAC met Navis maar halvelings mee aan deze hype. De Navis-speakers zijn immers nog vrij traditionele actieve speakers die (zonder bijkomende aankoop) enkel werken met een bron die via een kabel is aangesloten. Dat kan via een enkele cinchkabel per speaker of een gebalanceerde XLR-aansluiting. Enkel analoog dus, wat logisch is als je de ‘we-houden-het-puur’-filosofie achter deze ELAC-speakers in je achterhoofd houdt. Nogal old school is dat, maar wel nuttig in een aantal scenario’s. Je kunt bijvoorbeeld een DAC/streamer/voorversterker meteen aan deze speakers verbinden, en zo een lijvige eindtrap of geïntegreerde versterker schrappen.
In tegenstelling tot bijvoorbeeld de KEF LS50 Wireless zijn de Navis-speakers geen echt koppel. Elke luidspreker opereert autonoom, heeft een eigen stroomkabel en krijgt dus een kanaal van de stereokanalen via een aparte kabel of draadloos (zie verder) binnen. Via schakelaars aan de achterkant stel je in welke van de twee luidsprekers links staat en welke rechts. Dat is zeker niet het enige knopje op de achterzijde van de Navis. Drie schuifknopjes laten je het laag, midden en hoog afzwakken of versterken, wat je de mogelijkheid geeft om de speakers te tunen in functie van hun plaatsing en de kamer. In een kamer met een tegelvloer zou je bijvoorbeeld misschien HF EQ op -1 zetten, en bij een plaatsing tegen een muur pakweg LF EQ dezelfde waarde geven. Werk je met Roon, dan kun je uiteraard fijnmaziger ingrijpen via een parametrische equalizer in de software of kamercorrectie via convulationfilters. Het praktische aan de Navis-schakelaars is dat je zonder veel kennis van akoestiek snel de EQ-instellingen kunt aanpassen en meteen luisteren of je het resultaat beter vindt.
Het opstellen van de Navis-speakers is dus minder een 'out-of-the-box-werkt-het-meteen'-ervaring als bepaalde andere actieve speakers. Maar echt complex is het nu ook niet. De speakers koppelen aan de DS-C101 bijvoorbeeld (zie verder), is maar kwestie van een knopje wat langer ingedrukt te houden.
Zonder DSP
Een Digital Signal Processor (DSP) vind je overal in hifi, om de simpele reden dat zo’n chip het heel eenvoudig maakt om het geluidssignaal te manipuleren of aan te passen. Zeker bij actieve speakers is dat heel interessant. Dankzij een DSP kan het signaal dat naar de versterker wordt gestuurd eerst in het digitale domein optimaal worden afgesteld voor de gebruikte drivers en behuizing. Bijvoorbeeld door een frequentie te onderdrukken die een kastresonantie doet ontstaan of om bij hogere volumes het evenwicht tussen laag en hoog te behouden. Dankzij deze chip kan ook luider worden gespeeld zonder vervorming, omdat het digitale signaal kan gemanipuleerd worden om breakup-punten van de drivers te vermijden.
DSP’s zijn dus zeer handige dingen, het geheim van veel draadloze speakers. In vele gevallen zouden actieve speakers op hoog niveau zonder digitale processing quasi onmogelijk zijn. Niettemin kiest ELAC om in de Navis-speakers geen DSP in te bouwen en het volledig analoog te houden. De Navis-speakers gebruiken een analoge wisselfilter, verwerkt in de basis van de ARB-51. Dit voorkomt de hele problematiek van een digitale luik die je noodgedwongen moet gescheiden houden van een analoog versterkingsgedeelte om storingen te voorkomen, luidt het bij ELAC.
Voor Roon-liefhebbers
Navis ARB-51 bezit zelf geen streamingmogelijkheden, maar heeft wel een eigen draadloze technologie (Air-X2) aan boord. Daarmee kan het verbinden met bepaalde ELAC-apparaten, maar niet met andere merken. Eén optie is de Air-X2 Transmitter, een zender die je kunt verbinden met een analoge uitgang van een versterker. Een boeiend alternatief is dan weer de fonkelnieuwe Discovery Connect DS-C101, een compact apparaat dat bedoeld is als bron om streaming toe te voegen aan muzieksystemen. Het is dus niet enkel geschikt om audio draadloos te sturen naar Navis-speakers, maar kan ook gebruikt worden als streamer bij een bestaand muzieksysteem. Het grote uithangbord van de DS-C101 is Roon-ondersteuning. En dit voor zelfs twee muzieksystemen (of een set Navis-speakers en één ander muzieksysteem) tegelijkertijd, want de DS-C101 heeft meerdere uitgangen en verschijnt in Roon als twee aparte endpoints of bestemmingen. In Roon zie je de ‘standard output’ (analoog uit, Air-X2 of optisch/coax uit met volumeregeling) als één zone en een ‘native digital output’ (optisch of coax). Bij de native-uitgangen komt de audio naar buiten aan een vast volumeniveau, de volumeregeling gebeurt dus in de versterker die er op volgt.
De DS-C101 kan perfect gekoppeld worden met de Elac Discovery Music Server DS-S101, een van de weinige kant-en-klare Roon Core-systemen op de markt. Het hangt wel van je opstelling af of dit een goed idee is. De DS-S101 bezit namelijk eigen uitgangen en is zelf eveneens een Roon-eindpunt. Als de Discovery Server in de buurt van de Navis-speakers staat, kun je ook gewoon een Air-X2 Transmitter kopen in de plaats van de Discovery Connect.
De DS-C101 is dus behoorlijk veelzijdig en geschikt voor uiteenlopende gebruiksscenario’s. We kunnen ons bijvoorbeeld inbeelden dat de Discovery Connect interessant kan zijn als je naast een paar Navis-speakers een bron zoekt voor versterkte inbouwspeakers in de keuken.
In deze review gebruiken we de DS-C101 als draadloze bron voor de Navis-speakers. Het streamen van de DS-C101 naar de twee speakers gebeurt dus via het Air-X2-protocol, dat muziek lossless streamt aan cd-kwaliteit (44,1 kHz / 16 bit). Let wel: de DS-C101 kan hi-res audio verwerken en uitsturen via de digitale uitgangen, bij streamen via Air-X2 wordt er dan gedownsampled. De DS-C101 stel je in via een eigen app, die via Bluetooth een eerste verbinding legt. In de app kun je Discovery Connect verbinden met een WiFi-netwerk en kun je ongebruikte uitgangen deactiveren. Het volume regelen doe je ook via deze app, al kun je dat eveneens doen in Roon zelf en via andere apps (zoals Spotify). Verder heeft de sobere app weinig te bieden.
Aangezien we grote Roon-liefhebbers zijn, gebruiken we uiteraard deze fantastische software om muziek te streamen naar de ELAC-speakers. Je hebt echter wel andere, meer mainstream opties. De DS-C101 is Spotify Connect-compatibel, heeft Airplay aan boord en kan via Bluetooth audio van je telefoon of tablet afspelen. Opties genoeg dus om van je mobiel toestel te streamen naar de Discovery Connect en de Navis-speakers. Je hoeft dus helemaal geen Roon-adept te zijn om dit kastje te gebruiken.
De rest van het speelveld
Qua vergelijkbare actieve luidsprekers hebben we recent zowel de KEF LS50 Wireless en LSX, Dynaudio Xeo 20 en DALI Callisto 6 C over de vloer gehad; we kunnen dus wel even proberen te vergelijken. Qua design moet je maar zelf een keuze maken, want elk van de bekeken merken heeft wel zijn charmes. DALI oogt wat traditioneler en degelijk, KEF gaat voor opvallender en modern, Dynaudio is slank en luxueus, en ELAC komt elegant en ook wel premium op z’n Duits over. Geen tierlantijntjes, wel zeer degelijk afgewerkt.
Qua mogelijkheden gaan alle vier merken hun eigen richting uit. KEF integreert alles in de speaker. Koop je de LS50 Wireless – de speaker die in termen van geluidskwaliteit beter te vergelijken is met de Navis ARB-51 dan de kleine LSX – dan betaal je meer maar heb je meteen een totaaloplossing. De kabel tussen de twee KEF-speakers moet je er maar bij nemen. DALI’s Callisto is veel prijziger omdat de bijkomende module met BluOS-kaart voor de meesten een must zal zijn, maar dan heb je wel een uitstekend hifi-systeem op niveau met Roon en ondersteuning voor veel streamingdiensten. De prijs ligt wel een stuk hoger. Dynaudio’s Xeo lijkt qua concept en prijs vergelijkbaar te zijn met de Navis omdat je eigenlijk naast de Xeo-speakers een Connect-doos er bij moet kopen om uitgebreide streamingopties te krijgen. Maar dat hoeft niet per se, want een Xeo 20 heeft Bluetooth aan boord én bezit de nodige aansluitingen zodat je een Chromecast Audio direct met de speaker kunt verbinden.
De Navis-speakers en DS-C101 pakken in elk geval uit met een functie die de anderen missen: je kunt tegelijkertijd ook een draadloze subwoofer aansturen. Meer bepaald de ELAC Sub 3070, die standaard komt met een ingebakken Air-X2-ontvanger. De 3070 is wel een premiumding uit een hogere prijsklasse, want bedoeld om te combineren met Adante-speakers.
Kortom, het is toch even afwegen als je een keuze maakt tussen de vier grote deelnemers aan dit speelveld. Je moet echt goed kijken naar wat je wil doen en wat elke speaker qua functies kan. En dan moet je natuurlijk ook nog eens beslissen of een bepaald product wel qua klank en design bij je past. Makkelijk is het niet!
Heel open klank
De Navis hoorde we voor het eerst op de iEar’ Show 2018. Daar trok distributeur Servi-Q behoorlijk wat aandacht met luistersessies die zeer spectaculair klonken, ondanks het feit dat er uitsluitend met deze ARB-51 werd gedemonstreerd. “Waar is de subwoofer?”, dat was de vraag van bezoekers die altijd terugkwam, zo leek het wel. Nu is zo’n demo op een show altijd wel wat bedrieglijk, want de ruimte speelt een heel grote rol.
We waren ergens blij dat deze ARB-51 in onze testruimte toch wat minder stevig in het laag speelde, en dus veel meer in balans was. Want dat is ook precies wat we verwachten van luidsprekers die door Andrew Jones ontworpen werden. Jones hangt al langer in de audio-industrie rond en heeft in het verleden vooral naam gemaakt bij KEF, TAD en Pioneer. Maar sinds zijn overstap naar ELAC is de Engelsman helemaal in overdrive geschoten. Dat vinden we fijn, want zijn nieuwe missie is aan te tonen dat je vanuit het budgetsegment kunt beginnen met het opnieuw uitvinden van de luidspreker. Al is ‘opnieuw uitvinden’ misschien wat sterk uitgedrukt, want wat Jones lijkt te doen is veel bestaande inzichten en wetenschap toepassen om bereikbare speakers te bouwen die gewoonweg zeer fijn zijn om naar muziek te luisteren. De Debut 2.0-reeks die we recent bekeken is daar een prima voorbeeld van, maar ook deze Navis ARB-51.
We vinden dat coaxiale drivers zoals die van de ARB-51 dankzij hun fasecoherentie vocals vaak heel natuurlijk laten klinken, een kwaliteit die we ook bij de Navis bespeuren als we tijdens het testen een hele reeks tracks van David Bowie laten passeren. Ongeacht welke persona van Bowie zijn zegje doet, het klopt gewoon helemaal. Ook de recente heruitgave van Jason Molina’s Lioness – met ‘The Black Crow’, een zalige 7 minuten durend indietrack – zetten de ELAC’s meeslepend neer. Niet op een enorm groot podium of uitermate holografisch misschien, maar wel meeslepend en allesbehalve klinisch. Opgepast: je gaat automatisch het volume verhogen bij deze speaker. Ondanks de afwezigheid van een DSP blijft de ARB-51 in balans en vrij van vervorming als je een draai aan de volumeknop geeft, ook bij stevige nummers als ‘Algorithm’ op het kitscherige Simulation Theory van Muse (een groep waar we niet warm van lopen, maar die met dit album toch iets bijzonder doet) of bij de experimentele complexiteit van ‘Your Queen is a Reptile’ van de sympathieke heren van Sons of Kemet (live echt een aanrader). We kunnen zo luisterervaringen blijven opnoemen, maar de essentie is dat qua betrokkenheid en klank deze ELAC een voltreffer scoort.
Overigens hebben de Navis-speakers inderdaad een ruime sweetspot, zoals ELAC belooft. Toch vonden we het de moeite om ze iets in te draaien om toch iets meer focus te geven aan het geluidsbeeld.
Conclusie
Volgens ons kun je de Navis qua klankkwaliteit op weinig negatiefs betrappen. Het zijn aangename oorstrelende speakers die opnieuw aantonen dat ELAC en hoofdingenieur Andrew Jones weten waar ze mee bezig zijn. Prima gedaan! Ondanks het bescheiden formaat klinkt de kleine ARB-51 heel vol en in evenwicht, met een laag die je niet zou verwachten van een compacte speaker. Dankzij de coaxiale driver produceert de Navis-speaker bovendien een zeer ruime sweetspot, wat net is wat je wenst in een woonkamer waar iedereen mee naar muziek luistert. Als je ze bekijkt als 'pure' actieve speakers zijn de Navis-speakers een opperbest product.
Kijken we naar de streamingzijde, dan maakt ELAC keuzes die je kunt bekritiseren maar die vanuit een andere hoek gezien kloppen met een bepaalde filosofie. In de meeste gevallen ga je de Navis-speakers willen combineren met de Discovery Connect. Dat is een toestel dat voor zijn prijs veel biedt – als zijn features bij je passen tenminste. Heb je geen nood aan een tweede zone of ben je geen Roon-gebruiker, dan is een goedkopere Air-X2 Transmitter een veel logischer keuze. Maar in dat geval ben je wél snel bezig met een heel systeem te bouwen, terwijl actieve speakers van nu net scoren omdat ze met één product een heel audiosysteem vervangen. Een beetje een paradox dus. Ben je een Roon-gebruiker, dan is de combinatie van Navis en de Discovery Connect een geslaagd huwelijk.
ELAC Navis ARB-51
999 euro / stuk | www.elac.com
Beoordeling 4,5 op 5
ELAC Discovery Connect DS-C101
449 euro | www.elac.com
Beoordeling 4 op 5
