Misschien wel de verrassendste kennismaking tijdens Dutch Audio Event 2023 op 7 en 8 oktober 2023 was die met de gloednieuwe Kii Seven luidsprekers van Kii Audio. Vrijwel iedereen die hun drukbezochte demoruimte verliet was diep onder de indruk van het grootste geluid dat Bruno Putzeys en zijn team uit die piepkleine kastjes wisten te toveren. Hoewel er tijdens de show weinig tijd was om te praten wist ik met enige zekerheid dat van 'toveren' volgens Bruno zélf absoluut geen sprake is. Hij gelooft in innovatieve technologie en een slimme toepassing ervan, en in beide disciplines is hij een van de 'frontrunners' van de hedendaagse hifi-industrie. De afspraak om de fabriek in Hamminkeln te bezoeken stond al gepland vóór het bezoek aan DAE, maar ik ging er met extra veel zin voor op pad omdat ik wist dat Bruno zelf óók aanwezig zou zijn om tekst en uitleg te geven.

Kii Audio

Na een zonovergoten rit – die me tijdens de laatste kilometers over een schilderachtig golvend stukje Duits platteland voerde – parkeerde ik op een klein industrieterrein aan de rand van Hamminkeln, waar sinds een aantal jaar de ontwikkeling en productie plaatsvindt van alle Kii Audio luidsprekers.

De ontvangst door Wim Weijers, die bij Kii Audio verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van het merk op de Europese en Amerikaanse hifi-markt, was allerhartelijkst, net als het rondje handen schudden met de leden van het uit opvallend veel Nederlanders bestaande team.

Toen we even later met een kop koffie in de kantine hadden plaatsgenomen voor het eerste deel van het bezoek vroeg ik hoe dat zo is gekomen. “Tot 2022 hadden we onze fabriek in Vaassen”, vertelt Wim. “Maar daar begonnen we door het toenemende succes van de Kii Three en de BXT een beetje uit ons jasje te groeien. Toen hebben we de afweging gemaakt om ergens groter te gaan huren, óf om op zoek te gaan naar een lokatie waar we zélf een fabriek konden opzetten die alle ruimte bood en die ingedeeld kon worden zoals wij het graag wilden. Die mogelijkheid diende zich aan hier in Hamminkeln."

"Gelukkig was iedereen het er unaniem mee eens dat een eigen lokatie beter was dan opnieuw huren, dus zo gezegd zo gedaan. Dat het voor sommigen een grotere reisafstand betekende was geen probleem, we zijn als team zo hecht dat het soms bijna een familie lijkt, en we vonden het waardevol om dat in stand te houden.”

De sfeer in de fabriek was inderdaad opperbest. Er waren lachende gezichten en hoewel er hard en serieus gewerkt werd was er ook tijd voor gezelligheid. Zoals later zou blijken tijdens de gezamenlijke lunch. 

Luisteren naar Bruno

Vóór het zover was sprak ik eerst uitgebreid met Bruno over Kii Audio en over zijn inzichten over techniek, hifi en muziek. Bruno geldt als één van de hedendaagse iconen van de audiobranche. Hij heeft met zijn ontwerpen, die door diverse grote internationale hifi-merken worden gebruikt, voor een belangrijk deel bijgedragen aan de ontwikkeling, de verbetering, de emancipatie en uiteindelijk de acceptatie van de Klasse-D versterker-techniek binnen de altijd kritische high-end audiowereld. Zijn samen met Lars Risbo ontwikkelde PURIFI versterkers zijn technische hoogstandjes, die tegenwoordig ook in de Kii Three, de BXT Units en de nieuwe Kii Seven worden toegepast. Toch zal hij zichzelf die eretitel van hifi-icoon nooit toekennen. Dat is geen valse bescheidenheid, hij is er simpelweg wars van. Hij is echt alleen geïnteresseerd in het verbeteren van de weergave van muziek, want als hij vóór alles iets is, dan is het muziekliefhebber. Maar daarnaast is hij één van die zeldzame mensen die hun ongelooflijk diepe inzicht in de techniek (en met name de zin en onzin ervan) op zodanig eenvoudige wijze kunnen uitleggen dat iemand met een basisbegrip van de materie het niet alleen begrijpt, maar ook onmiddellijk bewondering krijgt voor een elegante eenvoud van een aantal van zijn vondsten en oplossingen. 

De Kii Seven op z'n debuut in Ascot

Zo vertelt hij bijvoorbeeld enthousiast over de drivers die in de Kii luidsprekers worden gebruikt. Dat zijn goede units, maar niet zo exotisch als je wellicht zou verwachten. “We streven ernaar dat de frequentiecurve zowel op de as als daarbuiten ongeveer hetzelfde is, en met zo min mogelijk vervorming. Dan ben je vaak al een heel eind. De drivers moeten daarom aan een paar specifieke eisen voldoen, dus laten we ze speciaal voor ons bouwen door een fabrikant waar het mogelijk is om de productie tussentijds te laten aanpassen als dat nodig is."

"De tweeter is overigens wél streng geselecteerd omdat het cruciaal is dat die een zo breed mogelijke spreiding geeft. Dat gaat met onze tweeter van één inch beter dan met een tweeter van 16 millimeter, die daar over het algemeen juist beter in is, en vaak ook verder doorloopt in het allerhoogste hoog. De tweeter die wij gebruiken presteert in beide opzichten zeer goed.” 

”Tijdens het vergelijken van verschillende materialen voor de dome van de tweeter ontdekten we min of meer toevallig dat niet het gebruikte materiaal het verschil in performance maakte, maar hoe diep de spreekspoel in de luchtspleet was geplaatst. Exemplaren waarbij de spreekspoel dieper in de luchtspleet zat bleken minder vervorming te geven. Daarnaast plaatsen we op zorgvuldig berekende plaatsen koperen kortsluitingen in de aandrijving van de tweeter om vervorming als gevolg van hysterese (vertraging die optreedt tijdens de magnetisatie van ferro-magnetische materialen – red.) te verminderen.” 

“Ook wezen metingen uit dat als we vlak voor het membraan van de tweeter een akoestische lens in de waveguide plaatsten dat die lens, die tevens het membraan beschermt, het golffront van het afgestraalde geluid zodanig veranderde dat de tweeters een spreiding van bijna 180 graden kregen, zodat ze ook vér buiten de ‘on axis’ lijn goed in balans en onvervormd bleven klinken. Dat maakt dat de kasten minder ingedraaid hoeven te worden opgesteld. Dankzij het niervormige voorwaartse afstraalpatroon, dat we met behulp van DSP en met de positie van de drivers in de behuizing creëren, konden onze luidsprekers al dichter bij de achterwand staan, maar dankzij die lens voor de tweeter kregen de luidsprekers een nog grotere ‘sweet spot’."

"De middentoner wordt aangestuurd met een versterker met een zeer hoge uitgangsimpedantie. En omdat de versterker stroomteruggekoppeld is bereiken we daarmee een 20dB lagere vervorming, wat je vrij spectaculair zou kunnen noemen. We doen dingen waarvan sommigen beweren dat het niet goed klinkt, maar onze DSP-engine heeft een hogere resolutie dan het menselijk gehoor, dus die doet onhoorbaar zijn werk."

"Ook passen we een zeer hoge negatieve tegenkoppeling toe. Dat is niet gemakkelijk, maar het biedt voordelen ten aanzien van de vervorming. Mensen die zeggen dat ze omwille van de geluidskwaliteit geen negatieve feedback toepassen weten waarschijnlijk niet hoe ze dat goed werkend kunnen krijgen. Maar als je dat soort dingen wél weet kun je allerlei exotische oplossingen vermijden. Purisme is mooi, maar het drijft de prijs van high end hifi soms behoorlijk op terwijl dat niet nodig is.”

De fabriek zelf

Na het interessante gesprek met Bruno kreeg ik van CEO Chris Reichardt een rondleiding door de fabriek. Hij is een ervaren muziekliefhebber (en niet geheel toevallig ook muzikant) die zijn sporen in de audiobranche voornamelijk verdiende in de Pro-markt, onder andere bij TC Electronics, SSL en AVID, maar ook bij de pro-afdeling van het Nederlandse Grimm Audio, waar hij Bruno leerde kennen. De productielijnen zijn kort en goed op elkaar afgestemd, zodat met een klein maar efficiënt team een goede productie haalbaar is. Een blik op de magazijnstelling met halffabrikaat kasten – die bij een gespecialiseerd bedrijf vlakbij worden gemaakt – leert dat de Kii luidsprekers en de BXT units uit twee helften van een hoogwaardig ‘injection molding’-materiaal bestaan die in de fabriek aan elkaar worden gelijmd en afgewerkt vóór ze naar de eveneens vlakbij gevestigde spuiter gaan. Daar worden diverse lagen primer en lak over de oorspronkelijk karamelbruine behuizingen aangebracht. Voor de Kii Three en de bijpassende BXT units is tegen een meerprijs in principe elke custom kleur mogelijk, dus als je pimpelpaarse wil (verderop in het magazijn staat een paartje klaar om geassembleerd en van software voorzien te worden) dan kan dat. De nieuwe Kii Seven zal uit kostenoverwegingen uitsluitend in twee basiskleuren geleverd gaan worden, wit en donkergrijs. 

Het valt me op dat er weliswaar een flink aantal luidsprekers in diverse stadia van assemblage op de productielijn staan, maar dat dat alleen maar Three’s en BXT’s zijn. Volgens Chris komt dat door het grote succes van die producten. De omzet van Kii Audio komt voor ongeveer 70 procent uit de pro-audio markt. Daar wordt doorgaans wat gemakkelijker in topklasse producten geïnvesteerd en die productie loopt dan ook altijd door. Voor de consumentenmarkt wordt wat meer van de Kii Seven verwacht, maar de productie daarvan moet nog op gang komen. Ze zitten in de laatste testfase, waarin nog kleine aanpassingen kunnen worden gedaan vóór ze op grote schaal in productie gaan. Bij Kii Audio geloven ze namelijk niet in bèta-testen bij de eindgebruiker. Het product moet klaar zijn vóór het in de winkel staat. 

Dat testen bestaat bij Kii Audio uit een combinatie van meten en luisteren. Bruno heeft een unieke meetmethode ontwikkeld waarmee het niet nodig is om een dode kamer te gebruiken. Middenin de montagehal, ver genoeg van alle wanden af, staat een verticaal uitschuifbare paal waarop de luidspreker wordt gemonteerd, en de meting wordt vervolgens op een meter of vier hoogte gedaan met twee microfoons: eentje vlakbij de luidspreker, en eentje op een wat grotere afstand.

De software om daar bruikbare meetresultaten uit te krijgen is ook van Bruno’s hand. Het voordeel van deze methode, behalve dat het de kosten en de fysieke kubieke meters van een dode kamer uitspaart, is dat je heel snel tussendoor iets kunt meten, en dan meteen een aanpassing doen en opnieuw meten.

Na een bezoek aan de plek waar alle luidsprekers van hun unieke software worden voorzien is het tijd geworden voor de gezamenlijke lunch. De medewerkers en de directie (waaronder naast Bruno en Chris ook nog Bart van der Laan, die samen met Bruno het ontwikkelteam vormt, en Product Manager Tom Jansen) zitten daarbij dwars door elkaar heen, er zijn broodjes en soep, iemand haalt een opgewarmd stuk overgebleven pizza van gisteren uit een oventje, en er worden geanimeerde gesprekken gevoerd over van alles en nog wat. Overduidelijk een hecht team met een zeer vlakke hiërarchie, zoals Wim Weijers me eerder al vertelde.

Luisteren

Na de lunch was er gelegenheid om te luisteren. In een sfeervolle luisterruimte stond een paartje Kii Seven opgesteld ‘zoals ze ook in de meeste huiskamers zouden komen te staan’. Oftewel op hun bijpassende voetjes links en rechts naast een grote televisie, vlak bij de muur en niet langs een lineaal nauwkeurig recht neergezet. Omdat de luidsprekers als het goed is ergens begin 2024 nog mijn kant op komen voor een uitgebreide review zal ik nu niet te veel vertellen over de muzikale ervaring die ik had, maar ik heb net als tijdens het Dutch Audio Event een paar keer mijn kin van mijn schoot moeten tillen, bij wijze van spreken.

Dat verbluffende en putdiepe laag, dat enorme geluidsbeeld, wáár je ook in de kamer zat of stond, de ritmische samenhang, de snelheid en de dynamiek, de tonale juistheid zonder dat het technisch ging klinken, en hoe ongelooflijk luid het kon en nog steeds spatzuiver klonk…het was opnieuw verbazingwekkend.

Daarom viel het me zwaar om afscheid te nemen. Ik had nog véél meer willen horen en ik had ook graag nog over een heleboel dingen met Bruno willen praten. Maar om de avondspits op de terugweg naar Eindhoven te vermijden moest ik een beetje op tijd vertrekken. Met een Kii t-shirt voor mijn dochter – die tijdens het Dutch Audio event verliefd is geworden op de Seven – en een koffiemok voor mijzelf als afscheidscadeautjes naast me op de bijrijdersstoel was het bijzonder prettig na-mijmeren over een leerzame en vooral ook zeer gezellige dag. Het gaat erg lekker daar in Hamminkeln, en de toekomst ziet er volgens mij zéér rooskleurig uit voor Kii Audio.