Of ik zin had om een paartje Jern luidsprekers te recenseren was de vraag vanuit de hoofdredactie. Ik moest even op internet kijken voor het opfrissen van het geheugen. Want je hoort zoveel namen. Maar toen ik ze zag stemde ik snel toe. Ja leuk, laat maar komen! Ik kende ze dus alleen virtueel, en had tijdens het websurfen wel eens een foto gezien, maar de twee doosjes die Ed Doggen van Daluso bij me naar binnen droeg bevatten toch nog een plezierige verrassing.
Kleine luidsprekers, Je hebt ze in soorten en, euh…nou ja, óók in maten. Want nergens staat beschreven hoe groot een luidspreker mag zijn voor hij niet meer ‘klein’ genoemd wordt. Maar ik heb het hier over de categorie van ‘kleine’ luidsprekers die bij veel doorgewinterde hifi-liefhebbers al snel op kantoor of in de slaapkamer terechtkomen, want “daar maakt hun geringe formaat niet zoveel uit”. Er zijn echter ook kleinbehuisden die sowieso niets kunnen met de grote vloerstaanders die vaak voor ‘de serieuzere weergave’ gebruikt worden. En gelukkig zijn er steeds meer fabrikanten die ook in de vlieggewicht-klasse hun allerbeste best doen om een audiofiele luidspreker te bouwen. Ik heb er al een flink aantal in huis gehad en ik verbaas me er elke keer weer over hoe men de wetten van de natuurkunde steeds verder weet te benutten. De Jern 11 behoort qua afmeting zeker in deze klasse thuis, maar is absoluut geen vlieggewicht. De druppelvormige luidsprekers die in een flinke schoenendoos (maatje 46) zouden passen wegen namelijk een indrukwekkende 12,6 kilo per stuk. De verklaring daarvoor is simpel: ze zijn gemaakt van gietijzer.
Jern 11 nader bekeken
Jern is het Deense woord voor ijzer, simpeler had de naamgeving niet kunnen zijn. De ontwerper is Søren Dissing, muziekliefhebber, audiofiel en ‘toevallig’ de eigenaar van Dansk Skalform A/S, een internationaal vermaarde smederij/gieterij die merken als McLaren, Daimler, Porsche, Rolls Royce, Siemens, VW en Volvo tot zijn klantenkring mag rekenen. Hij kwam op het idee om carbonrijk gietijzer te gebruiken als luidsprekerbehuizing, en zo ontstond de eerste Jern 14, die door een lokale expert van luidsprekerunits en een wisselfilter werd voorzien. Ole Lund Christensen, een veteraan uit de hifiwereld die onder andere ook de man is achter het merk Gamut, zag deze luidsprekers op een beurs en was er zo van onder de indruk dat hij zijn hulp aanbood bij het verfijnen van het ontwerp. De Jern luidsprekers worden middels een bijzonder proces gegoten bij Dansk Skalform A/S. De keuze voor carbonrijk gietijzer is helemaal niet zo gek. Het materiaal is hartstikke amorf, dus het heeft een geweldige inwendige demping – volgens Christensen 100 keer beter dan aluminium en ‘vele malen beter dan hout of MDF’ – en het is in vele vormen te gieten, als je weet waar je mee bezig bent.
Christensen besloot bovendien om voor de range van ‘pindavormige’ luidsprekers, die uit drie modellen bestaat met in totaal 9 varianten, een principe te hanteren dat in de auto-industrie al langer wordt toegepast: hergebruik van de basisvorm. Zowel het door mij geteste instapmodel Jern 11 als de Jern 12 en Jern 14 modellen hebben dezelfde perfect afgewerkte gietijzeren behuizing. De verschillen zitten hem in de toegepaste luidsprekerunits, verschillen in demping en de tonale afstemming van het filter.
De 11 en 12 modellen zijn ontworpen om door middel van plaatsing vlakbij de achterwand ook zonder subwoofer in kleinere ruimtes een full-range luisterervaring te bieden. Indien gewenst kunnen ze met een subwoofer worden gecombineerd wanneer plaatsing dichtbij een muur niet mogelijk of gewenst is. De Jern 14 modellen zijn specifiek ontworpen voor de combinatie met een subwoofer en de onlangs geïntroduceerde Jern 15 is bedoeld voor luisteraars die een wat directer pro-audio geluid willen horen. Later in 2021 zal Jern ook nog On-Wall-Woofers (OWW’s) presenteren, waarmee de tweewegsysteem Jern 11 en Jern 12 tot een drieweg sub/satelliet systeem kunnen worden opgewaardeerd, met méér laag en een realistischer en dynamischer mid/hoog.
Alle modellen hebben een gesloten behuizing die 30 cm hoog is, 19,5 cm diep en 21 cm breed. Hun ronde vorm gaat van binnen de ontwikkeling van staande golven tegen, terwijl aan de buitenkant geen vervorming als gevolg van diffractie optreedt. Welbeschouwd heeft Jern hiermee praktisch de ideale vorm voor luidsprekers te pakken. De in de Jern 11 gebruikte drivers worden op specificatie vervaardigd bij de Chinese fabrikant Wavecor. Daar zwaait Christensen’s landgenoot Per Madsen de technologische scepter. Hij is eveneens een veteraan in de luidsprekerwereld en werkte eerder onder meer bij Via en Scanspeak.
De tweeter in de Jern 11 heeft een 22 millimeter membraan van geweven textiel en de frontplaat is akoestisch gedempt met celschuim. De Woofer heeft een 14,6 centimeter conus van geweven glasvezel. De units worden afgedekt door akoestisch transparant doek dat op een lichte kunststof ring is gespannen, die met behulp van magneetjes op de luidsprekerchassis wordt vastgehouden. Er is één paar luidsprekerklemmen voorhanden, dus geen bi-wiring. Zo zie ik het alleen al in praktisch opzicht graag bij compacte luidsprekers. De mooi regelmatige systeemimpedantie wordt door Jern gespecificeerd op 4? en de gevoeligheid is met 86dB (2.83V/1m) niet eens zo heel laag voor een luidspreker van deze afmeting. Ondanks de gesloten behuizing van slechts 3,7 liter specificeert Jern het frequentiebereik binnen -6dB op 45 tot 20.000 Hz en als je ze zorgvuldig plaatst en de ruimte is niet al te groot, dan halen ze dat met hoorbaar gemak.
Opstellen en luisteren
Nog niet zo lang geleden kreeg je bij iedere Jern luidspreker een dikke rubberen ring. Deze diende om de luidspreker op een veilige manier onder een achterwaartse hoek te kunnen plaatsten voor het geval hun opstelling dat nodig maakte. Op die manier kon je het geluid op je oren richten, bijvoorbeeld wanneer je de luidsprekers dichtbij je op een bureau neerzette in een near-field opstelling. Maar omdat de ringen lang niet door iedereen werden gebruikt en hun productie niet echt duurzaam is stopte Jern ermee om ze standaard mee te leveren. Ze zijn nu als accessoire leverbaar, net als een vrij hoge, slanke voet.
Bij mij werden de luidsprekers op zorgvuldig gevulde/gedempte NorStone Stylum 2 voetjes van 60 centimeter geplaatst. Hoewel ze aan de onderkant een klein vlak stukje hebben vond ik ze met hun hoge gewicht en met mijn nogal dikke AudioQuest William Tell Zero luidsprekerkabels eraan niet stabiel genoeg staan, dus deed ik er vier kleine mopjes Bluetack onder.
Na wat wisselen bleken ze inderdaad het beste te klinken aan de 4? taps van mijn PrimaLuna EVO400i versterker met PrimaLuna KT88 buizen in de eindtrap en een paartje bij Siemens vervaardigde Orion Audio ECC82 Silver SmoothPlate in de voortrap. Streaming was in handen van mijn Auralic Altair G1 via Roon en een English Electric 8Switch, analoge klanken kwamen van mijn Thorens TD125 met Jelco arm, Holistic Audio HA-103C element en Audio Creative Phonodude buizen phonotrap. Alle bekabeling was van AudioQuest.
De Jern 11 werden redelijk ver ingedraaid, verder dan ik gewend ben, volgens de bijgevoegde instructies van Ole Lund Christensen. De tweeters bevonden zich keurig op oorhoogte, en de stands werden naar achteren geschoven tot de afstand tot de muur niet meer dan 20 centimeter bedroeg.
Het album The Door To The Sky van Orbit Service mocht vanaf plaat de eerste klanken produceren. Ik weet dat dit een zeer ruimtelijke productie is, maar was alsnog verrast door de enorme bubbel van geluid die de Jern 11 in mijn huiskamer wist te projecteren. Hoei mensen, dit is het betere werk!
Het laag dat in deze opname ook ruimschoots aanwezig is had niet de diepte en de push die ik van mijn eigen luidsprekers met 11 inch woofer gewend ben, maar wat er uit die nog geen 4 liter-grote ijzeren druppels alsnog aan tastbaar laag kwam grensde aan tovenarij. Ok, de allerdiepste bassen van het kerkorgel uit de Saint Eustache (Récit de Tierce en Taille van Nicolas de Grigny, door Jean Guillou) waren niet te horen, en Junior B van Yello (op The Eye) miste ook wat fundament, maar nogmaals: wát er uit kwam was zéér verdienstelijk en in een iets kleinere kamer zou ik er vrolijk mee kunnen leven. Door de luidsprekers iets minder ‘toe in’ te geven (en dus af te wijken van de instructies van Christensen) werd het beeld breder zonder in te leveren op focus tussen en vooral achter de luidsprekers.
De kleine Jerns geven een wonderlijk groot en diep ruimtelijk beeld. Een track die ik graag gebruik om dat te testen is Springtime Coming Soon van The Nits, van het album Omsk. Daarin zit een aantal zeer ongebruikelijke percussiegeluiden van überdrummer Rob Kloet. Op een gegeven moment tikt hij – zo stel ik me na jaren vruchteloos navraag doen voor – met een sleutel op een koffiemok, en dat geluid stond werkelijk een meter of vijf in de diepte, alsof mijn nieuwe buurman onze tussenmuur eruit had gebroken en ik zijn huiskamer er als akoestisch ‘achterland’ bij had gekregen.
Kleine luidsprekers met een relatief laag rendement staan meestal niet bekend als dynamiekmonsters, maar ook dáár wisten de Jerns me op een positieve manier te verbazen. Het door Gergiev tot geweldige prestaties opgestuwde Kirov Orchestra bereikt in hun uitvoering van Stravinsky’s Sacre du Printemps een dynamiek die je op een groot full-range systeem regelmatig naar adem doet happen. En hoewel de schaal daarvan met de Jerns onvermijdelijk toch een stuk kleiner was hoefden ze zich in dynamisch opzicht eigenlijk niet te schamen. Het was een echte ‘torture test’ maar ze weerden zich kranig.
Spraakverstaanbaarheid bij tv-geluid (‘Het Journaal’ is een vast onderdeel van mijn testroutine) was uitstekend, de Jern 11 laat op het gebied van timbre héél weinig liggen. Ze zijn eerder neutraal dan euforisch, maar niet analytisch. Zangstemmen als van David Sylvian en Ane Brun hadden klankkleur en body, en piano (op het ongelooflijk mooi geregistreerde live album Tripping With Nils Frahm) was krachtig, snel en harmonisch correct.
Conclusie
Voor net geen 1300 euro per paar – ten tijde van deze review – bieden de Jern 11’s op een verrassende manier veel waar voor hun geld. Het feit dat ze van gietijzer zijn is niet alleen een leuk verhaal voor aan de audiofiele borreltafel, het snijdt (figuurlijk) wel degelijk hout. Hun tonale gedrag is heel netjes, ze vallen in positieve zin nergens echt op, en hun ruimtelijke weergave is zelfs van zeer grote klasse. Het zijn geen échte allemansvrienden denk ik, daarvoor is hun vormgeving misschien toch wat te uitgesproken, hoewel het kan vriezen en kan dooien wat dat betreft. Ik vind ze er in elk geval mooi en organisch uitzien, en het vrouwelijk deel van mijn huishouden was óók wel gecharmeerd van de witte ‘Barbapapa’s’ – zoals mijn dochter ze giechelend noemde bij de eerste kennismaking. Nou, misschien had ze daar wel gewoon gelijk in, want deze kleine luidsprekers deden een echte ‘barbatruc’ door zichzelf een stuk groter voor te doen dan ze in werkelijkheid zijn.
Klankmatig kan ik er dus verdraaid weinig op aanmerken, iemand die klein behuisd is en er een goede versterker voor kan zetten zal met veel plezier naar allerlei soorten muziek kunnen luisteren. Verwacht daarbij geen groots spektakel, maar verbaas je desondanks over hun gulle laagweergave en dynamiek, en hun waanzinnige afbeelding en plaatsing. Volgens mij ben je dan een gelukkig mens. Een ijzersterk ontwerp derhalve dat binnen zijn prijsklasse een bijna-perfecte reviewscore verdient.
Jern 11 | www.daluso.com
1298 euro per paar
Optionele rubberen ring als voet – 118 euro per paar
Beschikbare kleuren: Polar White, Cast Grey en Nordic Black
Beoordeling 4.5 / 5
