Dat Eelco Grimm en Guido Tent van Grimm Audio bepaald niet stil zitten blijkt eens temeer tijdens de High End 2018 in München waar het Nederlandse bedrijf hun eerste muziekspeler, de Grimm Audio MU1 presenteert. Dit gebeurt slechts acht maanden na de VIP introductie van hun meest recente actieve luidsprekersysteem, de Grimm Audio LS1a.

Grimm Audio LS1a

De VIP- en persintroductie van die LS1a vindt plaats bij Chattelin Audio Systems op vrijdagavond 1 september 2017, waar ik vervolgens voor het eerst de klank van dit mooie systeem hoor. Ben van Leliveld laat enkele overbekende muziekstukken horen die ik reeds vele malen en op meerdere muziekinstallaties gehoord heb. Denk dan onder andere aan Rebecca Pidgeon’s Spanish Harlem, de Danse Macabre van Camille Saint-Saëns etc. Mede daardoor kan ik onmiddellijk de kwaliteiten van deze set op waarde schatten. Voldoende om te weten dat ik deze actieve Grimm Audio luidsprekers heel graag nader aan de tand wil voelen. Op weg naar huis bedenk ik me dat deze LS1a mij veel dieper weet te raken dan de eersteling van Grimm Audio, de LS1, destijds gedaan heeft.

De ‘stamvader’

Wanneer eenmaal duidelijk is dat ik de LS1a zal gaan recenseren, komt deze gedachte weer naar boven en begin ik te graven in mijn geheugen naar de luisterervaringen van zo’n vier jaar geleden met de ‘stamvader’ van de LS 1a, de toenmalige LS1. Uiteraard kan ik de luisterervaringen an sich niet helemaal terughalen, maar de gedachten die ik had bij de demo die ik destijds, bij een goede vriend thuis, meemaakte zijn wel terug te halen. De eerste gedachte die terugkomt betreft de plaatsing van de luidsprekers. Ongeveer 2.5 meter uit elkaar en door Guido Tent verder ingedraaid dan ik in die huiskamer normaliter gewend ben. Daardoor ligt het punt waarop de weergave van de speakers elkaar kruist vóór de luisterpositie. Met als voordeel dat er minder sprake is van zijwandreflecties en dat het eveneens minder belangrijk is om exact midden tussen de luidsprekers in de zogenaamde ‘sweetspot’ te zitten. Wanneer ik later tijdens het beluisteren van het systeem door de luisterruimte van Beter Beeld & Geluid loop, blijkt er zelfs sprake te zijn van een vrij grote ‘sweet area’. Als tweede komt de ervaring van het stereobeeld terug. Hoog, diep en breed, maar altijd binnen de ruimte tussen de luidsprekers. Tenslotte herinner ik me mijn oordeel over de klank; neutraal, puur, en exact als van een meetinstrument.

Volledige controle

Wat betreft het kastontwerp is de LS1a, net als de LS1, een duidelijk voorbeeld van ‘vorm volgt functie’. De brede baffle garandeert bijvoorbeeld een directieve afstraling tot aan de relatief lage frequenties. De halfronde poten lopen door naast de kast waarmee diffractie aan de randen voorkomen wordt. In verband met het afstraalgedrag van de tweeter is aan de onderkant van de kast eenzelfde halfrond profiel geplaatst.

Met de LS1a hebben Eelco Grimm en Guido Tent gestreefd naar een ontwerp dat dezelfde kwaliteiten heeft als die van de LS1 series, zij het tegen een gereduceerde prijs. Bij een eerste, oppervlakkige blik is er geen verschil te zien tussen de LS1 en de LS1a. En ook aan dit nieuwe ontwerp ligt de gedachte ten grondslag dat ultieme transparantie alleen kan worden bereikt door alle componenten van de weergave keten in één enkel systeem te integreren. Alleen dan is er een volledige controle over de elektronica, de luidspreker units en het akoestische gedrag van de luidsprekerbehuizing. Bij nadere beschouwing is de woofer niet vervaardigd uit magnesium en heeft de voetplaat een lichtere constructie. De behuizing is ditmaal gelakt, een aantal arbeidsintensieve (en dus kostbare) modificaties zijn geschrapt en ditzelfde geldt voor de individuele akoestische kalibratie van elke LS1 behuizing.

Optionele subwoofers

Samengesteld vanuit de Grimm filosofie is de LS1a in feite een compleet digitaal audiosysteem waar alleen nog maar een bron aan behoeft te worden toegevoegd. Een actieve luidspreker met digitaal crossover en een d/a-converter. De tweeter en woofer kunnen een bereik verzorgen van 20 Hz tot 20 kHz, voor de versterking wordt een beroep gedaan op NCore klasse D en de ondersteunde samplingrates lopen van 44.1 tot 192 kHz. Met de optionele USB interface worden die cijfers tot 384 kHz en DSD-128. Grimm heeft zijn wortels in de professionele audio maar richt zich met zijn producten zowel op de studio wereld als op de particuliere muziekliefhebber. Dat pro audio verleden blijkt onder andere uit de digitale bron aansluitingen op de LS1a. Hier geen coaxiale of optische s/pdif; uitsluitend AES/EBU; een verloopkabel van s/pdif naar AES wordt meegeleverd. Wel is er op zowel de linker als de rechter luidspreker een mono analoge ingang.

Op de bijgeleverde interface kan met behulp van één knop zowel het volume worden ingesteld (draaien) als van bron worden gewisseld (indrukken en draaien). Op de interface zitten verder nog twee extra digitale ingangen. Standaard is de LS1a een tweewegsysteem. In de software kan dit worden aangepast tot een driewegsysteem in het geval dat er gebruik wordt gemaakt van de optionele subwoofers. Daarbij krijgt zowel de linker-, als de rechter luidspreker een eigen subwoofer. Er zijn twee typen subwoofers beschikbaar; de LS1s en de LS1s-dmf. De LS1s subwoofers kunnen worden geplaatst op de beide voetplaten. Daarbij straalt de woofer af naar boven hetgeen probleemloos mogelijk is omdat het om lange golflengten gaat. Eventueel kunnen de subwoofers, indien dit in een specifieke situatie gewenst is, ook los van de speakers worden geplaatst. Ook op dit punt kan de software dan snel worden aangepast door een laptop op het systeem aan te sluiten.

De Peerless woofer wordt aangedreven door een 400 Watt klasse D Hypex UCD versterker. In geval van de LS1s-dmf (Digital Motion Feedback) subwoofers wordt een SEAS unit ingezet, aangestuurd door een 600 Watt Ncore versterker. Er wordt gebruik gemaakt van een door Philips in het verleden toegepaste controle technologie waarmee de niveaus van vervorming nog verder verlaagd worden en er een volledige dynamische controle wordt bereikt. Met Motion Feed Back kon Philips, met de destijds beschikbare techniek en kennis, de resultaten met een factor 4 verbeteren. Voor de Grimm LS1s-dmf, die ontwikkeld is in samenwerking met Rob Munning Schmidt van RMS Acoustics, is dat zelfs een factor 30.

Niet te vergelijken

Normaliter beluister ik te recenseren producten in mijn eigen luisterruimte. Ditmaal zijn er echter externe factoren die maken dat ik mij genoodzaakt zie om uit te wijken naar een andere locatie. Dan ligt het voor de hand om te kiezen voor een luisterruimte die mij niet onbekend is. Die vind ik bij Beter Beeld en Geluid in Hilversum; een van de twee Nederlandse dealers van Grimm Audio die de LS1a demonstratie klaar heeft staan. Bjorn, een van de eigenaren, is direct te vinden voor dit plan en zo komt het dat ik op een zonnige vrijdagochtend in mei in alle vroegte welkom wordt geheten door Bjorn en mede-eigenaar Garmt. Ik ben aangenaam verrast wanneer al snel ook Guido Tent zich met een set LS1-dmf subwoofers meldt. Het biedt me de gelegenheid om op één dag drie Grimm luidsprekersystemen te beluisteren. De LS1a, de LS1a in combinatie met de LS1s en de LS1a in combinatie met de LS1s-dmf.

Daarnaast biedt het tevens de mogelijkheid om tussen het luisteren door meer te weten te komen over Grimm Audio. Terwijl barista Bjorn zijn ding doet vraag ik Guido in de luisterruimte of hij een verklaring heeft voor het feit dat de muziek via het nieuwe instapmodel mij tijdens de perspresentatie van de LS1a veel dieper raakte dan jaren geleden het geval was via de veel kostbaarder LS1. Guido vertelt dat de eerste LS1 klankmatig niet te vergelijken is met de huidige LS1. Dit heeft alles te maken met voortschrijdend inzicht, toenemende kennis en ervaring van het ontwerpteam. Hij is met mij eens dat de huidige LS1a beter klinkt dan het eerste LS1 model. De nieuwe LS1 is van hen beiden echter de betere luidspreker en daarboven komt nog de LS1be. Hij benadrukt dat het voor de eigenaren van de oude LS1 modellen mogelijk is om hun luidspreker te laten upgraden, ook naar een be versie.

We komen te praten over de High End show in München en de presentatie van de muziekspeler MU1 en Guido vertelt dat dit een logische stap is voor Grimm Audio. Het merk streeft er naar om te ontwerpen ‘van oor tot oor’; van de studio tot de muziekliefhebber. Ooit begonnen in de pro audio met producten als de CC1, de UC1 en de CC2 die vooral hun toepassingen vinden in de studiowereld, gevolgd door de actieve luidsprekerontwerpen die zowel op de professionele wereld als op de particuliere muziekliefhebber gericht zijn. Met de TPR en de SQM zijn er ook twee typen interlinks beschikbaar en na de MU1, die naar verwachting in het najaar geleverd zal gaan worden, zullen nog twee apparaten volgen die het gamma gaan completeren.

Opstelling

Ik heb mij voorbereid op een dag streamen maar besluit om over te stappen naar het beluisteren van cd’s, mede omdat Guido privé nog veel cd’s draait en een deel van zijn collectie meegenomen heeft. Er wordt snel een Arcam CD33 tevoorschijn getoverd om als loopwerk in te zetten en een door de koolstof afscherming redelijk stugge Grimm Audio SQM kabel zorgt ervoor dat de digitale signalen via de AES/EBU ingang aangeleverd kunnen worden aan het Grimm systeem. Dit systeem is heerlijk overzichtelijk en ik kan me voorstellen dat veel muziekliefhebbers die vallen voor de klank het geringe aantal componenten als welkome bonus zullen ervaren. Een bron, een interface, twee actieve luidsprekers met elk hun eigen netsnoer, een cat kabel van de interface naar een speaker en een cat kabel die beide luidsprekers onderling verbindt. De standaard netkabels zijn door Garmt vervangen door powercords van AudioQuest. Al vanaf het moment van binnenkomst speelt de LS1a in combinatie met de ‘gewone’ LS1s subwoofers dus met die configuratie begin ik aan het serieuze luisteren. 

Luisteren

Singer-songwriter Gabriel Rios uit Puerto Rico bijt de spits af met Swing Low, afkomstig van zijn vierde album ‘This Marauder’s Midnight’. Een hele mooie licht klassieke binnenkomer waarop de stem en gitaar van Gabriel fraai harmoniëren met de staande bas van Ruben Samama en de cello van Amber Docters van Leeuwen, beiden afkomstig uit Nederland. Gedetailleerd, snel, neutraal, precies gefocusseerd, mooi ruimtelijk en tegelijkertijd hartverwarmend muzikaal. Dat niet alleen stem en snaarinstrumenten maar ook pianoklanken heel natuurgetrouw klinken wordt bewezen wanneer ik vervolgens een tweetal impromptus van Franz Schubert beluister in de interpretatie van de Portugese pianiste Maria João Pires. Passie klinkt door in haar dynamische uitvoering van deze pianostukken waardoor ik alleen maar ademloos kan luisteren.

Alleen met moeite kan ik me losmaken en een volgende cd pakken met daarop Dune Tune van Level 42. Totaal andere muziek met mooie gitaarlijnen en een krachtige, gecontroleerde laagweergave. En ook nu weet het systeem me mee te slepen in de weergave. Dat het album ‘The Gift’ van Susanne Abbuehl een opname is van het label ECM is direct te horen wanneer ik My river runs to you draai en geniet van stem, percussie, piano en flugelhorn in een mooie ruimtelijke ambiance die niet wordt ingeperkt door speakers of welke andere obstakels in de ruimte dan ook. En ik begrijp waarom deze luidsprekers geliefd zijn in de studio wereld. Gelijksoortige ervaringen bij Herman van Veen’s Alles in de wind en Lontano van het kwartet van de Poolse trompettist Thomasz Stanko. Ruimte informatie en een hele mooie opname die de basis vormen voor heerlijke muziek die me emotioneel raakt. Net voor Thomasz Stanko heeft Guido in de software het systeem aangepast van drieweg naar tweeweg en de subwoofers ontkoppeld. Daarbij heeft hij de ondergrens verlegd van 20 Hz naar 35 Hz onder het motto; liever perfect tot 35 dan iets minder goed tot 20 Hz. Ook dit is in de software simpel en snel aan te passen voor de gebruiker en na aanschaf van het systeem dus eenvoudig uit te proberen in de eigen luisterruimte. Het weglaten van de subs voelt niet als een stap terug en ook wanneer ik daarna All my Worlds van Melanie Biasio’s album ‘Lilies’ beluister heb ik niet het gevoel iets te hebben ingeleverd. Sterker nog; niet eerder heb ik zo sterk het gevoel gehad dat in dit nummer de begeleiding de stem zo sterk ondersteunt en completeert dat ze op welhaast hypnotiserende wijze volledig met elkaar versmelten.

Toch is het meteen duidelijk dat er weer een nieuwe stap gemaakt is wanneer de LS1s-dmf subwoofers aan de LS1a luidsprekers gekoppeld worden. Drummer Peter Erskine van Aurora laat daar geen onduidelijkheid over bestaan. Nog meer fundament en snelheid, nog schoner, nog krachtiger, nog strakker, nog ruimtelijker en daardoor; nog natuurgetrouwer. Een toegevoegde meerwaarde over het hele frequentiegebied. Een mooie manier om dit te illustreren is met Moses van Hans Theessink; krachtige, lage, sonore basstemmen die ook de daarboven gelegen regionen ‘liften’. Nog sterker is het gevoel wanneer ik in staat ben om de baslijnen van Marcus Miller en Victor Wooten zo duidelijk van elkaar te onderscheiden terwijl zij Miller Time ten gehore brengen. En dan heb ik het nog niet eens over die snare drum! Eindigen doe ik met de akoestische bas van Jaspar Libuda; fenomenaal.

Conclusie

Voor iemand als ik, die al tientallen jaren bezig is met muziek en audio installaties, is het niet uitzonderlijk dat zijn audio rack vol staat met afzonderlijke componenten die met zorg geselecteerd zijn en die onderling verbonden zijn met al even zorgvuldig uitgekozen kabels. Wie een LS1a luidsprekersysteem van Grimm Audio aanschaft kiest voor een gegeven combinatie van versterker, D/A converter en luidsprekers die optimaal op elkaar afgestemd en met elkaar verbonden zijn. Een systeem dat van de grond af door Grimm Audio ontwikkeld, samengesteld en geproduceerd is. Voor alle duidelijkheid; de Grimm Audio LS1 en, het topmodel, de Grimm Audio LS1be mogen dan de betere systemen zijn, maar de Grimm Audio LS1a is een actief luidsprekersysteem dat mee kan spelen in de hoogste regionen. Zowel qua techniek als qua muzikaliteit en realiteitsweergave. En dat voor een prijs van 12900 euro, inclusief kabels en LS1 controller. Voor hetzelfde geld kan ik geen systeem van losse componenten en bekabeling samenstellen dat op datzelfde niveau kan presteren. Een uitbreiding met een set LS1s of LS1s-dmf subwoofers is, ook in een later stadium, mogelijk maar hierbij is een waarschuwing zeker op zijn plaats. Eenmaal gehoord is er, zeker in het geval van de LS1-dmf, geen weg terug.

Met dank aan Beter Beeld en Geluid in Hilversum.

LS1a per set € 12.900,-
LS1s per set € 6.000,- 
LS1s-dmf per set € 10.000,- 

Grimm Audio | www.grimmaudio.com