Met de lancering van de Rubikore-luidsprekers in de lente en een rits Epikore-modellen in de herfst heeft DALI nu al een geweldig 2024 achter de kiezen. Om dat te vieren én te ontdekken waar de dekselse Denen tegenwoordig mee bezig zijn trokken we naar Nørager. En ontmoetten daar een zeer positieve CEO Lars Worre: "De toekomst ziet er rooskleurig uit."

40+ jaar DALI

Het is een iconische foto: Peter Lyngdorf met een enorme haarbos en streepjesbroek die ergens in een godvergeten veld in Denemarken een eerste spade in de grond steekt voor een fabrieksgebouw. Inmiddels meer dan veertig jaar geleden, toen DALI – kort voor Danish Audiophile Loudspeaker Industries – nog maar net op punt stond zijn rol als huismerk van de HiFi Klubben-keten te overstijgen.

Inmiddels is het bedrijf heel wat verder geëvolueerd, onder andere dankzij de leiding van Lars Worre. Hij begon als akoestische ingenieur, een baan die hij zonder het te realiseren kreeg na een informeel gesprek in de woonkamer van Lyngdorf, in 1993 werd hij de CEO. Dankzij een volledig assortiment goed presterende luidsprekers is DALI een van de grote namen in het hifi-landschap geworden, naast de andere mainstream-namen die top of mind zijn bij de kritische muziekliefhebber. Het is geen uitdager meer, maar een gevestigde waarde.

Niet voor niets vind je een iets uitgebreidere historie van het vorig jaar jubilerende merk in ons eigen jubileumboek, dat je op 5 en 6 oktober in Veldhoven kunt komen ontdekken.

Wanneer we in september rondlopen in hun bedrijfsgebouwen in Nørager, een dorpje min of meer halverwege tussen Århus en Aalborg in Denemarken, hangt die transformatie nog altijd in de lucht. Het vorige bezoek dateert alweer van een zestal jaar geleden en zelfs in die kortere periode is veel veranderd, laat staan sinds de oprichting in 1983. Het productieproces is professioneler en uitgebreider, wat hand in hand gaat met de enorme uitbreiding van het aanbod van DALI. Bij het vorige bezoek was het bedrijf, voorheen volledig gericht op passieve hifi-speakers, het assortiment net aan het uitbreiden met de eerste actieve speakers. Kort erna gevolgd door een volledige lijn custom install- en inbouwspeakers, en zelfs de eerste hoofdtelefoons.

En dan is er nog de ambitieuze uitstap in 2022 richting de high-end met de machtige KORE – een 160-kg wegende megatoren die het merken als Wilson Audio en Magico lastig wil maken. Aan 45.000 euro per stuk niet alleen heel nieuw terrein voor DALI, maar ook heel duidelijk een project dat de weg zou effenen voor de nieuwste generatie speakers die er nu dus aan gaan komen.

Meer Epikore op het menu 

Hoewel DALI vooraf niet verklapte waarover het bezoek aan hun fabriek zou gaan, was het niet echt heel moeilijk raden wat de aanleiding zou zijn. Niet de Rubikore-lijn, want die luidsprekerfamilie was al op de High End-beurs in München uitgebreid gepresenteerd. Inmiddels zijn er zelfs een paar reviews van geweest, onder meer van de Rubikore 6 en een Rubikore-surroundopstelling. Neen, het zou bijna zeker te maken hebben met de lancering een jaar eerder. Toen presenteerde DALI in de Beierse hoofdstad de Epikore 11, een imposante vloerstaander die tussen de KORE en de inmiddels vrij oude Epicons schoof.

Een lancering van een enkel speakermodel leek toen misschien wat mysterieus, maar je moest geen hifi-kenner zijn om te kunnen raden dat je een speaker een modelnummer geeft omdat er op termijn ook anders genummerde modellen aan zitten komen. Daarop is het wel anderhalf jaar wachten geweest, maar tegen de tijd dat je dit leest zijn die andere Epikore-weergevers er en is de Epikore-familie helemaal compleet.

Daarmee staat het officieel vast dat de nieuwe DALI-luidsprekerfamilie de opvolgers worden van de Epicon-topmodellen die sinds en tot het verschijnen van de KORE de absolute topmodellen van DALI waren. De pre-onthulling vond in Nørager plaats voor een select groepje Europese perslui, waaronder HIFI.NL, enkele weken voor de officiële lancering (het embargo op de nieuwe Epikores verliep vandaag, op 1 oktober).

DALI-CEO Lars Worre en productmanager Krestian Pedersen trokken op het event het doek af van de Epikore 3 (een forsere boekenplankspeaker van 4.498 euro/stuk), en twee vloerstaanders, de Epikore 7 (9.999 euro) en de Epikore 9 (14.998 euro). Helemaal aan de top staat uiteraard nog altijd de eerder geïntroduceerde Epikore 11 van net geen 20.000 euro per stuk.

Weten wat ze willen

Iedere serieuze luidsprekerfabrikant heeft wel een idee wat het belangrijk vindt. Anders wordt het wel heel moeilijk om op langer termijn consistent producten te ontwerpen en te bouwen. Maar DALI is wel heel expliciet én concreet over de zaken die ze bij het bedenken en ontwikkelen van nieuwe modellen hoog in het vaandel draagt. Dat is heel verfrissend, want niet elke fabrikant kan het zo goed onder woorden brengen. Om speakers te ontwerpen die passen bij de bedrijfsfilosofie en huisgeluid hanteert DALI acht toetsstenen of designprincipes. Die worden gehanteerd om te bepalen wat een nieuwe luidsprekermodel moet bieden én maken muziekliefhebbers meteen duidelijk wat ze kunnen verwachten.

DALI KORE (HIFI.NL-uitgever Ivo Meijer for scale)

“Eigenlijk is het eerder een mix van doelen en middelen. Zie ze dus niet als een strikte beschrijving van het proces waarmee we speakers ontwerpen”, horen we van Worre. Met veel zin voor nuance en rustig de tijd nemen om details uit te klaren, zo legt de DALI-CEO het graag uit. Het is heel wat anders dan de gechargeerde marketingspeak dat je als journalist soms te verwerken krijgt.

Een mooi voorbeeld van een principe dat Worre en z’n team heel belangrijk vinden is tijdscoherentie – of zorgen dat de vele drivers van een luidspreker muziek correct getimed bij je oor aanleveren. De lage, midden en hoge tonen arriveren op exact hetzelfde moment, wat onder meer voor betere definitie en natuurlijkheid zorgt. “Deze industrie zit vol met mensen die geobsedeerd zijn door het frequentiedomein. Maar zo krijgen ze het niet voor elkaar. Sorry, maar het tijdsdomein is het belangrijkste deel van een respons van een speaker. Iedereen die luistert naar dynamische muziek via speakers weet wat we hiermee bedoelen. In boeken over speakerdesign staat altijd veel over frequentierespons, het is ook veel makkelijker te verstaan en te meten. Maar correct gedrag in het tijdsdomein is de sleutel.”

SMC: Soft Magnetic Compound

Andere designprincipes die DALI belangrijk vindt zijn helderheid (met name in het middengebied waar het menselijk oor op afgestemd is), zo weinig mogelijk verlies in de speaker en een brede uitstraling van muziek in de ruimte. Dat laatste is waarom DALI-speakers nooit worden ingedraaid. Ze staan parallel met de muur, wat bovendien velen mooier in het interieur vinden passen. En weinig verlies?

Dat designprincipe verklaart de hartstochtelijke liefdesrelatie van DALI met SMC, een ongebruikelijk materiaal dat bestaat uit piepkleine metaalkorrels met een kunststofomhulling. Hierdoor is Soft Magnetic Compound magnetisch maar geleid het niet, een heel bijzondere eigenschap. Deze zorgt ervoor dat SMC-onderdelen in motorsystemen van drivers goed presteren zonder hitte te produceren. Die warmte – veroorzaakt door hysterese en wervelstromen – leidt immers tot non-lineair gedrag. Ook vervorming genaamd, en daar heeft niemand zin in. SMC wordt bijvoorbeeld in het poolstuk van woofers gebruikt, wat kan omdat DALI zelf z’n drivers assembleert. Een grotendeels manueel klusje, blijkt als we in de DALI-fabriek in de afdeling belanden waar deze onderdelen geproduceerd worden.

Het zijn eigen designs: “We steken veel tijd in het ontwerpen van onze drivers. Daar is een goede reden voor: als je dit juist doet, ben je al voor 95 procent klaar. Dan moet de cross-over gewoon het signaal verdelen over de verschillende drivers, niet functioneren als een soort ‘arts’ die problemen moet oplossen.” Meteen een illustratie van een van de voordelen waarvan je geniet als je echt het ontwerp en fabricage van A tot Z kunt regelen, in plaats van ‘zomaar’ bestaande onderdelen in te kopen. Het is geen toeval dat alle grote luidsprekermerken het design- en productieproces volledig zelf willen beheersen.

Zoveel mogelijk in-huis

Eén zaak viel meteen op toen de Rubikores in de testruimte naast de oudere Rubicon-speakers kwamen te staan: de afwerking was veel fraaier. Geen toeval, want ook de bouwkwaliteit en ontwerp van de kasten is een van DALI’s designprincipes.

Al gaat het in de eerste plaats om de muzikale prestaties. Een luidsprekerkast moet volgens DALI vooral zo weinig mogelijk eigen ‘lawaai’ maken. Je moet enkel het geluid dat uit de drivers en de typische hybridtweeter van DALI horen, niet de vibraties van de kast erbij die het geluidsbeeld vertroebelen.

Pragmatisme is een ding in Denemarken, dat valt opnieuw op: “Resonantie helemaal verwijderen lukt niet, maar we minimaliseren het zoveel mogelijk. En wat overblijft, mag niet naar een hogere frequentie getild worden waar het je oren zou vermoeien. Het is beter dat eventuele resonantie dat overblijft zo laag mogelijk is, zodat het plaatsvindt in frequenties waar we veel minder gevoelig voor zijn.”

Dat bekomen is makkelijker geworden, aangezien DALI de voorbije tien jaar het maken van luidsprekerkasten weer in-huis heeft gebracht. Eertijds een controversiële beslissing, zegt Lars Worre “Toen we tien jaar geleden begonnen met productie weer in-huis te brengen, werd ik voor gek verklaard. Het was net het moment dat anderen veel productie naar Azië verhuisden. Maar het is de juiste beslissing gebleken.”

Mensen en robots

De investeringen op vlak van productie zijn heel zichtbaar tijdens de tour die we krijgen doorheen de fabriek. Vergeleken met het vorige bezoek zijn er veel machines bijgekomen om kasten vorm te geven en is er een grote gerobotiseerde spuitinstallatie geplaatst om lakken en vernis aan te brengen. Door een grote raam zien we de robotarm in actie en snappen meteen hoe die fraaie Maroon-afwerking op de Rubikore er zo egaal en weelderig kan uitzien.

DALI is daarnaast voor de helft eigenaar van een Deens meubelbedrijf dat helpt bij het maken van luidsprekers die niet enkel goed klinken maar inpikken op hedendaagse interieurtrends.

Maar toch, ondanks de grote machines en die ene robotinstallatie blijft speakers bouwen nog altijd handwerk. Vakmanschap – of liever, gezien de samenstelling van het personeelsbestand: vakvrouwschap – is nog een designprincipe van het merk.

“We geloven sterk in individuele vakmanschap, wat waarschijnlijk niet aansluit bij het woord ‘industrie’ in onze naam. Maar we doen niet aan seriële massaproductie, onze producten worden stuk per stuk gebouwd door mensen die weten wat ze doen en een oog houden op alles. Om je maar een voorbeeld te geven: de correctie positionering van dempingsmaterialen in de luidspreker is heel belangrijk, maar het is moeilijk om dat op papier te specifiëren.”

Specifieke onderdelen komen nog van elders, maar het merendeel van de componenten van de DALI-luidsprekers wordt in Denemarken geproduceerd. Dat is zo voor de meeste producten van het merk, vanaf de Opticon-lijn en hoger. “De hoofdtelefoons produceren we wel in China, dat kan niet anders.” Maar ook daar houdt DALI de touwtjes in eigen handen, luidt het: “We hebben daar een eigen fabriek met 150 werknemers.”

Geleend van de KORE

Er zitten heel aantal vertrouwde ingrediënten in de nieuwe Epikore-speakers. De uitgebreide research nodig voor het KORE-vlaggenschip leverde zaken op die hun weg naar de lagere premiummodellen vonden. De Clarity Cone van de KORE bijvoorbeeld, zagen we reeds bij de Rubikore-speakers en is eveneens een belangrijk element bij Epikore. Dat is sterk, maar minstens even opmerkelijk is dat de Denen voor hun vlaggenschip geen radicale andere koers qua technologieën ging varen. Wie plots conussen van complexe composieten of exotische tweetermaterialen zoals beryllium had verwacht, ontdekte bij de KORE in de plaats vertrouwde zaken. Wel verder ontwikkeld.

DALI is bijvoorbeeld van oudsher een grote fan van conussen gemaakt uit papier- en houtvezels, en laat dat zeker niet los, legt productmanager Krestian Pedersen uit: “We hebben ook andere materialen onderzocht, dat doe je nu eenmaal als je op zoek bent naar de beste prestaties. Maar een conus uit papier- en houtvezels blijft voor ons de optimale keuze.” Maar wat dus nieuw is, is die Clarity Cone-verbetering. Wat het is, zie je heel goed bij een close-up van de conussen van de woofers. In de conusvlak zijn vijf depressies of groeven aangebracht die door hun via simulaties vastgestelde optimale vorm ongewenste bewegingen tegenwerken. Dat levert meer en ook betere controle op, iets dat wel opviel toen we er voor het eerst naar de nieuwe Epikores konden luisteren. 

Het SMC-materiaal kon hier uiteraard niet ontbreken. Het is al sinds de Epicon aanwezig in een varia van DALI-speakers, de KORE luidde een tweede generatie in. Die SMC Gen-2 tekent present in de Epikore-speakers, zowel in de midrange-drivers als de baswoofers. SMC zit daarnaast in de kernen van spoelen op de cross-over van de nieuwe luidsprekers. Ook daar is een geringe warmteontwikkeling nuttig om te zorgen dat die spoelen consistent blijven presteren én – hier zijn de designprincipes weer – weinig verlies kennen.

Even typisch voor DALI is de combinatie van een zachte dometweeter met een linttweeter. Op de Epikore-luidsprekers zit de nieuwste versie, de EVO-K Hybrid-tweeter, opnieuw geleend van de KORE-toren.

Het combineert een 35-mm softdome met een grote planar magnetostatisch membraam. Zoals gezegd echt iets dat in de DALI-DNA zit, wat ertoe leidt dat de Epikore 7, 9 en 11 3½- of 4-wegsdesigns zijn. De 3 is een 3-wegsontwerp.

Even luisteren

Voor de luistersessies in Nørager had het DALI-team iets bijzonders bovengehaald. Niet één, maar twee immense DALI Gravity-versterkers. Over hifi-geschiedenis gesproken! Deze 100-kg wegende klasse A-monsters die in een heel beperkte oplage werden gebouwd om de legendarische Megaline-speakers aan te sturen trekken continu 2,2 kilowatts uit de muur, of ze nu muziek spelen of niet. Meteen weten we waarom DALI zoveel zonnepanelen gemonteerd heeft op z’n fabrieksgebouwen. “Ze staan al even op te warmen. Toen we daarnet even snel wilden stofzuigen vooraleer de demo begon, sprong de zekering”, grapt Krestian nog.

Tijdens een lange luistersessie komen de verschillende Epikore-modellen aan de beurt, met de Epikore 3 als opener, gevolgd door de Epikore 7 en Epikore 9. Het begint meteen goed, want voor een compacte – nu ja, het is niet echt petit – weergever produceert een paar van deze weergevers op machtige wijze muziek.

Er is bij zo’n demo altijd wel onvermijdelijk de neiging om de audiofiele kant op te gaan, met tracks waar zangeressen slome jazz brengen tegen een spaarzame achtergrond. Heel mooi, dat wel, en zowel de Epikore 3 als de grotere modellen pakken uit met een wondermooie, stressvrij midden dat die vocals heel authentiek neerzetten. Krestian draait onder meer nummers vanaf de gloednieuwe DALI Volume 6 dubbel-cd, die opent met een track die allang een vaste plek in onze testplaylists heeft: ‘With All My Love’ van Melanie De Biasio. Het is een heel rustig nummer, maar heerlijk ruimtelijk met de stem van de Belgische fluweelzacht neergezet.

Een ander designprincipe van DALI is dat er gestreefd wordt naar een holografische weergave, iets waar zelfs dit ‘klein’ model in excelleert. Die eigenschap keert ook terug als de Epikore-vloerstaanders aan bod komen. Wat natuurlijk heel fijn is, is als de DALI-productmanager een technotrack van collega Thomas Holm bovenhaalt die echt beukt. Wie al eens een demonstratie van DALI op een beurs of show meemaakte die gegeven werd door Thomas – tijdens ons bezoek niet aanwezig – weet dat hij houdt van dynamische, basrijke nummers. Misschien niet helemaal audiofiel, wel fun. En toch ook een goede demonstratie van de controle en precisie die de Epikore-vloerstaanders te bieden hebben. Als je de kans hebt, zeker eens meemaken.

Positieve kijk

Pers en dealers die voor het eerst een nieuwe luidsprekerlijn mogen ontdekken, wandelen altijd op een topmoment bij een luidsprekerfabrikant binnen. Voorafgaand is er achter gesloten deuren jaren gewerkt aan een product, om het dan uiteindelijk voor de eerste keer te onthullen. Best spannend voor de mensen achter de schermen, dat viel ook te merken tijdens ons bezoek. Die connectie met het product is heel sterk in de hifi-industrie, zeker bij DALI dat alles onder één dak houdt. Het is dus niet enkel van “hier zijn we trots op”, maar ook de oprechte vraag: “Wat vind je ervan?”.

DALI wil natuurlijk speakers (en hoofdtelefoons) verkopen, maar zoals wel vaker bij hifi-bedrijven is er ook veel passie. Passie is er ook om het plezier van muziek luisteren in hogere kwaliteit over te brengen, liefst ook aan de volgend generatie. “Mijn collega’s en ik willen beter zijn in het opbrengen van de levensverandering die we zelf meemaakten toen iemand ons eertijds aan hifi voorstelde. Het is soms wat zoeken naar hoe dat te doen, maar ik ben daar heel positief over. Kijk maar naar vinyl of uurwerken, mensen appreciëren kwaliteit”, zegt Worre.

De nieuwe Epikore-lijn, die bovenaan het assortiment komen te staan, net onder de KORE, past bij die ambitie. “DALI heeft altijd de neiging gehad om boven ons gewichtsklasse te vechten, zoals toen we als lokaal huismerk transformeerden naar een internationale luidsprekerfabrikant. Dus als je nu ziet dat we onze stem verheffen en meedoen in het high-endsegment, dan is dat gewoon hoe we als merk zijn grootgebracht. Maar vooral: goed geluid komt altijd eerst.” | Een eerste set gloednieuwe luidsprekers uit de aangevulde DALI Epikore-lijn is onderweg vanuit de fabrieksvloer in Denemarken voor een review, wordt snel vervolgd.