In vele recensies van audioapparatuur komt de term "werkelijkheidsweergave" voor, of iets dat daar op lijkt. Dat is dus het doel waarnaar wij streven. Het is nuttig eens wat langer stil te staan bij dit uitgangspunt. In hoeverre kan en lukt dat eigenlijk, de werkelijkheid weergeven? Twee jaar geleden publiceerden we rond het onderwerp werkelijkheidsweergave een uitstekend pleidooi van Max Delissen, vandaag de bijdrage van John van Polen in de strijd tegen de scherpte.

Filosofen hebben bibliotheken vol geschreven rond de vraag of er wel zoiets bestaat als een kenbare objectieve werkelijkheid. In ieder geval zal deze door ieder mens anders worden ervaren. En hoe kun je die werkelijkheid eigenlijk “weergeven”? Wat er in de context van muziekreproductie in de huiskamer denkelijk wordt bedoeld, is dat we ernaar streven de impressie van een live concert zo goed mogelijk te vertalen naar de luisterruimte thuis. Het zal duidelijk zijn dat dit maar in beperkte mate mogelijk is. Het Concertgebouworkest of de Rolling Stones passen past nu eenmaal niet in de huiskamer.

Het geluidsbeeld van een live concert zal dus in sterk verkleinde vorm moeten worden overgebracht naar de huiskamer waarbij we ernaar streven de klankkleuren en de onderlinge verhoudingen tussen de instrumenten zo goed mogelijk te behouden. Er zal sowieso sprake moeten zijn van enige dynamiekcompressie, want het verschil in geluidsenergie tussen de solo van een enkel instrument en een op volle kracht spelend orkest is van dien aard dat je anders een lamme hand zou krijgen van het draaien aan de volumeknop.  

Een te dunne, scherpe sound

Bevat het signaal op de geluidsdrager dus al de nodige compromissen, de akoestiek van luisterruimte thuis is nog een veel ernstiger beperkende factor die een realistische reproductie van de oorspronkelijk muzikale gebeurtenis bedreigt. Daarnaast moet de ideale verliesvrije versterker, cd-speler, luidspreker enzovoort ook nog worden uitgevonden. Welbeschouwd is de weergave van muziek in de huiskamer dus omgeven met talloze beperkingen, compromissen en problemen. De positief ingestelde muziekliefhebber zal hier enthousiast opmerken dat “het dealen” met bedoelde problemen de hobby nu juist zo boeiend en interessant maakt.

Thiel CS6 met Akiko Audio loudspeaker chips

In deze bijdrage wil ik mij concentreren op een probleem dat zich naar mijn indruk geregeld voordoet: een te dunne, scherpe sound bij de weergave van met name akoestische muziekinstrumenten. Ruud Jonker heeft in dit verband de briljante term “een uitgebeten sound” bedacht; anderen spreken over een te analytische sound met te veel nadruk op details in de hoge frequenties. Een dynamisch en schoon geluidsbeeld dat bol staat van de informatie is daarmee nog niet muzikaal, in de zin dat dat het recht doet aan het geluid van echte instrumenten en de ervaring van live. Men heeft het in dit verband ook wel over het verschil tussen hifi-geluid en muziek.

Muziekinstrumenten klinken vol en warm

Ruim twintig jaar geleden bracht een collega een viool mee naar het werk (het kan ook een altviool geweest zijn). Toen ze er een riedeltje op speelde, viel mij op hoe rijk en mild het instrument klonk. Dat was nog wel even andere koek dan het scherpe gekras en gepiep dat mijn toen ook al kostbare audiosysteem thuis ten beste gaf! Deze ervaring was voor mij een aanleiding temeer thuis aan de slag te gaan met accessoires teneinde de klankbalans realistischer te maken en scherpe kantjes van de weergave af te slijpen.

Bij een sound die als dun en scherp wordt ervaren, legt het systeem kennelijk een zekere nadruk op de hogere frequenties. Dat accent betekent niet alleen dat je bijvoorbeeld het begeleidend tikken op bekkens overal bovenuit hoort, maar ook dat het middengebied met te weinig “body” wordt weergegeven.

Focal Electra 906 met Vortex Hifi Ronden 30 mm en 70 mm

Vooral bij klassieke muziek doet dat onvoldoende recht aan de werkelijke klank en impact van de instrumenten. Een piano klinkt dan wat hard en blikkerig en een hobo wordt een irritant klein toetertje. Iedereen kent de metafoor van violen die het luidsprekerdoek aan stukken snijden en de oren doen bloeden. Luister bijvoorbeeld eens naar een echte dwarsfluit. Dat instrument heeft wel degelijk een volle grondtoon, waar de weergave via luidsprekers nog wel eens vooral “blazende lucht” laat horen.

Laat een huisgenoot eens wat zingen en zet dan een vocaal nummer op. Niet zelden lijkt de vocalist dan aan de hese kant, met veel gehijg en weinig volheid in het stemgeluid. Er kan ook sprake zijn van hinderlijke sss-klanken (waar de Amerikanen het mooie woord “sibilance” voor hebben). Nou, ik denk dat het punt nu wel duidelijk is.

Enkele oorzaken

Voor de te dunne sound zijn vele oorzaken aan te wijzen en er is van alles aan te doen. Zo kan de opname een rol spelen. Het komt voor dat de opnametechnicus bewust een accentje op het hoog heeft gezet om de muziek sprankelender te laten klinken. Bij een accent op de boventonen kun je de instrumenten beter onderscheiden. Dat kan in eerste instantie spectaculair klinken, met veel helderheid en definitie. Op den duur kan die “Technicolor sound” echter leiden tot luistermoeheid. Helaas doet zich dit nogal eens voor bij sacd’s met klassieke muziek. Heel jammer, wat mij betreft. Dan hebben we eindelijk een medium dat een fantastische geluidskwaliteit mogelijk maakt en dan gaat Jan Doedel aan de verkeerde knoppen zitten draaien! Mijn advies is een sacd altijd eerst even te beluisteren voor aanschaf. Ooit leende ik de kandidaten eerst bij de enorme muziekbibliotheek te Rotterdam. Een deel viel af vanwege de uitvoering en een ander deel vanwege de tegenvallende geluidskwaliteit. 

Mogelijk gaan ook fabrikanten van luidsprekers niet altijd vrijuit. Ik sluit niet uit dat deze of gene zo trots is op een nieuw ontwikkelde tweeter dat deze ook gehoord moet worden, waar een decibelletje minder muzikaal gezien beter was geweest, zeker bij de weergave van klassieke muziek. Het is met tweeters net als met subwoofers of de scheidsrechter bij een voetbalwedstrijd: wordt er steeds de aandacht op gevestigd, dan gaat er iets niet goed.

Warm is niet sloom

Even voor de goede orde: met de warm-muzikale sound die ik nastreef bedoel ik niet: dof, sloom, dynamiekloos, wollig, met weinig detail. Integendeel: muziekweergave thuis kan wel degelijk dynamisch, snel, levendig en heel informatief klinken en tegelijk voldoende warmte en body hebben om op echte muziek te lijken, mits het systeem voldoende basiskwaliteit heeft. Mijn ervaring is alleen wel dat het niet vanzelf gaat. Ik heb wel eens gelezen dat je voor een uitstekend geluid alleen maar even een kostbaar systeem hoeft aan te schaffen. Even neerzetten die handel en dan zou je al op 98 procent van de bereikbare geluidskwaliteit zitten. Voor wat het waard is: ik houd het op eerder 50 procent, mits de kamerakoestiek niet heel slecht is, want dan wordt het helemaal nooit wat.

Ik ben in mijn hoofdsysteem zo’n twintig jaar onafgebroken bezig geweest met maatregelen en accessoires op het gebied van akoestiek, stroomvoorziening en vibraties, soms ook met producten uit de categorie “voodoo”. De sound laat inmiddels niets meer te wensen over: de set klinkt moeiteloos, extreem gecontroleerd en snel, behoorlijk dynamisch en tegelijkertijd heel toegankelijk en aangenaam vol en warm, in de muzikale zin van het woord. De keuze tussen “analytisch” en “warm” is eigenlijk een valse: het kan beide. Het is gewoon een kwestie van kwaliteit en balans. Laat ik daarom ter afsluiting enkele fabrikanten van accessoires noemen die mij goed hebben geholpen in “de strijd tegen de scherpte”.

Akiko Audio

Akiko Audio is het bedrijf van vader (Marc) en zoon (Sander) van Berlo uit Maastricht. Akiko Audio biedt een ruim assortiment aan innovatieve producten aan die zonder uitzondering de ruisvloer verlagen en zorgen voor een muzikaler, subtiel warmer geluid. Ik heb dat complete assortiment in huis; van sommige items meer dan tien. Aanraders om mee te beginnen zijn wat mij betreft de Tuning Stick RCA (of XLR) en de Loudspeaker Tuning Chip. Twee van deze Chips aan weerskanten van de hoog-midden eenheid van mijn Thiel CS6 luidsprekers deden wonderen. Van dit merk heb je niet snel genoeg, laat staan te veel.

Vortex Hifi

Het Duitse Vortex Hifi is het bedrijf van Norbert Maurer die daarvoor aan soortgelijke producten heeft gewerkt bij Creaktiv Systems. Een goed startpunt zijn de zogeheten Ronden: dit zijn schijven van donker hard glas die een behandeling hebben ondergaan. Breng de Ronden in contact met -of plaats ze in de buurt van- “gevoelige punten” in het audiosysteem en de verbeteringen zullen doorgaans direct hoorbaar zijn. Denk bij die gevoelige punten aan connectoren, behuizingen, op of onder transformatoren, loopwerken, scheidingsfilters enzovoort.

De mogelijkheden zijn eindeloos. Je kunt met deze Ronden ook metalen voorwerpen rond het audiosysteem ontstoren: een exemplaar van 30 mm op de toevoerbuis van een radiator gaf in mijn luisterkamer direct een hoorbare verbetering! Gewoon even proberen.

Furutech

Het Japanse Furutech behoeft nauwelijks nog introductie. Voor de zekerheid: Furutech is de grootste aanbieder van accessoires voor high end systemen ter wereld. Furutech zet een standaard neer als het gaat om het toepassen van ver doorontwikkelde technologie en oogverblindende afwerking van de resulterende producten. Denkelijk zullen velen Furutech associëren met een weliswaar loepzuivere, maar toch ook wat frisse sound. Voor de zekeringen geldt dat inderdaad. Voor het kleine stroomfilter NCF Clear Line AC Optimizer -op deze site reeds besproken door René van Es-geldt dat zeker niet. Bij dit product draait het duidelijk meer om rijkdom aan timbre, ruimtelijkheid en sfeer.

In dezelfde richting werkt de nieuwe Flux-50 NCF. Dit fraai ogende stroomfilter wordt tussen de netkabel en het apparaat geplaatst en werkt in mijn oren in dezelfde richting als de boven genoemde accessoires. Ik gebruik ‘m aan mijn eindversterker; dat was echt de “finishing touch” voor mijn hoofdsysteem.

Conclusie

Niet weinige liefhebbers van met name klassieke muziek zullen herkennen dat hun audiosysteem te wensen overlaat als het gaat om het reproduceren van het natuurlijk warme, rijke timbre van de instrumenten en de bijbehorende sfeer van een concert. Gelukkig bestaan er vandaag de dag vele mogelijkheden daar iets aan te doen. Doorgaans kunnen bedoelde producten vrijblijvend worden geprobeerd. Ik kan dat alleen maar aanraden.