De laatste jaren heeft er een enorme kwaliteitstoename in met name het lage segment plaatsgevonden. Daardoor hebben de beste instapmodellen inmiddels een niveau bereikt wat tien jaar geleden alleen nog voor het middensegment was voorbehouden. Met dat gegeven in het achterhoofd zou je bijna denken dat die ‘rare’ en ouderwetse elektronenbuis inmiddels wel zijn langste tijd zou hebben gehad. Toch maken de producten van deze test haarfijn duidelijk dat de langlopende strijd (tussen transistor en buis) nog steeds niet is gestreden.
In deze test komt namelijk het hier praktisch onbekende buizenversterkermerk Trafomatic de boel flink wakker schudden. Wat de hier besproken Trafomatic Evolution Line One voor- met Evolution Elegance eindversterker voor dit scherpe bedrag voor elkaar krijgen, zal vele muziekliefhebbers in opperste vervoering brengen.
Trafomatic: onbetaalbaar talent
Mijn eerste kennismaking met dit toen ook voor mij nog volledig onbekende merk, vond op 5 oktober 2019 tijdens een Rhapsody show plaats. Buiten was het nat en rillerig, maar binnen in de luisterruimte werd ik bijna gehypnotiseerd door twee zwarte sculpturen die mij met zilveren ogen met lege blik aanstaarden. Maar ook de twee daartussen en eveneens in hoogglans zwart uitgevoerde objecten met in hun binnenste een reeks warm gloeiende objecten waren visueel niet voor de poes. Het bleek om de Duitse Zellaton Stage luidsprekers te gaan die werden aangestuurd door uit Servië afkomstige Trafomatic versterkers.
Over deze bijzondere producten en vooral hun bijzondere ontwerper vertel ik u verderop in het verhaal graag meer. Maar wat mij tijdens deze presentatie nog het meest vloerde waren de heel bijzondere en vooral bijna bizar afwijkende weergave eigenschappen. Want hoeveel moeite ik ook deed, ik kon met de beste wil van de wereld geen geluid afkomstig uit de luidsprekers lokaliseren. ‘Ah’ zegt u nu vast, ‘dat heb ik thuis toch ook?’. Nou, als u een heel erg goed systeem heeft staan is het inderdaad best mogelijk om een stukje deze kant op te gaan. Maar zeer waarschijnlijk (lang) niet zover als deze bijzondere buizenontwerpen voor elkaar kregen.
Volledig ontbreken van hifi-geluid
Wat vooral enorm opviel is dat er géén echte definitie en géén omlijning in het muzikale gebeuren leek te zijn aangebracht. Iets wat zeker 95 van de 100 audiosystemen te nadrukkelijk doen en waardoor ook het zo typerende hifi-geluid ontstaat. Wanneer dit verdwijnt en de muziek maximaal kan vloeien, ontstaat meteen het gevoel wat je ook bij een akoestisch concert ervaart. De muziek is er gewoon continu en er is geen stress of moeite te horen om het op u over te brengen. Maar het is ook even wennen wanneer deze ‘rommel’ ineens uit het signaal blijkt te zijn verwijderd.
Om het ‘geëtst’ te noemen gaat te ver, maar het is een soort artefact waardoor bij een hifi-set het ontbreken van visuele informatie als het ware kan worden gecompenseerd. Bij een concert zie je namelijk wanneer iemand speelt, terwijl bij klassieke muziek de dirigent duidelijk wijst naar de instrumenten die het volgende moment moeten gaan spelen. Bij een audioset heb je dat aspect niet en dan zorgen verschillende (gemanipuleerde) vervormingssoorten voor een extra accentlijntje.
'Serbian Kondo'
De reden waarom ik u dit vertel is dat deze mysterieuze versterkers dit bewuste of onbewust geïmplementeerde trucje helemaal niet leken te gebruiken. En tóch ontstond er al vanaf de eerste seconde het haren rijzende bizarre gevoel dat er mensen, hun omgeving en instrumenten daadwerkelijk pal voor mijn neus 1:1 werden gematerialiseerd! De versterkers die dit unieke huzarenstukje wisten te leveren waren de (bijna) topmodellen van het voor mij totaal onbekende merk Servische Trafomatic, een nogal afwijkende elektronicafabrikant uit het voormalig Oostblok en een merk waarbij hoofdontwerper en eigenaar Sasa Cokic in selecte kringen ook wel de ‘Serbian Kondo’ uit de Balkan wordt genoemd (naar de legendarische Japanse audio ontwerper Hiroyasu Kondo).
Het mooiste van dit alles is dat hoewel de producten van deze test slechts de instappers van dit merk zijn, hun ontwerpen meer dan een glimp van de grensverleggende kwaliteiten van de topmodellen blijken te bevatten.
Trafomatic
Voor het ontstaan en de achtergronden moeten we terug naar midden jaren negentig. Op dat moment maakt Sasa Cokic en zijn onderneming nog transformatoren voor defensietoepassingen. Minder bekend was dat binnen het Oostblok een heuse kritische audioscene was ontstaan. Deze voor het Westen ‘verborgen’ merken die veelal op buizen waren gebaseerd, bleken soms dermate hoogwaardig dat ze zelfs simultaan liepen met het beste wat bij ons bekend was. Enkele voorbeelden van die verborgen merken die tegenwoordig ook hier bekendheid genieten zijn KR Audio en NAT Audio, maar de lijst is natuurlijk veel langer. Door de enorme kennis met transformatoren, het fanatisme om voor het maximaal haalbare te gaan en vooral de hoge mate aan consistentie, wordt Sasa Cokic daarom vandaag de dag niet voor niets in één adem genoemd met Hiroyasu Kondo, de legendarische ontwerper van Audio Note en later de Kondo buizenversterkers.
Trafomatic Evolution Line One voorversterker
Het volledig op buizentechniek gebaseerde Trafomatic versterkerprogramma blijkt al snel enorm uitgebreid. Zo zijn er vier voorversterkers, vijf hoofdtelefoon/phono voorversterkers, maar liefst tien(!) eindversterkers en zeven geïntegreerde versterkers! Door de Rhapsody demo van de extreem prijzige en reusachtig grote Elysium mono eindversterkers van € 120.000,- per paar, was bij mij het typerende high-end beeld ontstaan van zeer hoge kwaliteit tegen zeer hoge prijzen. Maar hoe zit het dan met de bij mij aangeleverde testproducten?
Op het moment dat ze in volle glorie op mijn Finite Pagode Master Reference rack zijn geplaatst ben ik er vooral in eerste instantie even stil van. Goh, wat mooi en wederom afwijkend zeg. De Evolution Line One voorversterker is namelijk standaard uitgevoerd in een hele mooie diepe matzwarte kleur die prettig rubberachtig aanvoelt. Hoewel de maten (45 cm breed, 10,5 cm hoog en 32 cm diep) klassiek georiënteerd zijn, is de ronde vormgeving en uitstraling dat allerminst. Pfoei, dit is echt mooi en absoluut stijlvol zeg.
Op de voorzijde een ingelegd blank aluminium paneel met daarom slechts twee geprofileerde draairegelaars voor volume en bronkeuze. Een logo, typenaam en rode LED maken dit plaatje aan de voorzijde af. De linkerzijde bevat een kantelschakelaar om het apparaat aan/uit te schakelen, terwijl de achterzijde een stuk uitgebreider toont en is voorzien van maar liefst vijf schakelbare RCA ingangen, een tape uit, sub uit en line uitgang. Positief afwijkend zijn tuimelschakelaars voor aarde, de versterkingsfactor (22 of 25 dB) en een extra aardedraad aansluiting. De bekende Euro netsnoeraansluiting rondt het plaatje af.
Robuuste bouwwijze
De Evolution Line One staat mooi breeduit op zijn vier eigen fabricaat voeten en de behuizing toont opmerkelijk robuust en massief. Alle Trafomatic behuizingen zijn namelijk vervaardigd van MDF wat met een CNC machine nauwkeurig tot de typerende behuizing met ronde hoeken wordt gevormd.
Deze massieve en solide houten buitenschil is trouwens niet alleen bijzonder geschikt om de beoogde vorm te realiseren, maar zorgt er ook voor dat resonanties geen kans maken. Aan de binnenzijde zorgt een metalen binnenwerk voor de benodigde elektrische afscherming. Hoewel er bewust van buizen gebruik wordt gemaakt, blijkt er gelukkig ook in een hele mooie afstandsbediening te zijn voorzien.
Het stijlvol kleinood met alleen twee mooie grote drukknoppen voor het volumeniveau, kan net zoals iedere Trafomatic tegen meerprijs in iedere gewenste kleur worden uitgevoerd. Ook bij deze afstandsbediening is de vloeiend gestileerde behuizing wederom met het rubberachtige van DuPont afkomstig materiaal bekleed en is het fijn dat de berg nooit gebruikte ‘universele’ knopjes ontbreken.
Onderhuids
Eén van de hoofdkenmerken van ieder Trafomatic product is dat de opbouw volgens het principe van het gebruik van een minimum aan actieve onderdelen met passieve componenten van topkwaliteit plaatsvindt. Daarbij is bovendien de hele onderhuidse opbouw volledig bedraad uitgevoerd. Ook bij de in single ended (klasse A) geschakelde 10 kg zware Evolution Line One voortrap is dit vergaand doorgevoerd.
Als voorbuisjes is voor de bekende ECC88 dubbel triode gekozen en wel één per kanaal. Niet alleen vanwege zijn hoge betrouwbaarheid, maar ook vanwege het feit dat dit buisje zelf weinig aan de weergave toevoegt. Trafomatic typisch wordt speciale zorg besteed aan het eigen ontwerp van een krachtige voeding. Een hoogwaardige ringkerntransformator verbetert het voedingsgedeelte nog verder, waardoor in zijn totaliteit uiteindelijk een bijzonder hoge kwaliteit voorversterker op mijn rack kan staan.
Trafomatic Evolution Elegance
Het mooie van het gegeven wanneer je een versterkercombinatie van één enkel merk aanschaft, is dat de apparaten vaak voor elkaar zijn geoptimaliseerd. Dat is zeker bij deze Trafomatic combinatie het geval waarbij ook de vormgeving van beide apparaten heel fraai op elkaar aansluit. De naam Evolution Elegance blijkt trouwens niet zomaar gekozen. Want deze buizen eindversterker op basis van KT88/6550 eindbuizen is werkelijk een plaatje.
De afmetingen zijn op een toegenomen hoogte van 19,5 cm na, met een breedte van 45 cm en diepte van 32 cm verder gelijk aan de Evolution Line One voorversterker. Uiteraard is het gewicht door de drie achter op de behuizing geplaatste ingegoten transformatoren met 22 kilo wel een stuk zwaarder. De buitenste exemplaren zijn daarbij uitgangstransformatoren, terwijl de middelste de feitelijke voeding vertegenwoordigd. De Evolution Elegance is de krachtigste versterker in de Evolution-serie en is geconstrueerd als push-pull ontwerp waarbij vier KT88 eindbuizen worden toegepast. Het uitgangsvermogen is 50 Watt per kanaal. Dat lijkt niet veel maar is zeker in de Trafomatic opzet met robuuste voeding ruim voldoende voor de meeste luidsprekers. Zelfs exemplaren met een lagere gevoeligheid gaan nog verrassend goed.
Deze Servische fabrikant vindt -wat mij betreft terecht- single ended buizenversterkers nog steeds de absolute top. Daarom is tijdens de ontwerpfase veel met negatieve tegenkoppeling geëxperimenteerd (noodzakelijk bij push-pull ontwerpen om de vervorming in de hand te kunnen houden). Uiteindelijk is hij voor deze eindversterker uiteindelijk uitgekomen op een waarde van -6 dB. Binnen de goed ontworpen voeding wordt gebruik gemaakt van een eigen fabricaat ringkerntrafo van 300 VA. De uitgangstransformatoren zijn gebaseerd op een configuratie met dubbele C-kern, waarbij overal in het circuit van razendsnelle Solen condensatoren gebruik wordt gemaakt.
Fixed bias
In tegenstelling tot verschillende andere merken houdt Trafomatic voor al zijn modellen nog steeds bewust aan een vaste biasinstelling voor de eindbuizen. Het grote nadeel van auto bias-oplossingen is namelijk dat ze niet alleen corrigeren wanneer er geen muzieksignaal is, maar ook als deze er wel is. Dit zorgt voor hoorbaar kwaliteitsverlies waaronder een bepaalde vermindering van dynamische contrasten. Om toch voldoende controle te kunnen uitoefenen bevindt zich bij de Evolution Elegance eindversterker aan de rechter zijkant een afneembaar paneeltje met de mogelijkheid om iedere buis de juiste biaswaarde te geven. Dit kan heel eenvoudig met een multimeter waarbij de beoogde waarde op het paneel staat vermeld en dient plaats te vinden bij een goed warme versterker. Daarna hoeven de waardes maar heel af en toe te worden gecontroleerd.
De achterzijde van deze eindversterker is net als zijn voorversterker broer opvallend rijk uitgerust. U moet dan denken aan een extra aardeaansluiting, luidsprekerterminals voor zowel vier als acht ohm luidsprekers en ingangen voor zowel single ended als gebalanceerd gebruik. Een euro netstekker entree met ingebouwde zekeringhouder en weer die prachtige rubberachtige DuPont afwerking met smetteloos hoog afwerkingsniveau, zorgen zeker samen voor een echt oogverblindend mooie versterkercombinatie.
Luisteren
‘Gewapend’ met onder andere de fraaie Dynaudio Heritage Specials, grote en machtige Graham 5/5 BBC monitoren en de referentie Contemporary C’s van Mastermind Rick Paap, ben ik ontzettend benieuwd hoeveel deze prijsgunstige familieleden van hun grote broers bevatten. Met als hoofdbron een Grimm MU1 muziekspeler met Mola Mola Tambaqui is het allereerste aspect waar ik bij iedere versterker of product op let de mate waarbij er een soort van eigen sound aan de muziek wordt toegevoegd. Zeker bij buizenproducten die in de volksmond al snel als warm en prettig worden gezien, loert het om de hoek om de weergave snel als soft en eufonisch gekleurd te duiden. Maar niet bij dit Trafomatic duo! De balans is zelfs zo ideaal naturel dat het op dat gebied meer weg heeft van topklasse transistorbroeders, maar dan wel voorzien van de voor buizen zo typerende ‘muzikale ziel’.
Ook een zeer hoge mate aan ontspannenheid in combinatie met een bovengemiddeld hoge aanstekelijkheid vallen meteen op, en dat is iets wat ik maar zelden hoor in deze prijsklasse. Dit in samenwerking met een resolutie die heel bewust net onder de ‘technisch luisteren-grens’ blijft, zorgt ervoor dat je jezelf al snel thuis voelt bij deze versterkers. Een album om dit treffend uit te lichten is Cover Girl van de inmiddels al 65-jarige Amerikaanse folk zangeres Shawn Colvin. Vooral met de live nummers scoort ze heel mooi en integer waarbij ik voor deze test Killing The Blues uitkies. Alleen begeleid door haar eigen gitaar en gebed in een mooie zaalakoestiek komt zeker met deze Trafomatic versterkers de muzikale boodschap vol binnen. De informatiedichtheid is hoog maar nooit te hoog waardoor de muzikale boodschap verloren kan gaan. Buistypisch zitten alle noten net als live echt akoestisch ‘aan elkaar’. Met andere woorden ervaar je heel sterk de natuurlijke interactie tussen Shawn en haar instrument.
Het is een gegeven wat later ook bij alle andere muziek het voortouw neemt en het muzikale genieten enorm vergroot. Van een heel andere orde is Stavroz met The Ginning. Zeker in het nummer The Finishing worden organische keyboard klanken opgevolgd door een diepe pulserende beat die ten slotte uitmondt in een klein feestje met een zwoele tenorsaxofoon in de hoofdrol. Heel mooi en vooral prettig is dat de Evolution Elegance eindversterker hierbij veel grip en definitie in het laag laat zien zonder ‘transistor droog’ over te komen. Het palet neigt daarbij meer naar ietwat lichtvoetig en frivool dan naar zwaar, bedachtzaam en statisch.
Belofte waargemaakt?
Maar dan de hamvraag, want hoeveel blijft er nu uiteindelijk over van de magische geluidskwaliteit van de absolute topmodellen en hoe doorstaan ze het vergelijk wanneer ik ze met de eveneens in de luisterruimte aanwezige hoger geplaatste modellen vergelijk? In dat laatste geval gaat het dan om de Lara voorversterker en EOS, Pandora en zelfs Glenn (vernoemd naar de vrouw van de Nederlandse importeur) mono eindversterkers.
Hoewel het misschien niet eerlijk is, blijkt het wel een prachtig inzicht te verschaffen in de ontwerpkeuzes die ontwerper Sasa Cokic en zijn team voor deze prijsklasse hebben moeten maken. Want hoewel gelukkig(!) de duurdere aanwezige Trafomatics nog een stuk verder gaan op het ideale muzikale pad, is het ook prachtig en vooral razend knap om te horen hoeveel raakvlakken er tussen al deze modellen bestaan. Daarbij heeft een Lara voortrap natuurlijk meer kleur en tonale verzadiging in een groter uitdijend stereobeeld. Ook heeft de EOS eindversterker met zijn grotere voeding en KT120 eindbuizen nog meer power en schaalgrootte. De fantastische Pandora en Glenn blijken zelfs daar nog ruim bovenuit te kunnen steken. Maar uiteindelijk blijkt de kern van al deze vergelijkingen vooral te liggen bij het geweldig goed verschalen van alle eigenschappen, op volstrekt geloofwaardige wijze. Voor mijzelf betekent dit dat wanneer ik aan het einde weer terug ga naar de betaalbare Evolution modellen het opvallend weinig moeite kost om er nog steeds van te genieten. Een gegeven wat maar weinig merken lukt, en bij mij veel respect afdwingt.
Conclusie
Wauw, wat een prachtige, integere en bezielend muzikale producten zijn deze Trafomatic Evolution Line One voor- en Evolution Elegance eindversterker geworden. Zonder enig ander merk tekort te willen doen behoort dit duo echt tot de top in zijn prijsklasse, en zelfs ruim daarboven. Sterker nog, krijg je hier voor een bedrag waar je normaliter alleen maar een uitstekende geïntegreerde versterker voor kunt kopen een complete topklasse voor- en eindversterker met echte sterallure voor!
Deze ‘Star Quality’ begint al met het in mijn ogen zeer geslaagde visuele voorkomen, om vervolgens gestaag verder te gaan met goed gekozen afmetingen, een heel mooi kwaliteitsbesef, bovengemiddeld mooi materiaalgebruik, zeer uitgebreide (analoge) aansluitmogelijkheden en tenslotte de buitengewoon goede geluidskwaliteit. Deze laatste blijkt zo goed gekozen dat ik denk dat zo’n beetje iedere muziekliefhebber deze twee producten heel snel in zijn of haar armen én hart zal kunnen sluiten.
Het vermogen van 2 x 50 Watt blijkt in de dagelijkse praktijk ruim voldoende om ook luidsprekers met een wat lager rendement goed aan te kunnen sturen en als kers op de taart blijkt het karakter bijna niet veranderen of je nu heel zacht of heel luid speelt. Doe er dus uw voordeel mee want je weet nooit hoelang dit soort prijsgunstige meevallers blijven duren als de schijnwerpers er eenmaal op gericht staan.
Trafomatic Evolution | www.music2.nl
Trafomatic Evolution Line One voorversterker € 2.599,-
Trafomatic Evolution Elegance eindversterker € 3.699,-
Beoordeling: 5 / 5
