Een luidspreker zonder surround en zonder spider, dat kon alleen een elektrostaat of een magnetostaat zijn – totdat de gebroeders Nuyts de Ilumnia Magister vloerstaande luidspreker op de markt brachten, in 2019 gevolgd door een monitor systeem onder de naam Vocalis.
Ilumnia Vocalis
Inmiddels twee jaar geleden is op deze website uitvoerig de Magister belicht, nu mogen wij met de Vocalis aan de slag en hoewel twee jaar veel te lang is om de indruk van het geluid van toen vast te houden herken ik zeker de nodige overeenkomsten. Uiterlijk is het onderscheid voornamelijk te vinden in het ontbreken van de onderkast zodat voor de Vocalis een stand noodzakelijk is, gebleven is de fraaie afwerking, de bijzondere woofer, de tweeter gemonteerd boven het hart van de woofer en de organische vorm.
De fabrikant gunt ruim de tijd om te “leven” met de Vocalis en heel wat muziek is in de afgelopen weken door de kamer gestuurd. Vrienden zijn uitgenodigd en hielpen mee om uiteindelijk tot een gefundeerd oordeel te komen. Eerst maar eens ingaan op de techniek die elke Ilumnia tot op de dag van vandaag uniek maakt.
Vocalis principe
De broers Tom en Jef Nuyts zijn de ontwerpers en makers van deze bijzondere luidspreker. Tom is de audiofiele luisteraar. altijd op jacht naar “snelle” luidsprekers, en al rap leerde hij dat gebrek aan snelheid alles te maken heeft met de rubberen rand waarin de conus hangt (surround) en de ophanging achter de unit (spider) om hem op zijn plaats te houden. De uitdaging is duidelijk: maak een luidspreker zonder surround en zonder spider. Iets dat onwaarschijnlijk is en nooit vertoond werd in de eeuw of langer dat conus luidsprekers bestaan.
Hetgeen de broers bedachten is alleen toepasbaar voor een woofer, de tweeter is gewoon conventioneel en ingekocht. Ten opzichte van de Magister is bij de Vocalis de woofer iets schuiner in het horizontale vlak gemonteerd om reflecties van objecten achter de luidspreker te verminderen. De woofer heeft twee spoelen: de eerste elektromagnetisch om de conus zwevend te houden en de tweede voor het bewegen op het muzieksignaal, overeenkomstig elke conventionele woofer. De eerste spoel heeft een voeding nodig, ingebouwd in de Vocalis zodat naast het luidsprekersnoer ook een netsnoer noodzakelijk is. De woofer is zo gemonteerd dat de bolle kant naar buiten steekt.
Voor de woofer worden drie essentiële eigenschappen geclaimd: snelheid voor behoud van micro en macro dynamiek, een heel lage vervorming zonder artefacten van surround en spider, en lineariteit op elk volumeniveau met behoud van de volledige dynamiek. Dat alles compressieloos vanwege het ontbreken van spider en surround. Het elektromagnetisch ophangen van de conus is te zien als de netspanning wordt aangesloten, de woofer komt dan omhoog naar zijn nulpunt. Het voorkomen van akoestische kortsluiting, de enige reden om met een surround te werken, is gedaan door aan de rand van de conus een verticale aluminium ring vast te maken, bewegend in een decompressiekamer met een tolerantie van 0,1mm op de ronding rond de conus. Met een schakelaar aan de achterzijde is het frequentieverloop van de woofer in drie standen licht te beïnvloeden om het systeem aan te passen aan de ruimte waarin het wordt gebruikt. Een verstelbare basreflexpoort aan de voorzijde heft kleine verschillen op in de lage tonen indien speakers niet geheel symmetrisch kunnen worden neergezet.
De kast waarin de woofer zijn energie aan de holle kant van de conus afgeeft is opgebouwd met berkenmultiplex, in ringen gefreesd, opgestapeld en verlijmd, verstevigd met verticale aluminium staven. Demping komt van bitumen en verlijmde materialen. Recht boven het hart van de woofer zit in een aluminium huis een Scanspeak tweeter. Het huis is verbonden met de kast door een dunne staaf en bestaat uit 2 delen, het “binnenhuis” waarin de tweeter bevestigd zit en een “buitenhuis”. Binnen- en buitenhuis zijn van elkaar ontkoppeld door een rubber ophanging. Door de tweeter in het hart van de woofer te plaatsen ontstaat een puntbron, gecombineerd met het rondstralende gedrag van de woofer.
De Ilumnia Vocalis heeft organische vormen, is boller aan de voorzijde en spitser aan de achterkant waar de single wire aansluiting en de netentree te vinden is. De Vocalis is maximaal ongeveer 27 cm breed, 48 cm hoog en 39 cm diep (excl. aansluitingen). Aan de voorzijde is het houten deel van de behuizing slechts 31 cm hoog en aan de achterkant 40 cm. Dat maakt hem optisch kleiner en huiskamervriendelijker.
Opsteling
Voor het maken van de opstelling met de Ilumnia Vocalis is gezocht naar een paar stands om in combinatie met Townshend Podiums de luidspreker zowel een stevige basis te geven als te ontkoppelen van de vloer en op juiste hoogte te krijgen. Aansturing gaat met een Pass Labs X250.5 eindversterker en een Audia Flight Strumento No.1 voorversterker. Mijn digitale frontend is een Melco N10 Digital Music Library voor opslag, een NUC met Roon software, een Auralic Aries G1 als endpoint en een Metrum Acoustics Pavane DAC. Over ethernet met elkaar verbonden door AudioQuest kabels en Silent Angel Bonn N8 switches.
Voor een netspanning zonder rommel staat er een AudioQuest Niagara 5000 netfilter en zijn Crystal Cable netsnoeren gebruikt. De luidsprekerkabels zijn eveneens van Crystal Cable, analoge XLR interlinks komen van Yter, digitaal van AudioQuest. Een paar tweaks van IsoAcoustics, iFi, SBooster, Furutech, Bybee en Acoustic System maken het geheel af.
Onconventioneel afstraalgedrag
Na een periode van ruim twee weken is het tijd geworden aan de hand van muziekvoorbeelden de ervaringen met de Ilumnia Vocalis monitor luidspreker op papier te zetten. Praten over techniek is één ding, waar het allemaal om draait is de geluidskwaliteit geboden aan de luisteraar. Het is in de afgelopen weken wel duidelijk geworden dat het rondstralende gedrag van de Ilumnia Vocalis of zijn grotere broer de Magister gewenning vergt en soms om een aanpassing van de ruimte vraagt. Met een plaatsing van nog geen 70cm gemeten tussen de achtermuur en de voorkant van de luidspreker is het gewenst enige demping op de muur achter de luidspreker aan te brengen om een overmaat aan reflecties te voorkomen. Verderweg de kamer in plaatsen of een gordijn achter de speaker werkt uiteraard ook heel goed als de leefruimte dat toelaat. Het rondstralen in het laag en middengebied zorgt voor een ruimtelijke weergave welke zich per direct laat losmaken van de weergevers zelf, zonder een te diffuus stereobeeld neer te zetten omdat de tweeter wel op de oren van de luisteraars is gericht. Zoals beschreven is de tweeter vrij opgesteld zodat er geen sprake is van invloeden van de baffle.
Een track als “Old devil moon” van pianist Jacky Terrasson met zang van Cassandra Wilson op de cd “Rendezvous” maakt de sterke en zwakke eigenschappen heel snel duidelijk. Bongo’s rechts zijn zeer realistisch, drums op de achtergrond idem net als de piano, maar de stem van Cassandra heeft op sommige momenten teveel galm vanaf de achterwand waardoor de stem onnatuurlijk kan gaan worden. Mijn eenvoudige oplossing is wat dempend materiaal achter de speaker plaatsen en zo los je het probleem op. Een conventionele speaker met zijn uitsluitend naar voren stralend gedrag heeft daar simpelweg geen of nauwelijks last van. Het pianostuk op dezelfde cd in “Autumn leaves” leeft echt terwijl op de achtergrond diepe bastonen te horen zijn, dieper dan je mag verwachten van een monitor luidspreker met deze omvang.
Samenspel
Van Wilson naar The Chieftains, een album van deze groep dat ik hogelijk waardeer is “Tears of stone”, waarop diverse artiesten meespelen. Vaak wordt de eerste track gezien als een soort van intro voor de gehele cd en daarom overgeslagen, dat is jammer want het rollende laag is imposant en de meerstemmige zang laat zich geweldig uiteenrafelen tot separate stemmen. Het gesproken deel zegt veel over de menselijke stem, is prachtig gevangen in de opname en laat zich prima “vertalen” door de Vocalis luidspreker. De lage tonen worden tot onder de 30Hz gereproduceerd zonder te vet aan te zetten of te overweldigen. De klankbalans in het laag, midden en hoog laat op een analyzer zien dat er geen uitschieters zijn in mijn ruimte, een ruimte die uiteraard een enorme rol speelt in de totale weergave.
Het vrolijke en levendige “I know my love” waarop The Corrs meespelen is erg kritisch vanwege de haast schelle stem van één van de dames. De Vocalis heeft er geen last van, geeft geen scherpe “S”, houdt de zaak levendig en snel, laat horen dat zelfs een te heldere opname geen probleem hoeft te zijn. Mits, en die mits maak ik echt, er demping achter de speaker is aangebracht of dat hij verder naar voren komt te staan in de luisterruimte. “Danny boy” gezongen door Diana Krall is heel ingetogen van aard, doedelzak op de achtergrond met lang aangehouden tonen, gitaar van heel dichtbij opgenomen, Krall zingend met een semi sexy stem die haar zangkwaliteit reëel laat horen (pianospelen gaat haar toch beter af), een blokfluit, harp, het si een track gevuld met instrumenten dom het hart te laten opbloeien. Zeker de moeite waard op de Vocalis waarbij instrument voor instrument, de stem en de leden van het achtergrondkoor de kwaliteiten van de luidsprekers weten te onderstrepen.
Thuiskomen
Het duo De Thuiskomst bestaat uit een violiste en een accordeonspeelster en samen hebben zij in eigen beheer onder meer de cd “In the early baroque” uitgebracht met daarop composities van Biber, Purcell en Dowland. De combinatie van viool in de handen van Quirine van Hoek en een accordeon van Ellen Zijm doet wellicht vreemd aan, maar de accordeon laat zich door Ellen bespelen als een orgel, terwijl Quirine haar gedreven spel naar voren brengt. De opname is gemaakt in een kerkje in Schiedam en laat de akoestiek van de opnameruimte schitteren. Het gevaar bestaat dat de aanwezige akoestische informatie gecombineerd met de ruimtelijke weergave van de Vocalis teveel gaat worden, daar is gelukkig geen sprake van. Eerder ondersteunen zij elkaar om de juiste sfeer te scheppen. De vaardig bespeelde viool kent een rijkdom aan klanken, wordt uitermate subtiel weergegeven en kent naast de eigen klank geen artefacten om zaken te verstoren. Muziek zweeft in de lucht en het onderscheid tussen de ruimtelijke viool en de strakker neergezette accordeon is verbazingwekkend realistisch. Deze cd zou moeten behoren tot het standaard repertoire van elke barok adept, vanwege het spel, vanwege de muziek en vanwege de opname kwaliteit. Even zoeken op internet brengt uitkomst.
Een grotere bezetting is te vinden op de cd “Tartini, concertos for violin” van het I Solisti Veneti, waarbij de eveneens barokke muziek door de kamer stroomt gespeeld door het orkest met solisten als onderdeel van het geheel. De vioolklank is prachtig met de Vocalis, helder en gedefinieerd, zacht zonder te verliezen aan klank, scherp zonder randen, heel luchtig en ruimtelijk gebracht. Netjes op afstand van de luisteraar neergezet zodat muziekweergave lijkt op de concertzaal. In een ruim stereobeeld dat los weet te komen, de weergevers zelf doet verdwijnen, plus een flinke bel aan geluid neerzet op de juiste hoogte, voorzien van diepte en breedte. Een buitengewoon natuurlijk beeld ontstaat met deze 36 jaar oude opname op het Erato label. Vloog popmuziek een enkele keer uit de bocht op de Vocalis in combinatie met mijn luisterruimte, voor klassiek vind ik hem zeer geschikt.
Ilumnia Vocalis: vorm en functie verenigd
Het terugplaatsen van mijn PMC fact.12 luidsprekers doet beseffen dat een ruimtelijke weergave vooral is voorbehouden aan rondstralende systemen als de Ilumnia Vocalis, Temporal Coherence of een MBL. De illusie van ruimte opgewekt door een rondstraler is indringender dan met elke naar voren afstralende luidspreker bereikbaar is, maar tegelijk kan een rondstraler teveel met de akoestiek gaan spelen. Dat laatste is een belangrijke overweging voor het wel of niet plaatsen van dergelijke luidsprekers. De Ilumnia Vocalis heeft als voordeel de recht naar voren afstralende tweeter, zodat het stereobeeld niet te diffuus zal worden en instrumenten goed aanwijsbaar blijven in de herschapen bel van muziek.
Het is te prijzen in de makers dat uit een relatief klein systeem een indrukwekkende bas te halen is die ver doorloopt naar beneden. Met een instelbare afstemming van de poort om de negatieve effecten van een basreflex om te buigen naar een fraai frequentieverloop, passend binnen het karakter van de ruimte in combinatie met de Ilumnia Vocalis. Dat mijn ruimte als erg goed werd beoordeeld was fijn, dat de luidsprekers niet meer vrijheid in de ruimte kregen was een minpuntje dat de Vocalis niet aangerekend mag worden. Elke luidspreker is een compromis, elke ruimte idem, het samenspel van beiden maakt de weergave.
Tenslotte kan de vormgeving van de Vocalis rekenen op ieders bijval, de ronde vormen maken de luidspreker optisch kleiner en de “zwevende” tweeter op de dunne buis maakt dat de behuizing een stuk lager uitvalt voor het oog dan een kast waarin de tweeter op de baffle is gemonteerd. Aspecten die de Vocalis nog aantrekkelijker maken voor gebruik in een leefomgeving.
Ilumnia Vocalis luidsprekers
€ 13.500,- p/set excl. stands | Ilumnia.be
Ilumnia
Sint-Jorisstraat 9
2450 Meerhout - Belgium
Tel. 0032/494680945
