Het komt niet elke dag voor dat de luisterruimte wordt ingenomen door een van ‘s werelds beste luidsprekers. Op verzoek van YG Acoustics in Colorado en met de sublieme support van Aspera Audio werden de Sonja’s hier afgeleverd, nadat deze weergevers een kort bezoek hadden gebracht aan de XFI show. De gelukkigen, die de show of de domeinen van Aspera Audio hebben bezocht, maakten kennis met een systeem en een prestatieniveau dat niet snel zomaar in ons land te vinden is. Het is niet helemaal in woorden te vatten wat zo’n systeem echt doet. Het nadeel van reviews is dat de complexe werkelijkheid en ervaring van alles dat visueel en auditief is, niet te omvatten is.

YG Acoustics

Werken met de Sonja raakt de essentie van high-end audio op een onmiskenbare manier. De Sonja is een luidspreker die volledig afwezig is in de audioketen en alleen zo natuurgetrouw mogelijk laat horen wat er opnametechnisch is geregistreerd. De Sonja is een extreem transparant venster en waarschijnlijk een van de meest transparante luidsprekers in de markt. Daarmee wordt het ideaal van realiteitsweergave heel dicht benaderd. Het ideaal waar het in high-end audio allemaal om draait. De zoektocht naar de schijnbare onmogelijkheid om de klank, existentie en dimensionaliteit van stemmen, instrumenten en samenstellingen daarvan zo natuurgetrouw mogelijk weer te geven. Dat is een ongelooflijk smart en duidelijk doel. Dat gloort als een heldere stip aan de horizon, zijnde het ultieme dat je als liefhebber van artificieel weergegeven muziek hoopt te bereiken. De principes van high-end weergave werden onder andere vastgelegd door Harry Pearson van The Absolute Sound (The goal was to discover and extol those products that came closest to reproducing the absolute sound - the sound of (primarily classical) music as heard in a concert hall. Bron: TAS) en tot op de dag van vandaag worden die strikt nageleefd.

Transparant venster

YG Acoustics en enkele andere fabrikanten zijn vooruitstrevend op het gebied van werkelijkheidsweergave. Zij beschouwen een luidspreker als een volledig transparant venster dat tussen de opname en de oren van de luisteraar is. De bedoeling is dat je alleen hoort wat de componist, dirigent, producer, musicus en soundengineer hebben bedoeld. Hoe gedreven producers en engineers zijn om resultaten te bereiken die de artiesten voor ogen hebben, bleek enkele weken geleden. Ondergetekende had toen een onderonsje met Bernard Löhr. Hij is de recording, mix- en masteringengineer van Abba en volgde in die hoedanigheid Michael Tretow op. Hij legde uit welke inzet er is om de Abba musicals van de grond te krijgen en de nieuwe tracks van de band die later dit jaar worden gereleased. Hij wil bijvoorbeeld dat de setup in elke studio waar hij werkt gelijk is, teneinde overal de gewenste kwaliteit te halen. Om het gewenste eindresultaat te kunnen beoordelen luisteren ze in de huidige Abba-studio (RMV-studio’s) onder andere met TAD CRMK2 monitoren.

Opstelling

Maar eerst terug naar XFI 2018. De demoruimte van Aspera Audio was ‘the place to be’ en dat doet niets af van de vaak enorm goede demonstraties van de andere deelnemers, die alles in het werk hebben gesteld om fabelachtige systemen te laten horen. De YG Acoustics Sonja luidsprekers lieten een ongekend hoog prestatieniveau horen. Dat ging als een lopend vuurtje rond en de reacties tijdens de show waren ronduit uitzinnig. De vraag is hoe zoiets mogelijk is. De omstandigheden tijdens shows zijn niet altijd zodanig dat systemen daar hun maximale prestatie etaleren. Ondergetekende zoekt dan naar antwoorden. Gewoon het toepassen van de full analytics om te kunnen begrijpen waarom de dingen zijn zoals ze zijn. Ook omdat de Sonja’s, die nog geen acht uur na het sluiten van de XFI hier in de luisterruimte arriveerden, initieel niet presteerden zoals op de XFI. Om niet in een situationele depressie te raken moet je dus even goed nadenken. Tijdens de XFI stonden de Sonja’s opgesteld over de lengte van de rechthoekige luisterruimte, met een behoorlijke onderlinge afstand en heel veel ruimte achter, voor en opzij van de luidsprekers. In ieder geval zult u zo’n opstelling thuis nooit realiseren. De publieke tribune was heel slim op een redelijk grote afstand van de luidsprekers gepositioneerd. De opstelling was ideaal aan de kamer aangepast.

Ook over de aansturing van de Sonja’s is goed nagedacht. De Sonja’s zijn extreem gevoelig voor alles wat er op aangesloten wordt. Je hoort keihard elke afwijking van het gewenste transparante beeld. De ASI Grand Stereo amplifier van Franck Tchang behoort tot het beste in de markt. Die versterker werd, heel slim, aangestuurd door een voorversterker van WADAX. Echt vanwege de optimale match. Het ingezette DMP  loopwerk en de Direct Stream converter van PS Audio horen bij de beste digitale componenten in de markt. Dan praat je over klank, dynamiek, de focussering en de ruimtelijkheid. Een speciale rol werd gevormd door de bekabeling. Daar is echt over nagedacht, want later in de luisterruimte bleek dat de invloed daarvan een rol speelt, maar uiteraard wel binnen het 5% margegebied. Dat maakte bij elkaar dat de Sonja op een ongekende manier presteerde en dat de vele belangstellenden een zeer goede ervaring hebben opgedaan over hoe high-end audio zich op een haast ideale en perfecte manier kan voordoen. Er stond een fenomenaal podium, dat vooral treffend was tijdens de klassieke fragmenten. De realiteit in ruimte, focussering, afbeelding, klank en dynamiek was van een ongekend niveau. Het XFI geluid en de prestaties hier in de luisterruimte van de Hailey en de Carmel vormden dus een benchmark. Een prestatiepunt waar de Sonja’s in ieder geval mee tevoorschijn zouden moeten komen.

YG Sonja

YG Acoustics is momenteel de fabrikant met de meest geavanceerde driver-technologie. De Sonja-2 series, bestaande uit de 2.1, 2.2 en 2.3 heeft de drivertechnologie en andere innovaties uit de grotere Sonja-XV systemen. Het is een modulair systeem. De 2.1 is een mini-monitor die voorzien kan worden van een basunit. Dan staat er een 2.2. Daaronder kan nog een extra basunit worden geplaatst en dan staat er een Sonja 2.3. Deze Sonja bestaat dus uit de 2.1 met een tweetal basmodules, steekt dan 1.80 meter boven het maaiveld uit en weegt 205 kg (per kant). Als de combinaties die de verschillende Sonja-units kunnen maken vastgezet zijn, dan vormt zo’n luidspreker een geheel. Stalen bars, die passen met een tolerantie van micrometers, verbinden de delen aan elkaar. Momenteel staat de Sonja 2.2 in de luisterruimte. Een systeem dat slechts een afwijking heeft van maximaal 1 dB binnen de audioband en maar vijf graden maximaal faseverschil binnen de band die zich uitstrekt van 20 Hz tot 40 kHz. Dat zijn dus ongekende waarden. YG Acoustics beschikt over vele patenten en technieken. Een groot deel daarvan is toegepast in de Sonja. Hoe een luidspreker fysiek gewaardeerd wordt is een kwestie van wat een consument in huis wil hebben. YG Acoustics komt met een fraai industrial design. De zijpanelen komen zelfs in licht gewelfde vorm uit de cnc-straat. Deze weergevers zijn opgebouwd via het box-in-box principe. Er is dus intern een volledig tweede cabinet aanwezig. Dat verklaart het gewicht van deze luidsprekers, maar ook het geheel ontbreken van resonanties en dus kleuring. Er wordt dus niet ge-voiced. Dat is een achterhaalde techniek, gebaseerd op verkeerde uitgangspunten en bedoeld om lousy ontworpen luidsprekers aan te passen aan de smaak van het publiek. Het is zoals YG Acoustics zegt: ‘speakers simply convey the recording - nothing more, nothing less’.

Ervaringen

Na de XFI moest Sonja het appartement in waar luisterruimte 1 is gevestigd. Voor gelijk- of anders genaamde dames doorgaans geen probleem, maar in dit geval betekende het zo’n 375 kilo aan luidsprekers en daarna nog 180 kilo aan elektronica. Zoals gebruikelijk snel ‘neergesmeten’ en aangesloten. Sonja etaleerde direct een aantal bizar goede eigenschappen en de totale performance was al direct zeer overtuigend. Maar, de prestatie kwam nog niet helemaal in de buurt van wat er op de XFI klonk. De vraag is dan hoe dat kan. Het is voor een deel verklaarbaar vanuit de opstelling. De Sonja is toch een luidspreker die, zoals veel grotere systemen, profiteert van een grotere ruimte en een volledig vrije opstelling. In luisterruimte 1 staat de Sonja ook vrij, maar over de breedte van de ruimte. De onderlinge afstand tussen de luidsprekers is iets kleiner en ook de afstand tot de luisterplaats (relatief ten opzichte van de XFI). De aanpasbare akoestiek van luisterruimte 1 is een streepje levendiger dan die van de XFI-ruimte. Hoewel de Sonja natuurlijk in een wat gemiddelder huiskamer of luisterruimte ook superieure prestaties neerzet, is het toch wel een luidspreker die vraagt om wat extra ruimte en vrijheid in plaatsing. De ervaring is dat veel luidsprekers tot verbazingwekkende extra prestaties in staat zijn als de plaatsingscondities ruimer zijn. Dat doet denken aan een move, die lang geleden plaatsvond, van een soort studentenkamer naar een veel ruimere luisterruimte. Het meegenomen Infinity IRS systeem presteerde compleet anders. Het was een totaal andere en fascinerende wereld die zich toen openbaarde. Gewoon alleen al door de grootte van de ruimte en de plaatsing. In ieder geval lag daar nu de uitdaging om de Sonja’s in de buurt te krijgen van hoe het in de redelijk ideale situatie van de fii klonk.

Tijd voor het grote matchen en tunen dus, maar dat mag nooit meer dan een paar uurtjes kosten. Je kunt de meerwaarde van de grotere ruimte op de XFI niet zo makkelijk compenseren in een ruimte met andere afmetingen en akoestiek. Uiteindelijk was er een issue met het laag, maar ook met enkele andere aspecten. Misschien dat de Sonja dat enorme podium van de XFI wat minder presenteert in de luisterruimte, maar de fenomenale transparante en realistische weergave moet in vrijwel elke fatsoenlijke ruimte haalbaar zijn.

Na wat experimenten, metingen en de bouw van een theoretisch model ontstond er enig licht in de richting van de oorzaken. De oorzaak lag niet aan de elektronica. Die was gedeeltelijk identiek aan wat er op de XFI stond en voor zover afwijkend van een gelijk kwaliteitsniveau. Ook hier speelde de sublieme PS Audio Directstream converter. De oorzaak lag uiteindelijk in de luidsprekerkabel. Er werd dus een model (in de computer) gebouwd van de gewenste kabel. Maar, hoe kom je even snel aan een op het model lijkende kabel om een empirische toets van het model uit te voeren, zonder meteen enorme investeringen te doen.

Na een paar telefoontjes was de AudioQuest Oak beschikbaar. Die mocht even mee en loste inderdaad de meeste issues op, met name in balans en tonaliteit. Als de balans niet klopt, kom je namelijk in het domein van de psycho-akoestiek. Door de (amplitude) werking van frequenties in bepaalde gebieden, is er ook een psycho-akoestische afwijking in andere gebieden van het spectrum. Het doel van die hele kabelexercitie is simpelweg om de Sonja de transparantie te geven die ontwerptechnisch inherent is aan dat systeem. Dat de AudioQuest niet alle issues oploste zegt helemaal niets over de kwaliteit van deze kabel. Het betekent alleen dat in de heel specifieke combinatie van luidspreker en versterker, de match (in cijfers achter de komma) nog niet helemaal ideaal was. De AudioQuest deed trouwens wel een aantal andere hele specifieke eigenschappen van de Sonja tot hun recht komen. Bottomline bewees de AudioQuest kabel de geldigheid van het theoretische model. Bij AudioQuest werden vervolgens een aantal benodigde materialen besteld om een kabel te bouwen. Wellicht de meest servicevriendelijke company op deze planeet met een duidelijke klantfocus. In Roosendaal kunnen ze waarschijnlijk elke exotische kabel maken die je maar wenst.

Op z’n plaats

In de luisterruimte heerst af en toe een vorm van gekmakend en tijd vretend perfectionisme. Je moet daar ook waakzaam zijn, anders gaat het verdacht veel lijken op doorgeslagen audiofiel gedrag of vermeend bekwaam rijden onder invloed. Na contact opgenomen te hebben met enkele bevriende grote kabelcompanies in Europa, kwam er op basis van nauwkeurige specificaties eerst basismateriaal beschikbaar om een ‘tussenkabel’ te bouwen. Die voldeed voor het grootste deel aan het model en de Sonja’s reageerden daar verrassend goed op. Maar, in het licht van het einddoel, werd nog een volgende stap genomen. Er kwam dus wederom basismateriaal, maar nu nagenoeg identiek aan de requirements uit het theoretische model. In dat model was ook nog een bepaalde ontwerptruc opgenomen met betrekking tot de kabelgeometrie en aansluiting. Na een uurtje schroeven en solderen vond de kabel een plaats in het systeem. Op zo’n moment kun je niet wachten. De hele set had drie dagen niet gespeeld, stond uit en was allesbehalve op bedrijfstemperatuur. Maar, gewoon de power ingeschakeld en cd in de speler. Yes, yes, yes... Een onwaarschijnlijk moment brak aan. Na tien seconden muziek was het duidelijk dat alles volledig op z’n plaats viel. Adembenemend goed en na een uurtje opwarmen speelden de Sonja’s dermate fascinerend dat opnames gewoon nieuwe dimensies openbaarden die op andere systemen niet waarneembaar zijn.

Als u de Sonja’s na het lezen van deze review binnenkort aanschaft, dan hoeft u niet zelf kabels te bouwen. Er zijn veel kabels in de markt beschikbaar die een goede match vormen met deze luidsprekers. Maar, het was ondoenlijk om binnen enkele dagen veertig kabels te laten komen om in den blinde te proberen. Consumentenkabels hebben namelijk geen bekende specificaties. Door zelf de gewenste specs aan te leveren schiet je meteen in de roos. Een fabriek voor professionele kabels kan op basis van specificaties aanleveren. De lange aanwezigheid van YG Acoustics luidsprekers in de luisterruimte en de inzet daarvan voor een aantal mix- en masteringprojecten heeft geleerd dat deze weergevers een ongekend transparante schakel zijn in het weergavesysteem. Het loont dus alle moeite om dat dan ook te realiseren. Met die nieuwe kabel was het meteen bingo. Soms fascinerend om te ervaren dat betrekkelijk kleine aanpassingen direct leiden tot het gewenste resultaat. Ook de versterking speelt een rol. De Sonja vormt een sublieme en nauwelijks meer te verbeteren match met de genoemde versterker van Franck Tchang. Volgens berichten is de Sonja niet moeilijk om aan te sturen. Dat klopt, maar de Sonja wil best een beetje stroom om optimaal te kunnen spelen.

Luisteren

Het is al gezegd, maar de Sonja hoort bij de meest transparante luidsprekers in de wereld. Dat is heel bijzonder, want de meeste luidsprekers zijn klankmatig aanwezig en herkenbaar door een vorm van eigen signatuur. Niet bij de Sonja dus. Deze luidsprekers bieden geen enkele vorm van effectbejag. Wat er gebeurde tijdens de opname komt nagenoeg een op een over. Daarom klinkt de Sonja niet spectaculair, maar is het natuurlijk wel. Het is een enorme ervaring om op zo’n directe manier verbonden te zijn met de realiteit van de opname. De detaillering gaat extreem ver. Bekende opnames krijgen er een complete dimensie bij ergens net boven de ruisvloer. Dat is fascinerend om mee te maken. Het is geen ge-hypte detaillering. Het is feitelijk onopvallend aanwezig. Veel luidsprekers, elektronica en kabels komen met een onnatuurlijk klinkende en opgefokte detaillering. Dat is heel simpel te realiseren door op verschillende plaatsen in de audioketen het hoog op te trekken. Het kan ook ontstaan door aberraties in de frequentiecurve als gevolg van mismatches tussen componenten. Tijdens het tunen, dat niet alleen bestond uit de beschreven manipulaties met de kabels, werd er specifiek aandacht gegeven aan het handhaven van de fenomenaal lineaire frequentiecurve. Dat maakt deel uit van de enorme prestaties die deze luidspreker neerzet. Wat opvallend was tijdens de demo op de X-Fi is de weergaloze manier waarop deze set warmte en sfeer communiceert die onderdeel is van de opname (mits aanwezig in de opname). Om dat voor elkaar te krijgen, althans op een natuurlijke manier, heeft onder andere te maken met het bewaken van die frequentiecurve, maar uiteraard ook met de neutraliteit van versterkers en het frontend. Ook de ruimtelijke prestaties zijn indrukwekkend. De holografie die deze luidsprekers presenteren wordt gerealiseerd door technieken binnen het filter en de drivers. Het geluid is 3D en manifesteert zich zowel achter als voor de luidsprekers. Er is een enorme breedte van de stage en een fraaie layering in de diepte. Die stage is zo goed vanwege de focussering. Die is immens spectaculair en grijpbaar. De focussering en de dynamische kracht en detaillering achter elk geluid dragen in hoge mate bij aan de ervaring van grijpbaar realisme. Het geluid is volledig los van de luidsprekers en vouwt zich haast volledig om de luisteraar heen. Dat doet de Sonja veel beter dan de meeste andere luidsprekers. Het enorme realisme waarmee muzikanten voor je staan.

Perfectie

De Sonja is geen bass-reflex systeem. De Sonja zal een ruimte dus nooit ‘overloaden’ met laaginformatie, zoals veel bass-reflex en andere poortsystemen dat doen. Zo’n walm van laag wordt door sommigen als plezierig ervaren, maar heeft niets te maken met realistische weergave. In dat opzicht klinkt het laag van de Sonja slank. Maar, het klinkt daardoor realistischer dan het laag van veel poortsystemen. Het is extreem natuurlijk, ongekleurd, snel en in balans. Daarom worden muziekinstrumenten zo natuurlijk geprojecteerd. Een klavecimbel of fortepiano laat nou eenmaal geen laag horen dat als een sloopkogel muren verplaatst. Maar, dat wil niet zeggen dat de Sonja’s niet uit kunnen halen. Een stukje orgelwerk van Liszt stuurt een enorme laagenergie de luisterruimte in. Maar, het blijft in balans, is gecontroleerd, onderscheidend en met een sublieme natuurlijke klank. Een eigenschap van systemen die op een zo natuurlijke en realistische manier muziek weer kunnen geven, is dat je alles hoort zoals het is. Je hoort zeer nauwkeurig de eigenschappen van de akoestische omgeving waarin instrumenten spelen. De detaillering gaat zodanig diep dat er op een heel natuurlijke manier een complete extra informatielaag uit digitaal en analoog tevoorschijn komt. Je hoort elk aspect van de aangesloten elektronica en kabels, maar ook alles van zo’n opname. Dus ook elk foutje, problemen in de mastering, problemen tijdens de opname en problemen van het fysieke medium. Dat wil niet zeggen dat een wat mindere opname meteen slecht klinkt. Audiofielen hebben vooral een fetish met ‘mooi’ klinkend materiaal. Het moet uiterst gepolijst zijn en daardoor soms onnatuurlijk. Een audiofiele cd is vaak het equivalent van een gefotoshopt plaatje

Live muziek en veel studio-opnames hebben niet noodzakelijkerwijs zo’n gladgestreken audiofiel soundje. Ze zijn vaak eerder authentiek, echt en natuurlijk. Daarmee dus vaak heel interessant en ook spannend om naar te luisteren. De Sonja’s presenteren het geluid ook met een verbazingwekkende precisie, maar niet zodanig dat het de indruk wekt gecontroleerd te zijn. Die superieure afbeelding is terug te voeren op de technologie van de drivers en de controle over het fasegedrag. Er zijn meerdere luidsprekers in de markt die in staat zijn tot een fraaie plaatsing, maar dit hoge niveau is niet eerder vertoond. Opvallend is ook de natuurlijkheid van de klanken. Met name lastige klanken van fluiten, houten orgelpijpen en stemmen klinken vrij, ongedwongen en enorm natuurlijk. Bij de verschillende opnames die werden beluisterd was Traveling Light van het Intercontinental Ensemble (trptk). Dat is een van de absolute toppers van dit label. Het is in woorden niet helemaal uit te leggen met welke superieure perfectie de Sonja’s deze opname voor het voetlicht brengen.       

Epiloog

Het is lastig om de YG Acoustics Sonja 2.2 luidsprekers met enkele woorden te kenmerken. Denk dan maar aan natuurlijkheid, het volledig afwezig zijn (transparantie) en een indringende, grijpbare en superrealistische weergave. Het gaat om die perfectionistische totaalafbeelding, waardoor het lijkt of een klassiek ensemble of welke artiest of band dan ook echt voor je staat. Er zijn ook andere luidsprekers die dat heel goed doen, maar deze Sonja gaat daarin net even verder. Het is haast verslavend en het leidt tot urenlang ademloos luisteren en je verbazen. Die paar bezoekers aan de luisterruimte die het meegemaakt hebben, waren uit het veld geslagen en hadden geen enkel kritiekpunt om te melden.

Is de Sonja nou een referentie? Zoals al vaker opgemerkt is het onmogelijk om een audiosysteem als referentie te zien. Dat is een verkeerde gedachte en een verkeerd uitgangspunt om te reviewen. Een foto of film is, net als een audiosysteem, ook geen referentie. De echte referentie is de werkelijkheid van beeld en geluid. De enige geldende opmerking is dat de Sonja in een groot aantal eigenschappen dicht in de buurt komt van die werkelijkheid. In sommige van die eigenschappen verder dan andere luidsprekers. Maar dat verschil is onmiskenbaar en dat maakt het luisteren naar deze Sonja tot een indrukwekkende belevenis en een verdere stap naar de echte realiteit.

De Sonja valt in een iets hogere budgetklasse. Naast het prijskaartje van de luidsprekers komt er ook nog een uitgave bij voor elektronica van hetzelfde niveau. Wie de YG Acoustics producten goed bestudeerd begrijpt dat ze met 25 miljoen aan cnc-technologie en alle research en development daar in Colorado producten maken die vergelijkbaar zijn met het beste dat gangbaar is binnen de ruimtevaart- en luchtvaartindustrie. Op de micrometer geperfectioneerd en binnen extreem lage toleranties. Iets heel anders dan de mdf kastjes van veel, vaak hele kostbare, luidsprekers die goed ogen in de showroom vanwege zeven lagen glanzende lak. YG Acoustics bouwt no nonsense, zowel in de constructie als in het geluid.

YG Acoustics Sonja 2.2
€ 97.150,- per paar

Aspera Audio, e-mail: info@aspera-audio.com
www.aspera-audio.com