Na dit verhelderende verhaal van de leden van het Final team wordt het tijd om nader kennis te maken met enkele belangrijke loten aan de Final stam. We nemen daartoe plaats in de ruime luisterruimte waar een aantal actuele luidsprekersystemen hun opwachting maken beluisterd te worden.
Als eerste luister ik naar een set Model 90i luidsprekers bestaande uit twee Front, twee Rear en en centerspeaker in combinatie met de S100 Subwoofer in een Virtual Surround configuratie. Een Marantz Reveiver vormt het hart van het systeem opgebouwd rondom een LCD scherm . Norah Jones live ... kippenvel krijg ik als ze bijna levensecht in de luisterruimte wordt geprojecteerd. Wat direct opvalt tijdens mijn eerste kennismaking met de Final-sound is de volstrekte afwezigheid van welke kleuring dan ook. Dit is direct merkbaar aan het timbre van haar stem. Elk stemgeluid, zelfs haar ademhaling correspondeert naadloos met het haarscherpe beeld van het LCD-scherm. Storende artefacten zoals nasaliteit, en te lichte of donkere kleuring van de stem ontbreken volledig als gevolg van het geheel ontbreken van kastkleuring.
Naast de volstrekte homogeniteit valt ook de enorme mate van (micro)-detaillering waar te nemen. De enorme snelheid waarmee het systeem in staat is ook de kleinste muzieksignalen te volgen en te projecteren zorgt ervoor dat een duidelijk waarneembaar virtueel podium wordt opgebouwd. De luisteraar krijgt echt het gevoel daadwerkelijk aanwezig te zijn in de zaal. Haar haarzuivere stem wordt als vanzelfsprekend in de ruimte geprojecteerd, de instrumenten hebben een duidelijk afgebakende plek in de ruimte, achter het stemgeluid van Norah Jones. De Invertertechniek verricht hierbij uitstekend werk. Dit blijkt uit het feit dat ik zogezegd niet perse op de eerste rij vooraan in de zaal hoef te zitten, op de stoel precies in het midden, om haar zo goed mogelijk te zien maar ook te horen. Tijdens het luisteren beslis ik op te staan en rond te lopen in de luisterruimte. Desondanks blijft de stem van Norah precies in het midden staan vanuit welke positie in de ruimte ik haar stem beluister. Dit geld ook voor de overige instrumenten binnen het geluidsbeeld, ook zij blijven rotsvast op hun plaats. Hieruit kan ik concluderen dat de ruimteafbeelding zeer stabiel is. Andere, met name oudere, elektrostatische weergevers hebben vaak aanzienlijk meer moeite met het opbouwen van een stabiel systeem; om toch een goede stereoweergave heb ik vaak ervaren dat ik precies in het midden moest zitten, iets daarbuiten werd het beeld snel diffuus.
De combinatie met de S100 Subwoofer is zeer geslaagd. Bij kritisch luisteren kan ik slechts met de allergrootste moeite de overgang waarnemen naar de Subwoofer. Bijzonder knap hoe men een dynamisch systeem voor het laag zo naadloos mogelijk weet te combineren met de snelle weergave van de Model 90i luidsprekers.
We maken een sprong naar de Model 150i. Besloten wordt om deze te beluisteren in een stereo-configuratie. Een Primare CD speler en versterkercombinatie van ongeveer 6000 euro vormen het hart van het systeem. Daarbij is er een bescheidener rol weggelegd voor de S100 Subwoofer. Deze neemt het laag nu op een lagere frequentie over als bij de Model 90i.
Eva Cassidy zingt het mooie lied “Fields of Gold”. Direct valt op dat de tonaliteit van de Model 150i EXACT hetzelfde is als van de 90i. Het volstrekt ontbreken van welke (kast)kleuring dan ook is de reden van de exacte simulariteit in klankkleur en timbre. Toch valt direct te horen dat het beeld nu wat meer vanzelfsprekend in de ruimte wordt geprojecteerd. De Model 150i zet het beeld met meer gemak, rust en autoriteit neer. De grotere paneeloppervlakte zal daar zeker debet aan zijn. Ook nu is weer hetzelfde stabiele beeld waarneembaar als ook de Model 90i liet horen, indrukwekkend.
De Model 400i maakt zijn opwachting om beluisterd te worden in dezelfde stereoconfiguratie als de 150i. De SUB100 maakt nog steeds deel uit van het systeem, alhoewel deze rol bescheidener is dan bij de Model 90i en 150i. We draaien nu wat steviger werk, Alan Taylor musiceert er stevig op los op zijn nummer “Beat Hotel”. Meteen maakt deze performance korte metten met de misvatting dat elektrostatische weergevers vooral geschikt zouden zijn voor het weergeven van fijnzinnig werk, zoals kleine akoestische bezettingen en solo-instrumenten. Nee, nu wordt er stevig gerockt en swingen de Model 400i luidsprekers vrolijk mee zonder ook maar een krimp te geven! Ook nu zijn weer de sterke overeenkomsten met de Model 90i en de Model 150i modellen waarneembaar met als groot verschil dat de autoriteit en het beeld enorm is toegenomen. Zonder de kwaliteiten van de Model 90i en de 150i op dat gebied te onrecht aan te doen is nu pas is heel goed waarneembaar tot wat voor dynamisch bereik dit systeem in staat is.
Tot slot van deze luistersessie mag het vlaggenschap uit de Final-stal, de Model 1000i, zijn zangkunsten aan ons tonen. Zonder de kwaliteiten van zijn kleinere broers en zussen onrecht aan te doen is nu goed te horen waartoe een set full-range Final elektrostatische weergevers toe in staat is. Beethoven, Sonate no. 30 in E majeur. Ik sluit mijn ogen en hoor de ruimte haast vibreren als Freddy Kempf zacht de toetsen van het klavier beroert. Gelukkig zijn ze er nog bedenk ik me, getalenteerde opnametechnici, als ik meegezogen word in het fraaie spel. Wat een prachtige opname! Ik hoor heel goed dat er veel aandacht is besteed aan de juiste plaatsing van de microfoons in de ruimte rondom het instrument. Wie het geluid van een piano of vleugel goed kent weet dat luidsprekers vaak veel moeite hebben om de juiste mix van de warme ondertonen (het hout en de klankkleur van de lage octaven) en de heldere klanken van de boventonen (het snaarwerk, de hoge octaven) adequaat weer te geven. Het pianissimo, het crescendo, het fortissimo en het decrescendo. Het maakt niet uit welke dynamieksprongen Freddy Kempf maakt, de Model 1000i volgt ze met het grootste gemak: compressie is een woord dat in het woordenboek van dit model absoluut niet voorkomt.
Onvoorstelbaar haast hoe levensecht, met het behoud van de volledige juiste klankkleur, het majestueuze instrument in de luisterruimte wordt geprojecteerd. Het is een welbewuste keuze van Joop dit prachtige muziekstuk op de Model 1000i te draaien. Ik vermoed dat er maar weinig weergevers op de wereld zijn die deze muziek op dit instrument zo levensecht, qua klankkleur en qua afbeeldinggrootte, weten weer te geven. Ik vermoed sterk dat Joop dit ook weet, vandaar de dappere keuze van hem dit pianostuk aan mij te laten horen.
Roger Waters, Amused to death; deze bijzonder fraaie Q-sound opname laat horen welk beeld de Model 1000i kan opbouwen. Een volstrekt absurde ervaring als linksachter opeens het geluid van een televisie te horen is terwijl rechtsachter heel andere geluiden waarneembaar zijn. Dit terwijl er toch écht twee weergevers staan te spelen.
Het wordt duidelijk dat, wat voor muziek de men het Model 1000i ook voorschotelt, Final met de 1000i een statement neerzet op het gebied van fijndetaillering, (micro)dynamiek, dynamisch bereik en de afbeelding van de ruimte. Hier is alleen maar een goot compliment op zijn plaats voor de ontwerpers van Final.
