PS Audio zet enorm in op de ontwikkeling van electronica. Op het digitale vlak vormen de DirectStream Memory Player en de DirectStream DAC de topproducten. RedCloud is het nieuwste operating system voor de DAC.  Het geeft via de Bridge II ook de mogelijkheid om MQA af te spelen. Over deze beide producten is veel te vertellen, maar voor deze review is noodzakelijkerwijs gekozen voor de highlights in de techniek.

PS Audio DirectStream

De DirectStream DAC van PS Audio dankt haar bestaan aan het werk van Ted Smith, een software ontwikkelaar die zeven jaar werkte aan een nieuwe standaard voor de opname en reproductie van digitaal geluid. Hij ontwikkelde DirectStream en riep na vijf jaar de hulp in van mastering engineer Gus Skinnas. Skinnas werkte met Sony samen en ontwikkelde onder andere het Sonoma DSD masteringsysteem. Hij luisterde naar Ted’s prototype dac en was enthousiast. Skinnas tipte vervolgens Paul McGowan en Ted werkte vervolgens twee jaar binnen PS Audio aan de perfectionering van de dac. DirectStream is een eenvoudiger proces. Met behulp van een simpel filter kan de stream omgezet worden naar analoog. Het probleem met pcm is dat veel pcm-dac’s een deel van de tijdens de opname wél geregisteerde detaillering niet weergeven. Dat vereist een zeer complexe pcm-dac en slechts enkele fabrikanten zijn in staat om zo’n apparaat te bouwen. Dsd laat inherent al die details horen.

In eerdere artikelen over converters en cd-spelers is al eens beschreven dat het standaard productiepad voor digitaal als volgt is: een digitale opname in dsd wordt omgezet naar pcm en dat signaal wordt dan op de schijf gezet. Een cd-speler vertaalt pcm weer naar dsd en dan naar analoog. Dat gebeurt in cd-spelers met een delta-sigma converter. Zo’n proces is natuurlijk verre van perfect en levert (hoorbare) digitale artefacten. Die worden doorgaans veroorzaakt door het scherpe anti-aliasing filter en de reconstructie filters. De beste oplossing is dus om al die conversies van dsd naar pcm en omgekeerd weg te laten.

DirectStream DAC

DirectStream maakt van elke aangesloten digitale bron (dsd en pcm) een upsample en vertaalt dan naar 1-bit dsd (double rate dsd). De DirectStream DAC heeft een high-speed klasse-A video versterker die aan de uitgang van de dac functioneert. Normaal gesproken gaat dit signaal dan naar een output stage. Zo’n versterker is dan tube-based of solid state. De DirectStream DAC heeft een passieve uitgang. Een transformator vormt een galvanische scheiding tussen de actieve electronica en de buitenwereld. De trafo functioneert ook als low pass filter. Dat zorgt voor een signaal met extreem lage ruis en een erg lage vervorming. Het analoge signaal is beschikbaar via rca- en xlr chassisdelen. Het uitgangsniveau is regelbaar. De DirectStream DAC beschikt over een bit-perfecte digitale volumeregeling. Aan de uitgang van de dac kan een voorversterker worden gekoppeld, maar ook eindversterkers.

In de setup kunnen dan de juiste levels gekozen worden om rekening te kunnen houden met de gevoeligheid van de aangesloten voorversterker of eindversterker(s). De input-sectie, die dus elk type digitaal signaal accepteert, de upsampler en de 1-bit delta sigma converter zijn allemaal softwarematig en bevinden zich in een FPGA. Er bevinden zich in deze dac dus geen dac-IC’s, zijnde de bekende standaardcomponenten waar iedereen tegenwoordig converters mee bouwt. De hardware is volledig ontwikkeld vanuit een low noise en extreem lage jitter perspectief. PS Audio brengt met enige regelmaat updates uit, waardoor de functionaliteit en de geluidskwaliteit van deze dac toe kunnen nemen. Met betrekking tot de aanvoer van digitale signalen beschikt deze dac over AES/EBU, S/PDIF, TOSLINK, I2S en USB (voor Windows systemen is een driver noodzakelijk).

De optionele Network Bridge II vormt een extra digitale ingang. De clock wordt niet ge-recovered. Jitter verdwijnt daardoor in de FPGA. Het I2S formaat maakt gebruik van HDMI-kabels. Maar, het protocol over deze standaard kabels is niet hetzelfde als HDMI. De I2S  ingang (DAC) en uitgangen (DirectStream Memory Player en PS Audio NuWave Phono A/D Converter) kunnen dus niet gebruikt worden om audio te interfacen naar apparatuur met ‘echte’ HDMI in- en uitgangen. Alle ingangen, inclusief USB kunnen high definition digital audiosignalen ontvangen. De TOSlink ingang reikt tot 96kHz/24 bit audio en alle andere ingangen, inclusief USB, gaan tot en met 192kHz 24 bit pcm of DoP data. De I2S input accepteert single en double rate dsd (directly of DoP). De Network Bridge II is een optioneel component en wordt als insteekboard achterin de dac geschoven en bevat de bekende Digital Lens. Via de bridge is de dac bereikbaar via een netwerk (Ethernet connectie). Via de bridge kan muziek vanaf een harde schijf, internet radio services, full MQA bronnen, Tidal (inclusief Masters), Spotify, VTuner, Qobuz, en Roon ready worden gestreamed. Door de mogelijkheden die deze dac heeft, is die ook inzetbaar als musicserver. USB zorgt voor een connectie met een pc. Daar kan musicserver-software op draaien. Dat is in principe ook via de Bridge mogelijk (UPnP protocol en een NAS of andere server). De DirectStream DAC beschikt over een OLED touchscreen en kan ook via de bijgeleverde afstandsbediening worden benaderd.

DirectStream Memory Player

De DirectStream Memory Player (DMP) is een nieuw product en is beschikbaar naast de PerfectWave Memory Player (PWT). De laatste speelt cd en hi-res muziek vanaf dvd. Het apparaat schrijft eerst muziek vanaf de cd of dvd naar het geheugen en speelt dan af vanuit dit solid state memory. De DMP kent veel uitbreidingen ten opzichte van de PWT en haalt muziek vanaf elk denkbaar schijfmedium. Vul dat maar in met sacd, cd, cd-r/rw, dvd±r/rw, dvd±r dl, avchd, hdcd, bd-r/re en HRx. Op het front is een USB-slot. Daarmee zijn de volgende file-formaten vanaf USB-stick te spelen: AAC, FLAC, OGG, ALAC, M4A, OGM, AVI, M4V, WAV, DFF, MP3, WMA, DSF en MP4 (audio). De digitale audio data komt naar buiten via S/PDIF, AES/EBU of I2S HDMI. I2S geeft de beste geluidskwaliteit.

Het door PS Audio ontwikkelde HDMI audio protocol wordt door steeds méér fabrikanten toegepast. Er zijn drie I²S uitgangen beschikbaar. Daar kunnen dus drie DirectStream DAC’s  aangesloten worden. Daarmee kan dus multichannel hi-res audio worden gedraaid over zes kanalen. De inmiddels wat oudere PWT beschikt over de bekende PS Audio Digital Lens techniek. Het signaal vanaf de cd/dvd-drive werd eerst opgeslagen in een RAM-buffer en van daaruit afgespeeld via een low jitter clock naar de dac. Daar zijn heel wat gasten in de luisterruimte op een amusante manier mee op het verkeerde been gezet. Als je de cd uit de lade nam, bleef het apparaat namelijk nog minstens 45 seconden verder spelen. Door nieuwe ontwikkelingen bij PS Audio met betrekking tot de timing van audio-data was het mogelijk om een nieuwe Digital Lens te bouwen. Die bevindt zich in de FPGA en bevat een nieuw en intelligent RAM-geheugen.

Door nieuwe technieken op het gebied van semiconductor architectuur heeft de DMP minder memory nodig dan de PWT. De oude Digital Lens was erg afhankelijk van het memory en de scheiding van het loopwerk en de digitale data. Er is in de DMP tweeweg communicatie met de drive en de output latches worden gestuurd door een ultra low jitter clock. Toen Sony en Philips met de opvolger van de cd kwamen, hield sacd de belofte in om dezelfde kwaliteit te bieden dan de originele mastertapes. Logisch dat dit eerste voor de consument beschikbare hi-res formaat stevig werd beschermd door copyrights. Er was dan ook geen speler te vinden die de pcm/dsd digitale audiostream naar buiten voerde. Alleen door de fabrikanten goedgekeurde interne dac’s speelden dsd af. In principe is dat nog steeds zo. Maar, de DMP kan de dsd stream rechtstreeks naar buiten brengen, maar dan alleen over de  I²S interface. De DirectStream DAC kan deze data lezen en speelt dus sacd af. De andere digitale uitgangen van de DMP geven een pcm signaal af als er een sacd in de lade ligt. Het pcm-signaal heeft dan wél een hogere sample rate. Als de DMP gekoppeld wordt aan een door PS Audio geauthoriseerde dac, dan is er een handshake en kan de betreffende dac dsd afspelen. 

Gewoontjes

Bij veel discussies over de prestaties van systemen komt altijd weer het begrip ‘muzikaliteit’ naar voren. Je kunt op basis van de meeste definities feitelijk niet zeggen dat een systeem muzikaal klinkt. Je kunt wél zeggen dat muziek of een systeem muzikaal voor jou is. Uitgaande van een aantal definities kan ‘muzikaal’ betekenen dat de muziekkeuze je identiteit bepaalt en dat je door middel van de muziekkeuze bij een bepaalde groep wilt horen.  Muziek speelt dan een rol als identificatiemiddel. Muzikaliteit kan ook betekenen dat een stuk past bij je cognitieve vermogens en geestelijke ontwikkeling. Atonale muziek vinden velen niet ‘muzikaal’, omdat de intellectuele en geestelijke ontwikkeling nog niet zodanig gevorderd is dat deze muziek wordt begrepen en gewaardeerd.

Audiofielen geven een andere betekenis aan muzikaliteit. Ze luisteren gemiddeld gesproken niet naar muziek. Ze zijn méér bezig met de geluidsmatige aspecten van de weergave. Bij hen passen de woordenboek-synoniemen van het begrip ‘muzikaliteit’. Dat zijn ‘klankrijkheid’ en welluidendheid. In audiofiele termen vertaalt gaat het dan over klank, ruimte, dynamiek, focussering enzovoorts. De mix en het niveau van al die eigenschappen bepalen dan of de audiofiel iets ‘muzikaal’ vindt. Dat is vaak erg onderhevig aan persoonlijke voorkeuren en het ontbreken van een referentiekader met betrekking tot hoe muziek zich in werkelijkheid voordoet. In weer een andere audiofiele en technische betekenis is een systeem muzikaal als het de werkelijkheid zo dicht mogelijk benadert. We zijn dus muziekliefhebber, audiofiel of iets daar tussenin. Voor deze review gaat het dus om de laatste betekenis van ‘muzikaal’. Om de converter/loopwerk combo goed te kunnen beoordelen zijn een stuk of vijf zo neutraal mogelijke systemen gebouwd met geluidsmatige eigenschappen die zo dicht mogelijk tegen de realiteit aanzitten.

De PS Audio-set werd onder andere beluisterd met systemen rondom de fenomenale Yamaha NS-5000, verschillende TAD-modellen, de Elac Adante en de YG-Acoustics Hailey.  Allemaal systemen met een rij 5 beleving, superrealistisch, bloedstollend dynamisch, neutraal en in staat tot de I’ll be there experience. Zo dicht mogelijk bij de ervaring die je hebt op de studiovloer. Op het moment dat je in zulke systemen een nieuwe converter plaatst, ga je altijd op zoek naar iets kenmerkends, maar dat is feitelijk verkeerd audiofiel denken. Veel converters hebben best een herkenbare signatuur. Dat geldt onder andere voor de dCS, maar ook voor een Mytek Brooklyn. De Mytek Manhattan II is bijvoorbeeld erg neutraal en heeft veel minder een eigen karakter dat in de weg staat van de muziekbeleving. Luisteren naar de DirectStream DAC is gedurende een langere tijd een ervaring die je uit je comfortzone gooit. Er is niet zoiets als een duidelijke signatuur. Geen duidelijk hokje waar je deze dac in kunt plaatsen. Je zou zelfs kunnen gaan denken dat deze dac heel gewoontjes klinkt en niet opvalt vanwege bijzondere geluidsmatige prestaties. Wie een nieuw audio-component koopt wil vanzelfsprekend een enorme kick beleven. Je wilt weten waar je geld blijft. De audiofiel koopt dan het kabeltje dat het hoog en laag extra aanzet, want dan kun je duidelijk de toegevoegde waarde van de investering beluisteren. Helaas, of eigenlijk gelukkig, zorgen audio-componenten die echte klasse hebben meestal niet voor zo’n overduidelijke kick. Zo’n set klinkt dan eigenlijk heel gewoontjes, zonder eigenschappen die er echt uitknallen. Maar juist in dat ‘gewoontjes’ zit de enorme kracht van zulke systemen. Er is dan een evenwichtige mix te horen van alle geluidsmatige eigenschappen die belangrijk zijn, maar elke eigenschap opereert op hetzelfde topklasse niveau. Dat zijn de beste systemen om naar te luisteren en ze benaderen meestal heel dicht de realiteit, zoals hoorbaar op de studiovloer en vastgelegd tijdens de opname.

Luisteren

Om die eigenschappen toch even te beschrijven vermeldt het lijstje, dat tijdens de vele luistersessies op al die verschillende systemen is samengesteld, een enorme focussering en natuurlijke spreiding van de geluidsbronnen, met behoud van de samenhang. De klank is neutraal en fraai, de dac opereert met een gigantische snelheid, er is dichtheid van informatie, de ruimtelijke weergave is spectaculair en de dac speelt met een enorm realisme. The Sad Toreador op Eric Vloeimans Levanter, staat er met een enorm spectaculair en grijpbaar realisme. Als het licht in de luisterruimte gedoofd is, dan is de suggestie dat het trio voor je neus staat maximaal. Idem voor het werkelijk fenomenale Fatima op Carrousel van Holland Baroque. Samen met Rosanne Philippens plays Prokoviev en Vivaldi’s jaargetijden van Rachel Podger, één van de superschijven die Channel Classics recent heeft uitgebracht. De PS Audio set maakt ook het uitsterven van de klanken zo fraai volgbaar binnen de heel gedetailleerde maar nooit gehypte weergave waarbinnen deze beide eigenschappen tot hun recht komen. Het is ook heel sterk dat deze loopwerk/converter combi nooit de fout ingaat met zo’n soft, glad en zijdeachtig geluid waar veel (Japanse) electronica en sommige luidsprekers en versterkers last van hebben. Consumenten vinden dat vaak mooi, maar zo’n geluidsbeeld is nog nooit in een studio waargenomen. De converter presenteert zogenaamd realistisch hoog.

De set excelleert ook nog op het gebied van pace & rhythm. De koppeling tussen de verschillende frequentiegebieden op het gebied van natuurlijk aanvullende timing is subliem. Dat werkt onbewust door en geeft een soort natuurlijke en goed aanvoelende beleving van muziek. Geluisterd werd naar pianowerken van Rachmaninov. Zulke muziek pakt je helemaal in. Het romantische idioom dat deze componist schetst, die wereld van schoonheid, sfeer en steeds dat stukje melancholie en onderliggend verlangen dat nooit opgelost lijkt te worden. Je wilt steeds verder, op zoek naar iets dat nooit expliciet wordt en vage horizonten vormt die nooit bereikt worden. Op een audiosysteem dat echt goed presteert wordt zo’n ervaring, zo’n emotionele response op de essentie van de compositie, alleen maar sterker. Maar dat realisme spreekt ook op een classic zoals Paul Simon’s Born in Puorto Rico, de geweldige tracks op Gloria Estefan’s Destiny, de onlangs besproken cd Gurls, waar de drie Noorse dames, voorzien van minimale instrumentale begeleiding, tastbaar voor je staan en het geweldige Tin Pan Alley van Stevie Ray Vaughan’s Couldn’t Stand the Weather. Het moge overigens duidelijk zijn dat de verschillende systemen, waarin het PS Audio combo werd beluisterd, ook niet echt concessies deden met betrekking tot de geluidskwaliteit.

Vergelijking

De logische vraag die opkomt is natuurlijk hoe dit combo zich verhoudt tot andere dacs. De realiteit is dat er weer sprake is van kleine subtiele verschillen. In het segment van de beste dac’s en loopwerken van deze wereld gaat het nooit om grote verschillen. Het zit allemaal erg dicht bij elkaar en soms heb je een heel goed systeem nodig om die verschillen echt te kunnen horen. Het PS Audio combo presteert echt extreem neutraal en is daarbij feitelijk geen hoorbare schakel tijdens de weergave. Dat komt dan in de buurt van de Mytek Manhattan II. Deze Mytek is een formidabele en transparante dac, maar kan soms fouten in het muzikale materiaal heel licht verhullen. In die zin dat het een streepje vriendelijker weergegeven wordt. Let op dat het hier gaat om uiterst subtiele verschillen. De PS Audio DAC is dan net een streepje onthullender. Laat ook vaak de wat ruwere kanten horen die ook in live geluid aanwezig zijn. Dit klinkt uiteraard ook dramatischer dan het is.

De Spectral Converter is iets dynamischer en biedt een streepje méér ruimte. De Spectral kan heel contrastrijk de muzikale gebeurtenis schetsen, hetgeen soms ook wat onrustiger kan zijn. De ervaring is hier dat dit de meest dynamische converter in de markt is. dCS heeft een zeer aangenaam klinkende breedte en harmonische diepte van het geluid. Een herkenbare en sublieme eigenschap, waarvan je je meteen ook weer af kunt vragen in hoeverre dat nou echt op de studiovloer hoorbaar is. De PS Audio blinkt uit in homogeniteit, samenhang, neutraliteit en een geluid dat nooit harsh of aggressief wordt. Het gaat hier allemaal om ‘shades of grey’.  Je kunt met al die converters op een waanzinnige manier naar muziek luisteren.

Epiloog

PS Audio biedt met de Direct Stream Memory Player (DMP) één van de meest universele loopwerken in de markt. Is compatibel met vrijwel elk schijfmedium en speelt ook vanaf het netwerk, USB-sticks en verbindingen die rechtstreeks met computers te maken zijn. Op zo’n USB-stick kunnen tracks in een directory structuur geplaatst worden, maar de DMP werkt het meest plezierig als er niet teveel geneste directories op de stick staan. In de luisterruimte staan alle bestanden op zo’n stick gewoon in de root. Met betrekking tot de functionaliteit is de DMP dus een droomloopwerk. Deze DMP is gecombineerd met veel verschillende converters en haalt echt het maximale daaruit. Apple heeft onlangs aangegeven dat het downloaden van bestanden in de toekomst verdwijnt. Dan blijft de zeker niet perfecte techniek van het streamen over. Wie de ultieme geluidskwaliteit zoekt, zit daar niet op te wachten. Mogelijkerwijs verlegt de focus zich dan toch weer in de richting van cd’s, Blu-ray en sacd schijven.

Luisterend naar wat de PS Audio DAC daarmee doet, allemaal niet verkeerd. Deze dac valt niet op door in het gehoor springende uitersten. De DirectStream DAC biedt een evenwichtig gedoseerde mix van alle belangrijke geluidsmatige eigenschappen, maar die zijn stuk voor stuk doorontwikkeld tot een erg hoog niveau. De kracht en de toegevoegde waarde vanuit het perspectief van zo natuurlijk mogelijk geluid zijn dus terug te vinden in het schijnbaar onopvallende gedrag van deze dac. Dat tovert dit fraaie combo weg als waarneembare factor die de natuurlijke flow en essentie van de muziek in de weg zit en zorgt voor een erg realistisch en actueel geluidsbeeld. Hoog tijd voor u als consument om zo’n setje in huis te halen.

PS Audio DirectStream Memory Player € 6.995,-
PS Audio DirectStream DAC € 7.395,-

Aspera Audio - Exclusive Audio
e-mail: info@aspera-audio.com
www.aspera-audio.com