Het Duitse bedrijf TIDAL Audio ken ik al een aantal jaren van mijn bezoeken aan de High End Show in München, maar nooit eerder kon ik zo diep in de keuken kijken van de in Hürth en omstreken gevestigde onderneming van Jörn Janczak.
TIDAL Audio staat voor tot in de perfectie doorgevoerde high-end apparatuur waar concessies vanwege prijs niet worden gedaan. Dat levert prijskaartjes op waarbij vrijwel iedereen zal moeten afhaken en als Jörn geen tweede onderneming zou zijn begonnen onder de naam Vimberg, dan waren we wellicht nooit afgereisd naar het plaatsje net onder Keulen. Op uitnodiging van Ludwig Lambert van het Belgische Ludwig Audio en Frank Vermeylen van Very Fine Solutions, respectievelijk de importeur voor TIDAL Audio en de agent voor het Nederlands taalgebied, was Hürth even mijn middelpunt van de audio-aarde.
TIDAL Audio, niet te verwarren met de muziekstreamingdienst die onder dezelfde TIDAL naam zijn diensten aanbiedt, vindt zijn oorsprong in de toenmalige DDR waar Jörn zijn eerste luidsprekers wist te maken uit de weinige beschikbare materialen. Na de val van de muur kreeg de jonge ondernemer het in 1999 voor elkaar bij de bank een aanzienlijke som geld te lenen voor het maken van wat hij benoemt als “de beste luidspreker die ik kan maken”. Zijn masterpieces zijn vergelijkbaar met het absurde oog voor details zoals de top van de Zwitserse horloge industrie, nog ver verheven boven de Rolex kwaliteit. Dat leverde vooral in de beginjaren de nodige problemen op omdat Jörn toen al gedreven werd vanuit zijn streven naar de compromisloze weergever en klanten nog onbekend waren met TIDAL. Weken gingen voorbij dat al het geld dat hij en zijn partners verdienden terug werd gestort in het bedrijf en vijf euro beschikbaar was voor een week eten. Slapen deed hij bij gebrek aan een woning onder zijn bureau na afloop van een dag werken. Tot op de dag van vandaag is ‘luxe’ een begrip dat bij TIDAL Audio alleen terug te vinden is in de producten en niet in spiegelpanden, leren designfauteuils, gouden pennen en limousines. Voor zover je van luxe kunt spreken voor luidsprekers en elektronica, want elk onderdeel heeft bewezen de naam TIDAL Audio te mogen dragen omdat het alleen dan de goedkeuring van Jörn kan wegdragen.
Inmiddels bestaat het bedrijf uit vier vestigingen en zijn naast Jörn en zijn charmante vrouw Miriam nog zeven personen in dienst. De hoofdvesting omvat de showrooms, een vergaderruimte, kantoren en de woning, nabij is een productiehal gehuurd, iets verder weg is de spuiterij ondergebracht waar drie spuiters weggehaald bij een pianobouwer hun werk doen en in Beieren wordt de elektronica ontworpen en gebouwd door en onder supervisie van elektronisch genie Lothar Bräun. TIDAL Audio heeft als slagzin “We Build Emotions” en dat omschrijft exact wat ik mocht ervaren.
Een heel ander inzicht
Wie luidsprekers bouwt met prijskaartjes voor Vimberg beginnend met € 22.000,- per paar of € 28.000,- voor het grotere model en voor de TIDAL Audio modellen oplopen tot € 500.000,- per paar kan verwachten dat zijn markt klein is en toch heeft het mij verbaasd hoeveel TIDAL luidsprekers in de loop der jaren hun weg hebben gevonden naar nieuwe eigenaren. Niet altijd in het Verre Oosten gevestigd, in Nederland staat het topmodel, twee paar in Duitsland, de USA en het Oostblok. Er zijn wat kleinere modellen (reken even tot twee ton) met bouten verankerd op luxe jachten, neergezet in villa’s waar u en ik van dromen, waarbij Jörn de grootste voldoening haalt uit installaties voor de echte muziekliefhebber. Want natuurlijk zijn er de klanten die TIDAL Audio kopen om hun superrijke vrienden mee te imponeren.
Mijn eerste reactie bij zulke prijzen is: “onzinnig en over de top”. Gelukkig heeft het bezoek aan TIDAL Audio tot een heel ander inzicht geleid. Waar te beginnen met TIDAL? Bij de kastenbouw, de onderdelen, de drivers, de scheidingsfilters of de elektronica? Ik hou deze volgorde denk ik maar aan en begin bij de kasten.
Kasten
Elke kast is opgebouwd uit vijf lagen materiaal waaronder MDF, HDF, TIRADUR en TIRALIT. Die laatste materialen hebben een hardheid vergelijkbaar met metaal en toch absorberen zij trillingen. Bovendien zijn ze soms de basis voor laklagen. De loodzware kasten hebben intern genoeg braces om elke aardbeving te weerstaan en kunnen de krachten van de vele drivers in de TIDAL modellen met gemak opvangen. De inwendige constructie kent gescheiden compartimenten voor de diverse drivers en de scheidingsfilters. De kast wordt afgewerkt met milieuvriendelijke hoogglanslak of met gelakt fineer
Dat afwerken is één van de zaken waar je de kwaliteit in kunt herkennen. Voor de kleinste TIDAL wordt 20 kilo lak gebruikt voor het topmodel de La Assoluta loopt dat op tot 100 kilo lak per kast. De laklaag is ongeveer 4 mm dik, wordt laagje voor laagje opgebracht en steeds gepolijst tot een oppervlakte ontstaat dat zelfs de mooiste vleugel meer dan zal evenaren. Niets lastiger dan een plat vlak te voorzien van lak, het glad, plat en als een spiegel te krijgen. Als er een fineerlaag op de kast is gezet dan bestaat het fineer uit twee lagen, zelfs de kostbaarste soort van tientallen euro’s per vierkante meter. Want stel je voor dat een kleine oneffenheid op de rand ervoor zou kunnen zorgen dat je een minimaal stukje van de kast zelf zou zien onder de lak, dan wordt de kast afgekeurd, want hij voldoet niet aan de eisen van TIDAL. Om afkeur te voorkomen gaan de twee lagen fineer op elkaar. Zelfs op de bodem van de kast al wordt hij later afgedekt wordt met een plaat. TIDAL staat voor compromisloos. Het lakken is zo arbeidsintensief dat de drie spuiters er elke dag mee bezig zijn, laag na laag wordt gespoten, moet drogen, harden en wordt gepolijst voordat de volgende laag aan de beurt is. Deze perfecte afwerking rechtvaardigt als eerste de vraagprijs voor de luidsprekers.
Drivers
Veelal zijn drivers gevat in een metalen bus (tweeter) of omgeven door een metalen ring (woofers + midrange) en net als de voeten waar de TIDAL luidsprekers op staan zijn ze vervaardigd uit met de hand gepolijst RVS. Net als elke schroef, elke moer, elk ander metalen onderdeel, met uitzondering van de puur zilveren onderdelen in de aansluitklemmen en de bekabeling. Dat gaat op van het kleinste model Piano tot aan de La Assoluta en alles daartussen. Natuurlijk is dat niet nodig, aluminium zou misschien ook voldoen, maar dan zou het product niet de naam TIDAL mogen dragen van Jörn. Met de hand gepolijst RVS gaat een leven lang mee en verliest zijn glans niet, is sterk en solide, heeft een uitstraling om de kwaliteit van een TIDAL te onderscheiden van de rest van de markt.
De drivers welke TIDAL gebruikt komen van het Duitse Accuton. Nee lezers, niet afhaken want een Accuton voor TIDAL is niet de Accuton zoals andere merken ze toepassen. Inmiddels is TIDAL de grootste klant van Accuton en dan kun je eisen opleggen, unit voor unit selecteren en uitsluitend units zelf houden als ze voldoen aan de gestelde toleranties, welke bij TIDAL heel klein zijn. De overige units gaan retour Accuton en worden geleverd aan merken die het minder nauw nemen met kwaliteit. Want, ze zijn niet defect of afgekeurd, alleen TIDAL wil er niet mee werken. Accuton levert drivers met een keramische conus of met diamant. De 1 karaat diamant tweeter is inmiddels wel een bekende en kostbare driver, voor TIDAL maakt Accuton ook een 12,75 cm midrange uit diamant. Met zijn 27 karaat aan diamant per unit heeft een dergelijke midrange een prijskaart van € 24.000,- euro per stuk, er zitten er vier in een paartje La Assoluta. Zo kun je de prijs van een speaker opdrijven, maar dat is niet het doel, Jörn zou liever een materiaal als beryllium gebruiken voor tweeter en midrange, maar zolang dat niet toepasbaar is op een veilige manier voor zijn werknemers en voor de klant (beryllium is uiterst giftig als het breekt), blijft hij er vanaf. Accuton drivers hebben nog een groot nadeel, het frequentieverloop is uitermate grillig. Het keramische materiaal laat enorme resonanties zien en het samenstellen van een twee-, drie-, vierweg systeem is een kunst als je het verloop netjes vlak wilt hebben. Waar andere merken een grillig gedrag accepteren en schermen met het keramiek, heeft TIDAL het in de filters aangepakt.
Filters
Helaas mochten we geen foto’s maken van de filterschema’s waarop te zien is hoe complex TIDAL werkt om een vlakke frequentiecurve te bewerkstelligen. U zult mij op mijn woord moeten geloven dat een dergelijk filter niet zomaar op het gehoor samen te stellen is. Jörn gebruikt geavanceerde software voor simulaties en meet elke ontwikkelde stap met een volledige Bruel & Kjaer opstelling. Daarbij aangetekend dat een TIDAL vrijwel volledig wordt ontworpen op de (CAD) tekentafel onder met motto: “Indien een luidspreker niet goed meet zal hij nooit geweldig klinken”. Pas na dat eerste volledige proces begint het luisteren. De onderdelen in de filters onderstrepen wederom het streven van TIDAL. Immers een goede Duelund condensator zou kunnen voldoen en gaat al veel verder dan hetgeen de concurrent toepast, niet bij TIDAL, er wordt een condensator toegepast in het topmodel waarin per condensator 5!! kilo zilver is verwerkt. Spoelen worden op specificatie gemaakt, uit zuiver koper of uit puur zilverdraad. Niet verwonderlijk dat alleen een deel van scheidingsfilter voor een La Assoluta makkelijk een prijkaartje heeft van € 13.000,-.
Filters zijn zoveel mogelijk hard-wired en alleen als het filter te complex gaat worden gebruikt TIDAL een PCB voor een deel van de kringen. Voordat de Duelund condensator met zoveel zilver bestond was koper het gebruikelijke materiaal. Op wens van Jörn en met voorfinanciering vanuit TIDAL kon Duelund de condensator voor het eerst en alleen voor TIDAL maken. Toen men bij TIDAL het verschil in weergavekwaliteit hoorde was er geen weg terug. Je streeft naar perfectie of niet. Zou er geen verschil hoorbaar zijn geweest, dan bleef het bij koper, zo verzekerde Jörn ons.
Elektronica
Als laatste hebben we de elektronica van TIDAL onder de loep genomen. Voorversterkers met een ingebouwde phonotrap en een DAC. Bestaande uit meerdere behuizingen om de negatieve invloed van een voeding weg te houden uit de kwetsbare versterkertrappen. Denk aan brom, RF en trafostraling. De schakelingen waar het muzieksignaal doorheen gaat zijn volledig gebalanceerd opgebouwd en zo simpel mogelijk gehouden.
Complex is de volumeregeling werkend met relais zodat altijd slechts één weerstand in de signaallijn zit om het volume te dempen. Complex zijn ook de voedingen en de schakelcircuits, zodat een TIDAL feilloos werkt en de luidsprekers altijd beschermt mocht er hoe onwaarschijnlijk ook ooit een fout optreden in de elektronica. De grote mono eindversterkers (ruim 110.000 euro per paar) en de kleinere zijn om de vingers bij af te likken. Eveneens elektrisch gebalanceerd opgebouwd met aan één zijde van de kast de voedingen en aan de andere zijde de versterkers en eindtransistoren. Met onderin de kasten de trafo’s en daarboven printplaten.
Ontwerper Lothar Bräun heeft van TIDAL volledig de vrije hand gekregen tijdens het ontwerpproces, pas nadat de schakelingen voldeden aan alle eisen is Jörn zich gaan bemoeien met de indeling en het uiterlijk van de kast volgens zijn strenge TIDAL normen. Onderdelen zijn vaak speciaal ontwikkeld voor deze versterkers, zoals condensatoren met zilver, holle zilveren buisjes om spoelen mee te maken, de trafo’s en de behuizingen, alles volgens de hoge TIDAL standaard, dus met gepolijste RVS panelen, knoppen en bouten. Tevergeefs zult u zoeken naar draadbomen, verbindingen zijn ultrakort, luidsprekerconnecties zijn met een perstechniek gerealiseerd op de PCB’s, onderdelen zijn van topkwaliteit. Kenmerkend voor TIDAL is dat hun toeleverancier voor eindtransistoren de productie staakte van het type en TIDAL de gehele voorraad van 30.000 stuks heeft gekocht voor de bouw van nieuwe versterkers en voor service aan de eindgebruiker. De klant mag nooit de dupe worden van een actie van een toeleverancier. Voordat ik het vergeet, TIDAL laat in eigen beheer kabels maken, Jörn heeft ook daar inmiddels zijn relaties gekregen en al wil hij niet vertellen wie de kabels maakt, hij laat wel weten het bedrijf nooit eerder een zo veeleisende klant over de vloer kreeg.
Vimberg
En Vimberg? Het nieuwe merk van TIDAL moet zijn weg gaan vinden naar minder vermogende klanten, zonder teveel in te leveren op kwaliteit. Vimberg maakt nog steeds gebruik van Accuton units, maar niet van een diamant tweeter laat staan een midrange uit diamant. De afwerking van de kasten is nog steeds compromisloos, alleen geen hoogglans met een dikte van 4 mm waarbij laag voor laag is gepolijst. De filters voldoen wederom aan de strenge eisen, met eenvoudiger en veel voordeliger componenten in de signaalweg. Metalen onderdelen zijn uit aluminium gefreesd en niet van RVS. Terminals, ontworpen door TIDAL zelf, zijn eenvoudiger uitgevoerd, voldoen wel aan kwaliteitseisen als het gaat om geleiding. De kasten zijn inwendig nog steeds gelaagd en voorzien van de vele braces getuige het gewicht van de kleinste (72 kg per stuk) tot het grotere model (ruim 100 kg per stuk). Ik heb uitgebreid kunnen luisteren naar de ‘kleine’ Mino van Vimberg met zijn 30 mm keramische tweeter, 90 mm midrange en drie 168 mm woofers. Aangestuurd door de eigen TIDAL-elektronica, aangesloten met de eigen TIDAL-kabels van voor tot achter. Overigens is een diamant tweeter optioneel leverbaar voor een stevige meerprijs van € 8.000,- euro per paar. Standaard kost een paartje Mino € 22.000,-.
Mijn muziek bestond uit tracks van Patricia Barber, Stacey Kent, Nik Bärtsch, Janine Jansen, Sade, Tingvall Trio tot aan Ulla Meinecke. Omdat de ruimte onbekend is, net als alles van Vimberg en TIDAL tot aan het bezoek, bleef het slechts bij een luisterimpressie. Opvallende zaken van de Vimberg waren het soepel loskomen van de muziek van de weergevers, de detaillering gaat heel ver zonder te verliezen in een technische weergave, het stevige laag dat in de beperkte met een stop in de bovenste reflexpoort gelukkig af te remmen is en het complete beeld dat luisteren tot een plezier maakt. Dynamiek sprongen worden met gemak genomen en, het meeste belangrijk en bijzonder, de te verwachten klank van Accuton ontbreekt volledig. Geen pieken, geen resonanties, geen keramisch geluid dat terecht door velen wordt verfoeid. Wel alle voordelen van keramiek als snelheid, stijgtijd, impulsweergave, en detaillering. Heel fraai hoe de ontwerper zijn zaakjes voor elkaar heeft. Al zal Vimberg nooit het niveau van perfectie bereiken van een TIDAL, het is als een Rolex naast de Patek Philippe, voor 20 % van de prijs van een TIDAL verkrijg je een Vimberg. En als een Vimberg niet zou voldoen aan de hoge eisen van de ontwerper, dan zou de luidspreker niet bestaan. Met oog voor realiteit heeft Jörn Janczak willen bereiken dat een groter publiek kan genieten van zijn inspanningen. De ervaring opgedaan met TIDAL stelt hem daartoe na jaren in staat.
Statement
De laatste stap bestond uit nogmaals luisteren in de showroom beneden waar de Assoluta top elektronica staat en de La Assoluta luidspreker de ruimte domineert. Alleen gelaten liet ik eenzelfde riedel muziek los op deze giganten als in de ‘Vimberg ruimte’. Stelt u zich even voor wat de La Assoluta in grote lijnen is: een 4-weg systeem bestaande uit drie modules bovenop elkaar geplaatst. Met een totale hoogte van 232 cm, een breedte van 38 cm en dan nog eens 65 cm diep. Een totaalgewicht van 485 kilo per stuk zonder verpakking. De F3 ligt op 23 Hz, de frequentiecurve tussen de 200 Hz en 10 kHz is recht binnen +/- 1.2 dB. Onder de 200 Hz gaat de ruimte teveel een rol spelen om goed te kunnen meten. Er zitten nogal wat units in een La Assoluta. Tweemaal een 10” subwoofer, twee 7,5” woofers, twee 5” midwoofers, een 1.2” tweeter en vier passieve woofers aan de achterzijde. Het scheidingsfilter is gemaakt met puur zilver en voor wie het nog steeds niet genoeg vindt zijn er subwoofer towers leverbaar om ernaast te zetten.
De weergavekwaliteit is niet in overeenstemming met de verwachting. Dat wil zeggen, vaak zijn dit soort systemen volledig over de top gemaakt, voor rijke klanten, waar mensen niet eens naar luisteren maar alleen om te imponeren met hun rijkdom. Boembas, schreeuwend midden, krijsend hoog en ondertussen een uiterlijk met een blingbling factor van een rapper. Hoe anders is de TIDAL Audio La Assoluta. Natuurlijk is hij schitterend om te zien in alle gracieuze opzichten, straalt het gepolijste RVS, kun je jezelf spiegelen in de zijkanten en is de afmeting indrukwekkend. Eenmaal op de bank voor het systeem, met de ogen dicht muziek beluisteren, verdwijnt alles en is er alleen beleving. Met stemmen welke niet opblazen maar mooi het juiste, menselijke formaat weten te behouden, met een volkomen realistische afbeelding van instrumenten, met een dynamische impulsweergave ongekend voor een 4-weg systeem, laat staan voor een systeem van dit formaat.
Als een orkest speelt staat het kamerbreed. Op het moment dat een koor gaat zingen staan er mensen uitgespreid over de volle breedte. Het is raar om een systeem te beluisteren dat zover afstaat van wat wij normaliter ervaren als realistische weergave, wat in feite niets anders is dan de reproductie van muziek uit een altijd te kleine weergever. De La Assoluta laat dat los en zet wel de mens, het instrument, het orkest centraal en laat dat los op de luisteraar. Zonder een spoor van vervorming anders dan terug te herleiden naar de opname, met een grenzeloze dynamiek voor zover de opname dat toelaat, zonder compressie, zonder druk, volkomen los en natuurlijk. Wilt u eindelijk eens weten wat Nik Bärtsch aan instrumenten voor de lage tonen gebruikt op Modul 29 14 van de cd “Continuum”, vraag dan een luistersessie aan bij TIDAL en ervaar hoe dicht de werkelijkheid te benaderen is. Wie zijn hart heeft verpand aan de TIDAL heeft geen andere weg terug dan een financiële beperking om de aankoop af te wenden. Dit is een statement in audio waarvan ik een gelijke nog niet ken.
Bewondering
Gefocust op realiteit, op verkrijgbaar materiaal, zonder limiet op ontwikkelbudget, gebruikmakend van de beste materialen, niet om de prijs op te drijven maar in een streven naar compromisloos geluid. Wat het Duitse TIDAL Audio neerzet kost veel geld, het is ook elke cent waard in mijn ogen. Niet eerder zag ik zo een gedrevenheid in een ontwerper, met zijn focus op perfectie, of hij er nu wel of niet van kan leven, hij wil niet anders dan op deze manier werken. Een geluk voor hem dat er een markt bestaat voor zijn creaties en inspanningen, aan de andere kant, wie het kan betalen zal in TIDAL Audio herkennen dat een synergie van materiaal, creativiteit, technisch ontwerpen en gedrevenheid om dingen alleen maar goed te doen zijn vruchten gaat afwerpen. Geen concessies, als Jörn Janczak daartoe gedwongen zal worden weet ik zeker dat hij afhaakt. Hij is TIDAL Audio in hart en nieren. Mijn bewondering gaat uit naar deze ondernemer, mede vanwege zijn doorzettingsvermogen en zijn sympathieke uitstraling, waarachter zoveel intelligentie en snelheid van denken schuilgaat.
TIDAL Audio
Very Fine Solutions (Nederlands)
www.veryfinesolutions.eu
Ludwig Audio (Frans)
www.ludwig-audio.be
