Deze keer een meervoudige test met luidsprekers van Guru, een phonoversterker en eindversterkers van Merrill Audio, een draaitafel van Thales, een phono cartridge van My Sonic Lab en dempers en kabels van Ansuz Acoustics.
Voor deze review kozen we producten die in ons land op de markt zijn, maar niet direct bij de mainstream van de high-end horen. Wie even verder kijkt komt dan vaak kleinere fabrikanten tegen die hoge standaarden hanteren met betrekking tot innovatie, productie en kwaliteit. Soms liggen de prijzen iets hoger, maar in termen van prijs-kwaliteitverhouding is er vaak nog steeds een uitstekende deal. In ieder geval heb je als audioconsument altijd een veel exclusiever product in huis. Met de in de lead genoemde producten kun je zowat een complete set bouwen, maar dat wil niet zeggen dat dit tijdens de reviewperiode is gebeurd. Rondom elk component is een complete eigen omgeving samengesteld. Die vormt een zo ideaal mogelijke match met het te reviewen component en vrijwel alle tuning trucs zijn toegepast om spraakmakende performancelevels te kunnen bereiken.
Guru Q10
De producten van Guru zijn zeker bekend bij de regelmatige bezoekers van de XFI-show. In de luisterruimte staat de Guru Q10. Een opmerkelijke luidspreker om te zien. Deze mintgroene mini-monitor staat op een houten statief. Dat geeft een retro look en past in de stijl van de jaren vijftig van de vorige eeuw. Het is ook typische Zweedse vormgeving met een knipoog naar Ikea. Daarom is de uitstraling ook weer hypermodern, erg speels en je zou ze haast op de babykamer plaatsen. Het hoge knuffelgehalte maakt dat iedere bezoeker van de luisterruimte ze visueel geweldig vindt, maar ook denkt dat het een soort draadloos ding is waar je content vanaf je smartphone heen kunt sturen. Kleine misvatting dus… De realiteit is dat dit charmante ding simpelweg een beest is, zij het in geciviliseerde vorm. Een beest dient getemd te worden en moet vervolgens voldoen aan bepaalde verwachtingen. Die zijn hier voor elke luidspreker hetzelfde. Namelijk het produceren van zo realiteitsgetrouw geluid. Vanzelfsprekend was er al enige informatie over deze Guru Q10 alvorens deze werd afgeleverd.
De Q10 is oorspronkelijk ontworpen als professionele studiomonitor. Dat is al een heel belangrijk uitgangspunt, want de meeste pro-studiomonitors zijn superieur aan het gros van de luidsprekers binnen de hifi-consumentenmarkt. Guru geeft vervolgens heel duidelijk aan dat de bedoeling van deze luidspreker is het tonaal en dynamisch accuraat weergeven van geluid in tijd en ruimte. Men wil de natuurlijke tonale kleuren uit de opname de vrije ruimte geven tijdens de weergave. Dat is in ieder geval taal waar je iets mee kunt. Het zet een perceptie en het maakt meteen dat er een andere verwachting ontstaat ten aanzien van die robotachtige speelse objecten die verwachtingsvol de luisterruimte in gluren. Nou is er op basis van metingen en specs een soort ideaalplaatje van de omgeving gemaakt waarin de Q10 het beste zou kunnen presteren.
Thales TTT Compact II met Simplicity II tonearm
Thales is een Zwitserse audiofabrikant en is bekend vanwege de beroemde Simplicity II tone-arm. Zoals bekend is de belangrijkste issue met de standaard radiale tonearm dat de fouthoek maar binnen een heel klein bereik exact nul is. Platen worden niet radiaal geschreven, maar de lathe heeft een tangentiaal systeem. Door nu een platenspeler te voorzien van een tangentiale arm, kun je over het hele bereik met een fouthoek van nul afspelen. Dat werkt in de praktijk, ware het niet dat tangentiale armen vaak in een hogere prijsklasse vallen en technisch gesproken complex en vaak notoir onbetrouwbaar zijn.
Wie wel eens heeft gewerkt met de tangentiale armen van Goldmund zal waarschijnlijk nog steeds nachtmerries hebben. Overigens zijn er best een aantal goed werkende tangentiale armen op de markt. Een oplossing voor het fouthoek-probleem is om de plaat te snijden met een radiale curve, zodat bij het afspelen met een radiale arm de fouthoek nul blijft. Daar zijn wel experimenten mee gedaan en het werkt. Er moet alleen een high-end cutting lathe worden ontworpen voor radiaal snijden of er is een aanpassing nodig voor de Neumanns. Dat zijn hele kostbare projecten, maar nu vinyl weer populair is, is er wellicht een bedrijf dat zo’n machine zou willen maken. Een andere oplossing komt van Thales. Zij hebben een radiale arm die de fouthoek tijdens het spelen continue bijstelt, waardoor over het hele plaatoppervlak de hoek op nul graden blijft. In de praktijk is de afwijking maar maximaal zesduizendste graad. De perfectionering van die techniek werd bedacht door Micha Huber, een Zwitserse ingenieur, horlogemaker en musicus. Hij kreeg er in 2004 een patent voor. Feitelijk werd het idee al toegepast in de bekende zeventiger jaren Garrard Zero 100 draaitafel, maar het oorspronkelijke idee stamt al uit de vijftiger jaren.
De bijdrage van Huber is in feite dat hij het ontwerp van die tonearm high-end waardig maakte door slimme oplossingen te ontwerpen voor de benodigde specifieke lagering en resonantiecontrole. Thales ontwikkelde vervolgens een draaitafel om de Thales Simplicity II onderdak te kunnen bieden. De TTT Compact II draaitafel is een no nonsens speler die gemaakt is volgens de hoogst mogelijke Zwitserse engineering standaarden. Op het niveau van SME en TechDAS, die behoren tot de absolute top in moderne draaitafels. De TTT Compact II is voorzien van uiterst slimme technieken. Zoals bekend is het principe van de idler drive de meest ideale manier om een plateau aan te drijven. Een nadeel is dat een idler doorgaans wat minder stil is dan een snaaraandrijver of een direct drive. In de praktijk is dat minder een probleem. Een idler draaitafel in een goede plinth is fluisterstil. Luister maar naar het mechaniek van de beroemde vijftiger jaren Connoisseur 3-speed idler. Superstil. De ingebakken rumble in platen is doorgaans hoger dan de stoorfactor van de idler. Een idler draaitafel heeft een gigantische drive, power, dynamics en directheid over het hele bereik. Second best zijn de (pro)direct drives en de snaaraandrijving is feitelijk de minst overtuigende techniek, maar goedkoop toe te passen in massa draaitafels. Snaaraandrijving is in principe erg stil, maar nog een stuk te verbeteren door niet-flexibele snaren te gebruiken. Bijvoorbeeld magnetische tape of een belt van volstrekt non-elastisch materiaal. Met een beetje kunst- en vliegwerk, een draaibank en wat extra pulleys is een snaaraandrijver al een stuk te verbeteren.
Om de voordelen van beide technieken te benutten zijn combinatiesystemen gebouwd. Thorens paste in de TD-124 een combinatie van een idler met snaaraandrijving toe. VPI heeft ook een vergelijkbare techniek. Thales gebruikt een tweetal ‘idlers’ met verschillende diameters om resonanties uit te bannen. De idlers worden aangedreven door een heel korte snaar. Dat geeft ook een vrijwel directe koppeling tussen de motor en het plateau, waardoor de volledige torque van de motor op het plateau wordt overgedragen. De TTT Compact II beschikt over veel andere geavanceerde technieken, met name om de controle over resonanties te houden. De aandrijving is met accu’s en de draaitafel houdt het 12 uur vol op die accuspanning. Buiten gebruiksuren kunnen de accu’s opgeladen worden. Na de keuze van een toerental (45 en 33), blijft het licht in de knop knipperen totdat het gekozen toerental is bereikt. Het is ook duidelijk dat Thales begrijpt hoe je een plateau moet ontwerpen (zie ook EMT, Lenco, Thorens, Connoisseur en enkele anderen). De massa van het plateau is 6.5 kg, maar door het ontwerp heb je een ‘virtuele’ massa van 8 kg. Dus intelligentie in plaats van loodzware massieve plateaus. Voor wie dat wil is een extra mount beschikbaar voor een tweede tonearm. Voor de rest is deze platenspeler klein en handzaam en voorzien van een elegant ontwerp.
My Sonic Lab Hyper Eminent Ex Cartridge
In de Thales is een My Sonic Lab Hyper Eminent Ex cartridge gemonteerd. De middelste in de range. Dit Japanse bedrijf bestaat sinds 2003 en is eigendom van Mr. Matsudaira-san. Hij begon in 1959 bij Tokyo Sound Co en ontwikkelde daar tonearms en cartridges voor de NHK (Japanse omroep). In zijn latere loopbaan was hij betrokken bij Koetsu, Miyabi, Audiocraft, Spex Co en vele andere Japanse bedrijven. De nieuwe My Sonic Lab cartridges beschikken over technieken om de hoeveelheid draad op de spoel te verminderen, terwijl de output geschikte waarden blijft houden. Dat gebeurt onder andere als gevolg van de ontwikkeling van een nieuw magnetisch materiaal.
Merrill Audio Jens Phono Stage Preamplifier
Merrill Audio is een Amerikaans bedrijf en opgericht door Merrill Wettasinghe. Het bedrijf wil apparatuur bouwen dat een perfecte reproductie biedt van wat er opgenomen is, met snelheid, detaillering, clarity en minimale vervorming. De prijs is gebaseerd op de productiekosten en niet op een fancy prijs die de markt daar eventueel voor wil betalen. De Jens MC phono stage heeft een gain van 70 dB, dus is geschikt voor elke MC cartridge. De RIAA-correctie blijft binnen de curve met een nauwkeurigheid van < 0.01 dB. De stalen behuizing maakt dat RFI/EMI buiten blijft en er is een separate voeding. De cartridge wordt single ended aangesloten en de regelbare afsluitweerstand heeft een bereik van 25 Ohm tot 5 kOhm. Via single ended Furutech connectors wordt een aansluiting met een voorversterker gerealiseerd. De gain van 70 dB is eventueel terug te schakelen naar 64 dB.
Merrill Audio Element 118
De Element 118 is een monoblok en levert 400, 800 of 1600 Watt vermogen, afhankelijk van de impedantie (8 Ohm, 4 Ohm en 2 Ohm). In principe is het een klasse-d versterker, maar Merrill Audio heeft een groot aantal verbeteringen aangebracht. Een deel van de vervorming bij klasse-d ontstaat vanuit problemen met de matching en het gedrag van de power transistoren. Merrill lost dit op door onder andere gebruik te maken van GA-transistoren. Daarmee wordt een zero-deadtime gedrag van de versterker bereikt.
Luisteren
Beginnend met de Guru Q10 luidsprekers, werd er op basis van specs en metingen een keuze gemaakt voor bijbehorende versterkers en andere elektronica. Ook veel aandacht voor de plaatsing. Als je die Guru’s zo ziet staan, met hun bescheiden afmetingen en fancy uiterlijk, dan is het verwachtingspatroon niet heel hoog. Oké, hoe je de plank volledig mis kunt slaan werd echt na tien seconden duidelijk. Deze mini monitor veegt volledig de vloer aan met vrijwel alle mini’s die hier ooit hebben gestaan of nog steeds aanwezig zijn. De Q10’s klinken neutraal, hebben een putdiep laag, klinken razendsnel, superrealistisch, zijn ultra dynamisch en bouwen een indrukwekkende holografische stage op. Het middengebied excelleert met bijvoorbeeld stemmen en koper. Er is geen enkele scherpte, de definitie en focussering zijn enorm goed en de detaillering is subliem en natuurlijk. De hele weergave is trouwens uiterst natuurlijk en echt. Luisterend naar de Q10’s ervaar je gewoon dat de weergave fundamenteel klopt. Het is niet altijd uit te leggen hoe dat komt. In het geval van de Q10 is het zelfs een raadsel, want de woofer loopt enorm door naar boven en er is een enorm overlapgebied met de tweeter. Toch klopt het als een bus. Kennelijk hebben ze bij Guru iets ontdekt in fase- en tijdgetrouwe filtering dat ze ook bij YG Acoustics snappen. De geheimen achter Guru bestaan onder andere uit het speciaal ontwikkelde mineraal fiber membraan, dat superieure eigenschappen heeft over de hele range van zo’n driver. Het materiaal heeft ook grote invloed op de integratie tussen de verschillende drivers. Er is nadrukkelijk ontwikkeld vanuit een natuurlijk timbre, fasegedrag en tijdgedrag. Tijdens het luisteren kwam toevallig een kennis langs om een kabeltje te halen. De Guru’s speelden net op oorlogssterkte. Hij is flabbergasted en volledig uit zijn comfortzone geslagen huiswaarts gekeerd. Uiteindelijk is het prestatieniveau van de Guru’s wel te begrijpen. Zeker als je weet dat ze feitelijk ontwikkeld werden als professionele studio-monitor. Maar het is werkelijk spectaculair goed.
Groot systeem
Vervolgens is de hele luisterruimte leeggehaald om plaats te maken voor een groot systeem. Echt gebaseerd op high-energy, high-resolution transducers (versterkers). De bedoeling was om de Thales draaitafel eerst in een min of meer bekende configuratie te beluisteren en dan niet meteen met de Merrill Jens phono stage, maar met een aantal phonoversterkers die hier bekend zijn. Als je namelijk de Thales, inclusief de My Sonic Lab en de Jens tegelijk aansluit, dan zijn de resultaten niet eenduidig terug te voeren op een specifiek component. Luisterend naar de Thales is meteen duidelijk dat de prestaties afstand nemen tot de meeste snaaraangedreven typen en in de buurt komen van super-idlers zoals de EMT’s en Garrard machines. De Thales heeft een soort rust en stabiliteit die duidelijk verder gaat dan bij snaaraandrijvers. De power in het laag en de intrinsieke kracht achter stemmen en instrumenten komen dan in het domein van de idlers. Wat bovenal opvalt aan deze Thales is het enorme niveau van pace & rhythm. De natuurlijke timing en het gevoel van integratie zijn optimaal. Tel daarbij op de snelheid, neutraliteit, detaillering en vlijmscherpe focussering en je hebt een draaitafel die echt muziek maakt. De invloed van de tonearm die de fouthoek op nul graden houdt is onmiskenbaar aanwezig. Tracks over het hele plaatoppervlak klinken veel uniformer en zuiverder.
De volgende stap was dus het aansluiten van de Merrill Jens phonostage. Als je nou zegt dat de meeste phonostages met toenemende kwaliteit ongeveer hetzelfde doen en in vergelijking daarmee de Jens van een andere planeet komt, dan schiet je aardig in de roos. De Jens biedt een totaal andere beleving. In het rijtje van de usual suspects vallen simpelweg de staggering dynamics op, de neutrale klank, de detaillering, de enorme drive, de clarity, het loeistrakke laag, de fabelachtig fraaie weergave van klanken zoals die in de opname zijn en de schrikbarende snelheid. Maar, daaraan toegevoegd zit de toegevoegde waarde van de Jens in de weergave van de stage. Zo’n spectaculair holografische, brede en diepe stage, met een informatiedichtheid die indrukwekkende proporties vertoont is hier zelden beluisterd. Daaraan kun je meteen een geluidsbeeld toevoegen dat realistisch, grijpbaar, gloedvol en organisch is. De Jens communiceert sfeer, warmte en beleving en trekt de luisteraar volledig de muziek binnen. Het is een diep harmonisch geluidsbeeld. Neutraal, maar zonder eufonisch te zijn. Het is analoge weergave in optima forma. Platen krijgen een nieuwe dimensie.
De essentie is dat veel andere dure phonostages vaak een digitaal accent toevoegen aan analoge weergave. De Jens klinkt echt overtuigend analoog. De Hyper Eminent Ex cartridge past naadloos in de hele configuratie. Biedt onder andere een natuurlijk klinkend hoog en de prestaties zijn nauwelijks te verbeteren door veel kostbaarder cartridges. Illustratief is een stukje opera dat gedraaid werd. Dat klonk dermate aangrijpend, realistisch en zuiver, met dynamics die de ruiten lieten rinkelen, dat er voor een nog hoger niveau van reproductie nog wel even gewerkt moet worden. De laatste stap liet de vervanging van de eindversterkers zien door de Merrill exemplaren. Meteen opvallend is het loei-strakke laag. Het midden is fraai, de dynamics zijn op niveau en de versterker maakt echt muziek. Er is vergeleken met vier sets monoblokken in vergelijkbare prijsranges. Het is niet zo dat de Merrill-set beter klinkt. Dat kan ook vrijwel niet. Het gaat om accentverschillen en hoe dat uiteindelijk uitpakt in combinaties met luidsprekers en andere apparatuur. De Merrill is klankmatig sterk en heel snel. Dat is uitermate fraai bij het beluisteren van percussie en snaren. Andere eindversterkers zijn dan weer een streepje ruimtelijker.
Epiloog
Een viertal nieuwe producten in de luisterruimte die net buiten de mainstream van de high-end bewegen. Voor al die producten geldt dat de prestatieniveaus torenhoog liggen. Puur realisme, betrokkenheid en een enorme beleving zijn termen die hier de lading dekken. De Guru Q10 is een van de beste monitor-luidsprekers in de markt. De Thales TTT Compact II is geen goedkope draaitafel, maar dit voorbeeld van Zwitserse precisietechniek combineert de voordelen van de idler en de snaaraandrijving, heeft een zero fouthoek en behoort, onafhankelijk van prijzen, bij het beste in de markt op het gebied van draaitafels. Heel veel beter kun je het niet krijgen.
De My Sonic Lab Hyper Eminent Ex Cartridge presteert op een zeer hoog niveau en de Merrill Audio Jens Phono Stage biedt snelheid, extreme dynamics en een overtuigende holografische stage met een enorme informatiedichtheid en betrokkenheid. De kracht van de Merrill Audio Element 118 mono’s zit in de sublieme laagweergave, de snelheid, het fraaie middengebied en het vermogen om overtuigend muziek neer te zetten.
De Element 118 valt in een drukbezet marktsegment waar veel versterkers beschikbaar zijn die topprestaties leveren. Hier is niet de discussie over wat beter is, maar vooral over welke eigenschappen in het licht van een heel systeem tot net betere prestaties leiden, of een lichte voorkeur genieten. Al deze producten vertegenwoordigen een stuk indrukwekkende kwaliteit die beschikbaar is voor soms serieus geld, maar niet voor fancy prijzen. Maar, bedenk dat behaalde resultaten in de luisterruimte geen garantie bieden voor wat u op een show, bij een dealer of thuis beleefd. In de luisterruimte is een enorme inspanning verricht om met de best mogelijke intentie alle producten zo optimaal te doen presteren.
Samenstelling multi-test
Guru Q10 (per paar) € 2.195,-
Thales TTT Compact II € 12.540,-
Thales Simplicity II € 7.980,-
My Sonic Lab Hyper Eminent Ex Cartridge € 4.700,-
Merrill Audio Jens Phono Stage Preamplifier € 15.995,-
Merrill Audio Element 118 set (per set) € 37.500,-
Guru en Merrill Audio: Hear Everything Audio Import | www.heareverything.nl
Thales en MySonicLab: A10 Audio | www.a10audio.nl
