Ter gelegenheid van het 80-jarig bestaan van Sennheiser vond begin oktober een driedaags evenement plaats voor internationale pers en partners. Onder de noemer 'A celebration of the Past, Present, and Future' en uiteraard in het teken van die mijlpaal werden bezoekers ondergedompeld in het erfgoed, de innovaties en de toekomstvisie van het merk.
Onderdeel van de trip was onder meer een unieke blik achter de schermen bij zowel Sennheiser in Wedemark als Neumann in Berlijn, twee pijlers binnen dezelfde audiogroep die ieder op hun eigen manier de toekomst van geluid vormgeven. Het centrale thema draaide om de balans tussen traditie en innovatie, met bijzondere aandacht voor nieuwe technologieën als Spectera en AMBEO, toepassingen in de automobielindustrie en de voortdurende rol van Neumann in de wereld van studiotechniek.
We nemen je mee in de highlights en hebben ook wat productnieuws, want er werd tijdens de trip een gloednieuwe hoofdtelefoon voorgesteld – die zijn weg naar Nederland al heeft gevonden voor een eerste review die spoedig volgt.
Dag 1: diner
Sennheiser heeft het goed begrepen. Als je journalisten drie dagen uitnodigt voor een persreisje naar het buitenland, die trip begint op een maandag, en dan ook nog eens de maandag na het grootste Dutch Audio Event ooit, dan kun je effectief maar één element plannen om die eerste dag af te trappen: een borrel, of wellicht een diner. Sennheiser koos voor beide, en liet het daar direct bij. Hulde.
Wat rest is die ene foto van het goed verzorgde diner bij Pier 51, de avond was te gezellig voor verdere foto's.
Dag 2: Sennheiser, Hannover
De tweede dag begon vroeg met een gezamenlijk vertrek naar het hoofdkantoor van Sennheiser in Wedemark, een gemeente die bestaat uit 16 voormalige dorpjes waar Wennebostel er één van is. Het was daar dat Prof. Dr. Fritz Sennheiser in 1945 'Labor W' startte, voor 'Laboratorium Wennebostel', de voorloper van de naam Sennheiser. Het beroemde landhuis dat je wellicht al eens op foto's gezien hebt, is nog altijd onderdeel van het bedrijventerrein, dat in de voorbije 80 jaar stevig is uitgebreid.
Bij aankomst worden we verwelkomd door dr. Andreas Sennheiser. In zijn openingswoord reflecteerde de kleinzoon van de oprichter – samen met zijn broer co-CEO van het familiebedrijf dat nog altijd volledig in eigen bezit is – op die tachtig jaar geschiedenis. Het blijkt vervolgens niet heel moeilijk om een pakkende presentatie te maken als je als merk terug kunt blikken op de 'I have a dream'-speech van Martin Luther King, of 'Ich bin ein Berliner' van JFK en 'Mr Gorbatsjov, tear down this wall' van Ronald Reagan – alle drie uitgesproken in een Sennheiser microfoon. En dan hebben we het nog niets eens over die beroemde 'gun mic' van Prince, custom made voor de muzieklegende.
Boeiende historie is er ook op productniveau meer dan genoeg. Bekende modellen zoals de Sennheiser MD 421 en e835 zijn industrienormen geworden, en de MX W1 staat te boek als de eerste écht draadloze oortjes ter wereld, terwijl de legendarische Orpheus een nieuwe maatstaf voor geluidskwaliteit zette – een erfenis die we nog altijd terugzien in de HE 1. Uiteraard komen ze in de presentatie voorbij, en de fabrikant is ondanks de leeftijd ook bepaald nog niet gestopt met innoveren: terwijl we in Hannover op bezoek zijn, introduceert het merk de gloednieuwe HDB 630, het vlaggenschip van de draadloze over-ears van Sennheiser – en al onderweg voor een review.
Fun fact: de allereerste Sennheiser was eigenlijk een Siemens. De reis van Sennheiser Sr. in de wereld van microfoons begon namelijk met de vraag vanuit Siemens of er een gepatenteerd model nagebouwd kon worden omdat de bestaande productiefaciliteiten van de voormalige fabrikant niet heelhuids door de oorlog waren gekomen. Hoewel de eerste producten die onder de naam “Labor W” verschenen voltmeters en meetapparatuur betroffen, gaf Siemens in 1946 aan Lab W de opdracht om een microfoon (de MD 1) opnieuw te bouwen – en dat werd de eerste microfoon die het bedrijf produceerde. Deze opdracht hielp Sennheiser bij het ontwikkelen van zijn eigen microfoontechnologie, wat in 1947 leidde tot de introductie van het eerste eigen product: de DM 2.
Interessant om te vermelden in een korte tijdlijn van al die historie is het feit dat de fabrikant, na meerdere andere innovaties in de jaren 70 en 80, vanaf 1987 ook diverse Grammy Awards in ontvangst mocht nemen. Niet als artiest, maar vanwege hun bijdragen aan de geluidsindustrie. De Technical Grammy, bijvoorbeeld – een prestigieuze onderscheiding van de Recording Academy die wordt toegekend aan individuen of bedrijven die een uitmuntende technische bijdrage hebben geleverd aan de muziekwereld.
Gedurende de dag volgden we een roterend programma in kleinere groepen. Tijdens de fabriekstour was er een kijkje achter de schermen van het productieproces, vooral interessant als je wel weten hoe een microfoon er vanbinnen uitziet, In de Spectera- en AMBEO-showcases werden de nieuwste audio-ervaringen gepresenteerd, waarmee Sennheiser liet zien hoe technologie en beleving samensmelten. Ook de mobility in-car audio experience maakte indruk, met demonstraties van hoe het Sennheiser-geluid zijn weg heeft gevonden naar de automobielwereld. Als je me jaren geleden had gezegd dat een Smart anno nu ruim de kaap van 60.000 euro rondt, dan had ik je wellicht uitgelachen. In werkelijkheid zou ik 'm heel graag zelf willen hebben – waarover zo meer.
Sennheiser Spectera: de toekomst van draadloze pro-audio
Een belangrijk deel van het ochtendprogramma dook in de wereld van Spectera, een baanbrekend draadloos audiosysteem dat een nieuwe standaard zet in professionele geluidsoplossingen. Hoewel de oplossing in tegenstelling tot de hoofdtelefoons van Sennheiser en de indrukwekkende monitoren van Neumann waarschijnlijk eerder thuishoort in een vakblad zoals AV&Stage dan op HIFI.NL, is het toch de moeite even kort op deze toepassing in te gaan. Spectera is ’s werelds eerste bidirectionele wideband digitale draadloze ecosysteem en maakt gebruik van WMAS-technologie (Wireless Multichannel Audio Systems). Deze technologie vermindert de complexiteit van draadloze systemen in de pro audio aanzienlijk, terwijl de mogelijkheden juist worden uitgebreid. Een brave new world, zo leren we.
Professionele draadloze microfoons en in-ear monitors zijn al wat langer de standaard bij liveproducties. In de wereld van concerten en grootschalige shows moeten technici en artiesten volledig kunnen vertrouwen op een combinatie van stabiele draadloze verbinding en een goede audiokwaliteit met lage latency.
Hoewel draadloze verbindingsprotocollen en standaarden de laatste jaren vooruit zijn gegaan, kunnen zelfs moderne standaarden zoals 4G LTE, 5G NR, Bluetooth en WiFi niet voldoen aan de strenge eisen voor professionele audiotoepassingen. Sennheiser heeft jarenlang gewerkt aan de ontwikkeling van haar WMAS-gebaseerde Spectera ecosysteem, ondersteund door de nieuwste transceiver technologie van chipfabrikant Analog Devices.
Het onderzoek leidde in 2017 tot de opname van Wireless Multichannel Audio Systems (WMAS) in de ETSI standaard. Hoewel digitale oplossingen al een tijd geleden gerealiseerd zijn in professionele live audio omgevingen waren moderne multiple access en duplexschema's tot voor kort nog niet beschikbaar. Spectera, dat werkt onder de WMAS-standaard, brengt hier verandering in en is de volgende stap voor de audio-industrie. Het maakt tijdsbesparende workflows mogelijk en biedt volledige afstandsbediening en permanente spectrumbewaking.
In plaats van vele smalbandige RF-kanalen te gebruiken, werkt Spectera met één breedbandig kanaal van 6 of 8 MHz, waarin meerdere audiolinks tijdslots toegewezen krijgen. Dit maakt het mogelijk dat microfoons en in-ear monitors (IEM’s) binnen hetzelfde kanaal functioneren, zonder aparte frequentiebanden.
De techniek biedt bovendien een veel hogere diversiteit en verminderde kans op signaaluitval. Door de lage spectrale dichtheid kan het systeem ook gemakkelijker op meerdere nabijgelegen locaties worden gebruikt, zoals festivals of omroepcomplexen. De hardware bestaat uit drie hoofdonderdelen. De Base Station, een 1U-rackunit, vervangt tientallen traditionele ontvangers en zenders en kan tot 64 audiolinks tegelijk verwerken. De SEK-bodypacks combineren microfoon- en IEM-functies in één apparaat en kunnen zelfs tijdens een optreden worden aangepast. Ze werken op oplaadbare BA 70-batterijen en zijn beschikbaar in UHF- en 1,4 GHz-versies.
De DAD-antenne is een robuuste zendantenne die via een gewone netwerkkabel (RJ45/CAT5e) met het systeem verbonden wordt, wat coaxkabels en bijbehorende signaalverliezen overbodig maakt. De software bestaat uit LinkDesk, een desktopapplicatie voor het beheer van meerdere Base Stations, en Spectera WebUI, een browsergebaseerde interface voor directe bediening en monitoring. Gebruikers kunnen verschillende Audio Link Modes kiezen, waarmee audiokwaliteit, latentie, bereik en aantal kanalen naar wens kunnen worden afgestemd.
Spectera levert hoogwaardige digitale audiokwaliteit met extreem lage latentie (tot 0,7 milliseconde) en veilige AES-256-encryptie voor zowel audio- als controlegegevens. Het systeem kan continu scannen op interferentie en maakt zelfs zichtbaar wat er buiten het actieve kanaal gebeurt – iets wat nog niet eerder mogelijk was.
Sennheiser Ambeo
Over de toekomst gesproken: onderdeel van het programma was ook een inzichtelijk kijkje in de wereld van Ambeo, een Sennheiser-techniek die aardig wat stappen gezet heeft sinds de lancering van de gelijknamige soundbar.
Sterker nog, anno nu is Ambeo véél meer dan die soundbar, maar hard op weg om een standaard te worden zoals THX en Dolby Atmos dat ook zijn. 'Immersive' is daarbij het sleutelwoord, wat behalve met een fraaie stereo setup in het zaaltje hier rechts (met speakers van Neumann, maar laten we niet op de trip vooruitlopen) in de middag ook bewezen werd in een onwaarschijnlijk autotrio: een Smart, een Morgan en een Cupra.
Het doel van Ambeo is om geluid zo realistisch mogelijk weer te geven, alsof je er echt middenin zit. Immersion. Dat is het audioteam van Netflix niet ontgaan, want je vindt Sennheiser Ambeo Spatial Audio in diverse producties van de streamer, waaronder in de live-action remake The Jungle Book waar we een stukje van beleven. Abonnees met een Premium plan kunnen op hun bestaande stereoset genieten van een meeslepende bioscoopervaring, doordat de techniek surround- en immersion-mixen omzet naar geavanceerd stereogeluid, terwijl de oorspronkelijke creatieve intenties behouden blijven.
Geen tweak of gimmick, zo laat de demo duidelijk zien. Of horen, uiteraard, maar als je de vergelijking met zien wil maken, is het net alsof je bril een klein beetje opgepoetst wordt om een iets mooier beeld te geven. Een oprechte verrijking van de weergave. Netflix voegt inmiddels honderden titels toe met deze functie, waaronder Stranger Things, Wednesday en Glass Onion, het vervolg op de populaire film Knives Out.
“Wij zijn erg blij dat Netflix zijn samenwerking met Sennheiser heeft uitgebreid en heeft gekozen om Ambeo 2-Channel Spatial Audio-ervaring uit te rollen naar een groter deel van zijn catalogus”, aldus Renato Pellegrini, Manager Pro Labs, hierboven op de foto de linker van de twee sprekers. Naast content die is gemixt voor Dolby Atmos, zal Netflix’ spatial audio-catalogus ook surround-content zonder Atmos bevatten. “Als nieuwe functie kan de Ambeo 2-Channel Spatial Audio-renderer nu ook surround-mixen verwerken, waardoor enorme hoeveelheden content in deze formaten beschikbaar worden gemaakt.”
Sennheiser Mobility
Door naar het auto-programma, waar Ambeo ook een hoofdrol heeft. Sennheiser Mobility werd in 2019 opgericht als een divisie van de Sennheiser Group en richt zich op het vernieuwen van de audio-ervaring met innovatieve oplossingen die het geluid in auto’s ook moeten omvormen tot een meeslepende, persoonlijke beleving. De technologieën zijn ontworpen voor de veranderende wereld van elektrische, autonome en verbonden voertuigen en combineren entertainment met geavanceerde communicatie.
Het bedrijf biedt verschillende technologieën aan die elk een specifiek aspect van de rijervaring verbeteren. De Concerto met Ambeo-technologie zet stereo en immersieve geluidsformaten, zoals Dolby Atmos, om in rijke driedimensionale geluidslandschappen zonder de originele mix kunstmatig te veranderen. Sonata met Ambeo creëert een brede, persoonlijke geluidsruimte rond elke passagier via luidsprekers in de hoofdsteunen, zodat iedereen een eigen luisterervaring heeft. Contrabass versterkt de perceptie van lage tonen, waardoor het geluid krachtiger en gedefinieerder wordt zonder fysieke belasting voor de bestuurder. Voce met Ambeo richt zich op ruisonderdrukking en echo-eliminatie voor kristalheldere spraakcommunicatie, ideaal voor gesprekken in de auto, zelfs wanneer anderen praten of muziek luisteren. Tot slot zorgt Solo met Ambeo voor een natuurlijkere spraakervaring tijdens telefoongesprekken en interacties met spraakassistenten, waardoor de stem realistischer en minder vermoeiend klinkt.
Ondergetekende en HVT-collega Ward Maas en onze plannen om er met deze Morgan vandoor te gaan
Sinds de oprichting heeft Sennheiser Mobility een reeks belangrijke mijlpalen bereikt. In 2019 begon het met een samenwerking met Karma Automotive, gevolgd door partnerschappen met Mercedes-AMG en Morgan Motor Company in 2022. In 2023 breidde het bedrijf zijn aanwezigheid verder uit met de samenwerking met CUPRA, wat resulteerde in de lancering van de CUPRA Tavascan met een geïntegreerd Sennheiser-geluidssysteem. In 2024 werd op de CES-beurs het ImagIn-demovoertuig gepresenteerd, ontwikkeld samen met Valeo, en werden alle nieuwe CUPRA-modellen uitgerust met een optioneel Sennheiser-audiosysteem. Daarnaast verscheen ook de Morgan Plus Four en de smart #5 met het Sennheiser Signature Sound System.
In 2025 volgden de lancering van de Morgan Supersport en de Europese première van de Smart #5 BRABUS Edition, beide voorzien van Sennheiser-audio, en zijn we ook aangekomen bij mijn eerdere wens om ooit een Smart te rijden... Het 'BRABUS'-stukje heeft daar uiteraard ook een rol in, wat dat betreft tuning die doorgaans voorbehouden is aan serieuzere auto's zoals een Mercedes AMG.
Ook verscheen de Morgan Plus Four voor het eerst in de Verenigde Staten, waarmee Sennheiser zijn debuut maakte op de Amerikaanse automarkt. De Morgan waar wij in plaats mochten nemen, was voorzien van acht speakers en twee basskickers in de stoelen en nodigde uit tot lang luisteren.
Sennheiser Mobility heeft zich in korte tijd ontwikkeld tot een pionier in hoogwaardige in-car audio, en heeft met de stap naar CUPRA ook voet aan land in de Volkswagen Group. Wordt ongetwijfeld vervolgd.
Van links naar rechts: twaalf, acht en twintig(!) ingebouwde speakers voor een premium Ambeo beleving
Na de lunch op het campus-terrein was er gelegenheid voor verdere gesprekken met ingenieurs en productexperts, en stond er nog een fabriekstour op het programma. Dat laatste was vooral interessant als je een microfoon van binnen wil zien, maar uiteraard was de fotografie hier beperkt.
De dag werd afgesloten met een reis naar Berlijn, waar het Courtyard by Marriott Berlin City Center op ons wachtte. Voor wie nog energie had, was er een informeel diner in het hotelrestaurant. We sloten de middag bij Sennheiser af met een mooie bodywarmer en een schooltriplunchpakket voor in de bus en rijden door naar Berlijn, de stad met de beer, de muur, de televisietoren en die leuke stoplichtmannetjes.
Dag 3: Neumann – perfectie in de studio
Op de derde en laatste dag werden we ontvangen bij Neumann.Berlin, op het fraaie hoofdkantoor in het hartje van de Duitse hoofdstad. Na een korte inleiding volgde een rondleiding door dat hoofdkantoor, met demonstraties van recente en aankomende productinnovaties.
Georg Neumann GmbH, gekend als ‘Neumann.Berlin’, is een van de meest toonaangevende producenten ter wereld van audioapparatuur van studioniveau en de uitvinder van legendarische opnamemicrofoons waaronder de U 47, M 49, U 67 en U 87. Het bedrijf werd opgericht in 1928, is dus al bijna twee decennia ouder dan Sennheiser, en werd met tal van internationale awards onderscheiden voor zijn technologische innovaties.
Sinds 2010 heeft Neumann.Berlin zijn expertise in het ontwerpen van elektro-akoestische transducers uitgebreid zodat deze nu ook de studiomonitormarkt omvat. Daarbij richt het zich vooral op tv- en radiozenders, opnames en audioproductie. De eerste Neumann-studiohoofdtelefoon werd begin 2019 gelanceerd.
Georg Neumann GmbH maakt sinds 1991 deel uit van de Sennheiser Group, en wordt wereldwijd vertegenwoordigd door het Sennheiser-netwerk van dochterondernemingen en jarenlange handelspartners.
Neumann RIME
Hoofdmoot bij het Neumann-bezoek is het recent gelanceeerde RIME: Reference Immersive Monitoring Environment. RIME is een nieuwe softwareoplossing voor Neumann-hoofdtelefoons en stelt muziekproducenten en mixing engineers in staat om immersieve audioformaten zoals Dolby Atmos in referentiekwaliteit te monitoren.
“Immersive audio is de nieuwe standaard", stelt Yasmine Riechers, CEO van Neumann (waar hebben we dat eerder gehoord?). "Streamingdiensten geven de voorkeur aan content die beleefd kan worden in ruimtelijke audioformaten zoals Dolby Atmos of Sony 360 Reality. Steeds meer DAW’s bieden nu immersieve audiomogelijkheden, en engineers, producers en muzikanten willen deze nieuwe mogelijkheden graag verkennen. Betrouwbare monitoring is daarvoor essentieel. “Met RIME bieden we een geïntegreerde oplossing die inspeelt op deze veranderende behoeften: een betaalbaar, mobiel alternatief voor luidsprekergebaseerde monitoringsystemen."
"Onze NDH-hoofdtelefoons hebben hetzelfde zorgvuldig uitgebalanceerde geluid als onze KH-studiomonitoren, waardoor het eenvoudig is om tussen beide te schakelen. Met RIME strekt dit unieke voordeel zich nu ook uit tot immersieve monitoring.” RIME is een plug-in voor alle grote DAW’s op Mac en PC (VST3/AU/AAX) en wordt doorgaans gebruikt op de uitgangs- of monitoringbus.
De plug-in zet meerkanaalsformaten om naar binaurale audio, waarbij surround- en hoogte-informatie behouden blijft. Zo kunnen gebruikers inhoud in formaten zoals Dolby Atmos monitoren en mixen met hoofdtelefoons.
RIME is gebaseerd op een speciaal ingerichte referentiestudio, volledig uitgerust met Neumann-apparatuur van referentiekwaliteit. Immersieve opstellingen met Neumann KH Line-luidsprekers en subwoofers werden geïnstalleerd door akoestiekexperts en nauwkeurig afgestemd met MA 1 automatische monitoralignering.
Het driedimensionale geluidsveld werd vastgelegd met de KU 100 binaurale microfoon, aangesloten op de Neumann MT 48 audio-interface met ultramoderne voorversterker- en convertertechnologie. Deze geavanceerde keten garandeert een ongelooflijk zuivere geluidskwaliteit. “Omdat RIME exclusief is ontwikkeld voor Neumann-hoofdtelefoons, loopt deze perfecte signaalketen helemaal door tot aan de gebruiker,” legt Product Manager Jorma Marquardt uit. “Onze NDH 20- en NDH 30-hoofdtelefoons worden met extreem nauwe toleranties geproduceerd, en we kennen al hun akoestische parameters. Met baanbrekende AMBEO-algoritmen kunnen we ware immersie realiseren met ongeëvenaarde klankconsistentie en haarscherpe 3D-localisatie.”
Bij Neumann zijn ze ook niet vies van een award of twee
In tegenstelling tot concurrerende oplossingen die gebruikers overladen met talloze instellingen en verschillend klinkende virtuele ruimtes, is RIME eenvoudig te gebruiken en reproduceert het één referentieruimte als de enige betrouwbare bron. “RIME is geen simulatie, maar een opname van een optimale controlekamer in ultieme kwaliteit. RIME klinkt echt, omdat het echt is!” aldus Marquardt.
Voor extra realisme ondersteunt RIME OSC-compatibele head-tracking-apparaten, zodat het geluidsbeeld reageert op hoofdbewegingen van de gebruiker. Bovendien kan RIME ook worden gebruikt voor stereoweergave, waarmee een luidsprekerachtige luisterervaring wordt gecreëerd zonder de typische “in-het-hoofd”-lokalisatie van hoofdtelefoons. Zo kunnen gebruikers hun mixen controleren op luidsprekercompatibiliteit met Neumann-hoofdtelefoons – met de zekerheid dat hun tracks perfect zullen vertalen naar elk afspeelsysteem.
Wat wellicht het interessants was aan het bezoek aan Neumann, is de imposante lineup van monitorspeakers... Neumann bouwt voornamelijk producten voor de professionele markt, maar actieve studiomonitoren zoals de KH120 II kunnen net zo goed thuis gebruikt worden.
Neumann monitorspeakers
Deze KH120 II is een tweeweg actieve monitorluidspreker die bedoeld is voor gebruik in kleinere ruimtes, bijvoorbeeld in de ruimte waar de mengtafel staat. De techniek van de luidspreker bouwt voort op het originele model uit 2010, maar de nieuwe versie heeft een diepere basweergave (44 Hz op niveau -3 dB), lagere vervorming en een hogere maximale geluidsdruk (SPL) tot 116,8 dB.
Iedere driver heeft zijn eigen versterker. De 130 millimeter middentoner/woofer heeft 145 Watt achter zich en de 25 millimeter tweeter die is voorzien van een golfgeleider heeft een versterker van 100 Watt. Een op DSP gebaseerde cross-over verdeelt het geluid over de twee versterkers die werken in klasse D. DSP doet nog meer, zoals faserespons van de drivers lineairiseren, zodat alle frequenties boven 120 Hz tegelijkertijd de luidspreker verlaten. om de luisteraar een beter gefocuste blik te geven op het virtuele middenkanaal dat tussen de luidsprekers wordt afgespeeld. Volgens Neumann wordt de superieure geluidsbeeld ook ondersteund door de nauwere toleranties van het tweede generatie model van ± 0,5 dB.
Muzieksignaal komt binnen via een bekabelde verbinding. Dit kan zijn digitaal cinch of analoog XLR. Er is ook een versie met een AES67 aansluiting. Draadloos muzieksignaal aanleveren kan niet en dat is tamelijk gebruikelijk voor professionele actieve luidsprekers.
Wie een neutrale klank op prijs stelt en een goede voorversterker bezit, of een DA-converter of streamer met een volumeregeling, zou met de KH120 II een minimalistisch systeem kunnen bouwen.
Een systeem tevens waar de muzikale special guest aan het einde van de middag prima mee overweg kon. Een follow-up van deze trip zou zomaar eens een test van een Neumann monitor kunnen zijn (nádat we de Sennheiser HDB 630 onder handen hebben genomen). We zouden er onze gastheren en -dames bij Neumann in ieder geval een groot plezier mee doen, getuige het afscheid: 'tell the world about our monitor speakers!'.
