We hebben niet vaak audiotoestellen op bezoek gehad die zo misleidend overkomen als de Limetree-reeks van Lindemann. Door hun zeer bescheiden formaat lijken ze op eerste zicht niet volwaardig 'hifi', maar dat blijkt in het geval van de Limetree Network II en USB-DAC helemaal niet te kloppen. In een review bekijken we deze fraaie combi, op een later moment testen we ook de phono-versterker, de Limetree Phono II.
Lindemann Limetree
Een bestaand muzieksysteem uitbreiden met (betere) streamingmogelijkheden of luisteren via de hoofdtelefoon aan je computer in een hogere kwaliteit? Dat zijn verschillende zaken, maar de rode draad is het woord ‘upgraden’. Er zijn heel wat opties als je dat wil doen, in deze review bekijken we het aanbod van Lindemann.
Van dat merk is de grotere MusicBook-streamer een bekende verschijning – we zagen het wel vaker op audioshows als bron. Deze lager geprijsde maar zeker niet uit de budgetklasse afkomstige Limetree-apparaten hebben een iets andere insteek. Eenvoud is beter of ‘less is more', dat is zowat het motto achter de Limetree-familie van het Duitse Lindemann.
Maar hoe zit het met die ‘less is more’-filosofie? Dat gaat vooral om hun formaat. Het zijn namelijk heel compacte toestellen, ongeveer zo groot als een stapeltje van vijf cd cases. Lindemann stelt ook dat elke Limetree functioneel op één toepassing is toegespitst. Vandaar dat elk Limetree-product sec een naam draagt als ‘DAC’ of ‘Phono’. Tegelijkertijd zijn sommige Limetree-apparaten toch iets veelzijdiger dan ze eerst overkomen. Neem nu de USB-DAC die we ook hier bekijken: het is een handige oplossing om aan je pc een hoofdtelefoon in hogere kwaliteit aan te sturen. Maar je kunt het ook gebruiken om een oudere cd-speler naar een hoger niveau te tillen.
Een hele familie
De Limetree-lijn omvat momenteel vier toestellen: de USB-DAC, Network II, Bridge II en Phono II. Zoals je al kunt afleiden van die ‘II’ gaat het hier om de tweede generatie van deze Lindemanns. In deze review zoomen we in op de USB-DAC II en Network II, twee toestellen die op technisch vlak veel delen maar functioneel net wat anders te bieden hebben. Je kunt ze zien als bouwstenen die passen bij een specifieke uitdaging, zoals: “Hoe stream ik naar mijn versterker met enkele analoge ingangen?”
De USB-DAC is een externe DAC die je bekabeld aansluit op een digitale muziekbron (zoals een cd-speler) of je computer. De Network II bevat hetzelfde DAC-luik, maar in het kastje zit daarnaast een netwerkgedeelte ingebouwd. Hierdoor kun je de Limetree Network II gebruiken als streamer bij een versterker of bij een paar actieve speakers. De Bridge II, die we hier niet bekijken, is dan weer een puur netwerktransport met enkel digitale uitgangen. De Network II minus het DAC-gedeelte, zou je kunnen stellen. Interessant om pakweg streaming toe te voegen aan een versterker met z’n eigen goede DAC.
Met deze drie apparaten zijn dus veel scenario’s afgedekt waarbij je digitaal naar muziek luistert. De Limetree Phono II voelt daarom aan als een buitenbeentje in het gezelschap, want gericht op het analoge. Het is een compacte MM/MC-compatibele voorversterker die je gebruikt tussen een draaitafel en een versterker (zonder eigen phono-ingang). Het lijkt ons ook wel interessant als je een platenspeler wil combineren met iets als de KEF LS50 Wireless II of een paartje Sonos Five-speakers. Omdat de Phono II toch een ander terrein afdekt, zullen we die zoals gezegd apart behandelen in een eigen korte review.
Duitse degelijkheid
Alle Limetree-toestellen zien er quasi hetzelfde uit. En dat is vooral heel compact, maar niet zeker goedkoop. De volledig uit aluminium opgetrokken behuizing is degelijk afgewerkt en is ongeveer zo groot als een bierviltje. Weliswaar van een tweetal centimeter hoog. Een Limetree komt misschien wat ‘technisch’ over door de verzonken torx-bouten die het kastje bij elkaar houden en de groeven in de zijpanelen, maar dat heeft dan ook weer een zekere charme. En om het wat speelser te maken, is er bovenaan een fijne geëtste tekening van een blad van een lindeboom aangebracht.
Het formaat maakt het makkelijk om zo’n Limetree discreet achter je hifi-set te verstoppen, iets dat je met de Bridge II of Network II misschien nog zou kunnen overwegen. Maar eigenlijk zijn het wel apparaten die bedoeld zijn om zichtbaar te plaatsen. De no-nonsense voorzijde presenteert immers zowel bij de USB-DAC als de Network II wat informatie en een stukje bediening.
Bij de Limetree USB-DAC vertellen een reeks leds je welke ingang (USB, optisch of coaxiaal) in gebruik is, met nog een laatste led die oplicht als je DSD-audio streamt. De Network II is spaarzamer met z’n leds, al vind je ook hier eentje die aangeeft wanneer je DSD afspeelt.
Dat de USB-DAC een 3,5-mm hoofdtelefoonuitgang aanbiedt is logisch, want we zien dit toestel het vaakst verschijnen als aanvulling bij een computer. Zodat je bij het thuiswerken in betere kwaliteit naar je koptelefoon kunt luisteren, we zeggen maar wat. Maar ook de Network II bezit er een hoofdtelefoonpoort. Je zou deze streamende Limetree dus eveneens kunnen inzetten als discrete oplossing om in een makkelijke stoel je headfi-collectie een workout te geven. De hoofdtelefoonversterker in beide Limetrees is identiek.
Het is ontworpen om koptelefoons met een impedantie van 16 tot 300 Ohm aan te sturen, wat de hoofdmoot is. Luisteren met betere IEM’s kan wel, maar we vermoeden dat de uitgangimpedantie van de poort wat te hoog is om dit zonder kleuring te doen bij ultragevoelige oortjes. We hebben geluisterd met onze MrSpeaker Ether CX en Beyerdynamic DT 1990 Pro, en kregen de indruk dat de USB-DAC de koptelefoons moeiteloos en vrij neutraal aanstuurde. De uitgang is ook helemaal ruisvrij, zoals het hoort.
Femtoklok en ESS DAC
De Limetree USB-DAC beschikt zoals je zou verwachten over een USB klasse B-poort. Precies wat je nodig hebt om hi-resaudio uit je computer of een netwerkspeler met een geschikte USB-poort te halen. Een Raspberry Pi bijvoorbeeld. Maar dat is niet je enige optie. Met de optische of coaxiale ingangen sluit je nog andere bronnen aan, zoals een cd-speler of zelfs een tv. Om de muziek te beluisteren die de DAC omgezet heeft, heb je twee opties: via de hoofdtelefoonuitgang of je sluit een cinchkabel aan die naar een versterker loopt.
Een toestel zoals deze heeft een volumeknop nodig, in dit geval een analoge regelaar met een network van weerstanden. Een keuze voor betere kwaliteit, zegt Lindemann. Met name bij lage volumeniveaus levert dat meer detail op. Als je verder weg zit, kun je met een meegeleverde mini-remote de USB-DAC bedienen.
Onder de motorkap van de Limetree USB-DAC zit het gewaardeerde Hyperstream II-platform van ESS, met een ES9038-chip aangestuurd door wat Lindemann een uiterst precieze femtoclock noemt. Dat zou ervoor moeten zorgen dat jitter beperkt wordt. Dankzij die ESS-chip kan de Limetree-DAC in elk geval zowat alle hi-resmateriaal aan, tot PCM 768 kHz / 32-bit en DSD512. Dat blijkt ook uit onze test.
De voeding die bij de USB-DAC hoort is een externe 5V-adapter. Lijkt op de typische muurdoosjes die je wel vaker ziet, maar volgens Lindemann betreft het hier een hoogwaardige voeding die in hoge mate is losgekoppeld van eventuele bevuilde netstroom. Het is toch wel bijzonder dat er in deze klasse expliciet aandacht is voor stroom. Wat alweer bewijst dat er op audiofiel vlak wat meer is nagedacht door Lindemann.
Heldere app
De Network II bevat exact hetzelfde DAC-gedeelte als de USB-DAC, waardoor het over dezelfde talenten beschikt als het gaat om het afspelen van hi-resmateriaal. Waar we wel van opkeken, was van hoe uitgebreid het netwerkgedeelte wel is. Naast heel wat opties in een app (iOS en Android) die er zowel op smartphone als tablet heel fraai uitziet, is de Limetree Network II klaar om muziek te spelen via Spotify Connect en Tidal Connect. Streamen via uPnP is mogelijk, incluis ondersteuning voor gapless playback – altijd aangenaam bij klassieke symfonieën en live-opnames die in één ruk zijn opgenomen.
Het lijstje stopt daar niet: de Network II pronkt met een Roon Ready-label en bezit een Bluetooth-ontvanger zodat je snel kunt streamen vanaf je mobiel toestel. Over twee uitersten gesproken!
De Lindemann-app maakt een positieve indruk wanneer we hem installeerden op onze Samsung-smartphone. Het werkt soepel en is overzichtelijk, met een heldere interface die de vele muziekopties netjes presenteert. En dat zijn er heel wat. Vanuit de app speel je muziek vanaf een DLNA-share af, maar kun je ook internetradiostations en podcasts zoeken. Qua streamingdiensten zit Deezer, HIGHRESAUDIO, Qobuz en Tidal ingebakken. Die laatste kun je dus op twee manieren afspelen (of drie, als je Roon meetelt).
Ook even opmerken dat er achteraan het toestel een USB-poort is. Zodra je een USB-schijf insteekt in de Limetree, kun je in de app door de muziekbestanden neuzen en muziek selecteren. We hebben inmiddels door dat Lindemann ondanks het ‘less is more’-motto toch nog graag extra functies erin sluipt. Zijn we dan verbaasd als we in de handleiding lezen dat je ook een cd-rom aan de USB-poort kunt hangen om zo muziek-cd’s af te spelen? Neen, dat zijn we niet.
Network II-gebruikers zouden we aanraden om het toestel vooral met een tablet te bedienen. De app blijft grotendeels hetzelfde, maar op grote schermen wordt een schermhelft gebruikt om albumart van spelende muziek groot te tonen. De menu’s wordt op de andere helft getoond. Compact en leesbaar, niet opgeblazen en met veel te veel witruimte over het hele scherm zoals vaak gebeurt.
Overigens goed om weten: de Lindemann-app ondersteunt multiroomgebruik. Je kunt dus meerdere Network II-toestellen bedienen en desgewenst samenvoegen tot één zone. Dat hebben we niet getest omdat we maar één sample in huis hadden.
Plug 'n' play
De USB-DAC heeft enkele weken naast onze iMac doorgebracht. Links staat al een hele collectie headfi-apparatuur, waaronder een torentje van Earmen en een stack van iFi Audio. Zoveel plek is er niet over, maar de kleine voetafdruk van de Limetree-toestellen maakte het nog haalbaar om de USB-DAC er bij te proppen. Het gebrek aan controls heeft ook z’n voordelen. Je zet het aan en schakelt over naar wat ook je muziekspeler-app is (in dit geval: Roon) en drukt op 'play'. Zoals we al opmerkten krijg je een vrij neutraal geluid aangeleverd door de Lindemann, waardoor je alle kanten uitkan qua muziekgenres.
We hadden evenveel plezier bij het luisteren naar de georkestreerde chaos van de recente Wu-Lu-release op Warp Records als het fraaie ‘Transmission’ waarop cellist Edgar Moreau een heel aantal Joodse klassieke muziekstukken onderzoekt. De eerste drie stukken, ‘From Jewish Life’ van Bloch, zijn in het bijzonder ingetogen werken die de cello centraal zetten, wat heel goed lukt met deze Lindemann en onze Beyerdynamic-hoofdtelefoon. Prachtig hoe het hier weerklinkt, zowel die volle diepe tonen die in de cellokast lang nazinderen als de snelle hoge tonen die heel natuurlijk presenteren. Tijdens ‘II. Supplication’ horen we zelfs heel zachtjes de vingers van Moreau die zich verplaatsen over de snaren. Qua resolutievermogen scoort deze USB-DAC helemaal top. Ook fijn bij een meer achteruit hangende luistersessie: de mediaknoppen op de remote werken ook als je hem aan de computer hangt, zelfs als je luistert via Roon.
Een (ver)fijn(d)e upgrade
De Network II hebben we getest in combinatie met een Primare I15-stereoversterker. Deze versie van de Zweedse versterker heeft geen Prisma-module aan boord en bezit dus enkel analoge ingangen. Door de Limetree te verbinden, voegen we dus in een wip streaming toe aan dit systeem waaraan onder meer een set ELAC Concentro S503-speakers hingen. Aangezien we kiezen voor een bekabelde netwerkverbinding is de zaak wel héél snel in kannen en kruiken. WiFi instellen duurt echter niet zoveel langer.
Dankzij een quarantaine van een week hebben we heel wat concerten moeten laten vallen, waaronder een openluchtoptreden van Wardruna, een Noorse darkfolkformatie, waar we enorm naar uitkeken. Dan maar hun muziek thuis beleven, dacht we maar, vooraleer ‘Kvitravn’ in Roon te selecteren. Terwijl we luisteren naar de gelaagde korenzang op tracks zoals ‘Grá’ en ‘Synkverv’, merken we dat de Network II het systeem niet in de steek laat. In tegendeel, de ELAC’s zijn in het hoog behoorlijk onthullend, maar we bespeuren niets fout en gek klinkend. De DAC-implementatie lijkt prima te zijn, want nagenoeg alle ruimtelijke microdetail dat deze opnames kenmerkt valt te bespeuren. Episch, zo komt het over.
Overigens heb je bij de Network II op DAC-vlak wel meer tweakingopties dan eerst lijkt. Graaf je in de app, ontdek je dat je de typische ESS-filter kunt veranderen. Dat is trouwens niet mogelijk bij de USB-DAC; om dat toestel echt no-nonsense te maken, is er gekozen om altijd de minimum phase slow roll-off-filter toe te passen.
Bij GoGo Penguins ‘Live from Studio 2’ (Qobuz 96/24) ligt het tempo een stukje hoger, de eclectische jazzgroep maakt het bovendien ook wat complexer. Het is een fijn album, met nummers die barsten van energie en soms heel ver genregrenzen oversteken. Ook het breed aanbod aan instrumenten die soms heel ingetogen worden bespeeld brengt de Network II uitstekend over, en ritmisch blijft dit album van live-nummers opgenomen in Abbey Road perfect op spoor. We kunnen niet anders concluderen: deze Duitser doet prima wat het hoort te doen.
Conclusie
Hoe minimalistisch deze kleine Lindemanns lijken, dat zijn ze zeker niet. De USB-DAC en Network II bevatten een goede DAC-implementatie en een bovengemiddelde hoofdtelefoonversterker die ook moeilijkere hoofdtelefoons aankan. Het motto "less is more" is echt enkel van toepassing op hun voetafdruk.
Dat de Limetrees zo klein zijn is echter in veel scenario’s net een plus. Die USB-DAC is klein genoeg om netjes naast je laptop te staan bijvoorbeeld – en om in de laptoptas te passen zodat je op kantoor ook van je hi-resmateriaal kunt genieten.
Op technisch vlak lijkt "less" echter niet van toepassing. Zoals gezegd zitten de Limetrees niet in de budgetklasse, wat ook merkbaar is aan implementatie van de gebruikte onderdelen en de kwaliteit van de bijhorende app van de Network II. Deze laatste is daarom een wel heel interessante optie om je bestaand muzieksysteem nieuw leven in te blazen.
Lindemann Limetree Network II
1.019 euro | www.lindemann-audio.de
Beoordeling 4,5 op 5
Lindemann USB-DAC
795 euro | www.lindemann-audio.de
Beoordeling 4,5 op 5
