High End München mag qua oppervlakte niet immens zijn zoals CES of IFA, op het bescheiden aantal vierkante meters kom je wel verdomd veel hifi tegen. In dit tweede deel kijken we naar interessante streamingproducten, head-fi en de leukste luisterdemo’s.

We merkten het al op in deel 1 van ons High End München-verslag: fysieke media is nog wel een ding binnen hifi. Vinyl uiteraard, maar ook tape maakt een (bescheiden) comeback. De vertrouwde muziek-cd is ook nog niet bereid om het loodje te leggen. De Pro-ject CD Box RS2 vinden we op dat vlak een bijzondere productlancering. Het is een puur cd-transport, dus enkel met digitale uitgangen. Je hebt dus nog een DAC of een versterker met een digitale ingang nodig als je naar je schijfjes wil luisteren.

De redenering van Pro-ject is dat er nu zoveel goede alleenstaande DAC’s zijn, dat weinig mensen nog willen luisteren naar de goedkope DA-convertor die toevallig in een cd-speler steekt. Er valt wel iets te zeggen voor dat argument, al lijkt het ons sterk dat dit opeens echt iets wordt.

Streaming

Eén van de boeiendste streamingmerken van dit moment is Auralic - of AURALiC als je de schrijfwijze van het merk zelf wil aanhouden. In München presenteerde het de Altair G1, een toestel waar wel meer mensen naar uitkeken. De eerste Altair – die we ook lange tijd in onze testruimte gebruikten – was immers een zeer veelzijdig apparaat dat zowel het Lightning DS streamingplatform, een mediaserver (indien opslag werd aangebracht) als een DAC bevatte. De Altair G1 is hetzelfde recept, gelukkig genoeg aan een prijs die niet opeens veel hoger ligt. Het chassis zal bekend overkomen, want het lijkt sterk op de andere G1-apparaten (zoals de VEGA G1) en zelfs de duurdere G2-generatie.

We moesten bij Auralic ook goed kijken om het verschil te zien met de nieuwe Sirius G2, een upsampling processor. In essentie neemt het een digitaal signaal (bijvoorbeeld van een streamer of een cd-transport) en waardeert die op naar wat je wil, incluis DSD, en stuurt het digitaal uit naar een aparte DAC. Echt een bijkomend kastje dus, vergelijkbaar met Chord’s M-Scaler. Het opwaarderen doen sommige DAC’s ook, maar volgens de man van Auralic die wij spraken presteert de Sirius op een ander niveau. We staan er wat agnostisch tegenover, we moeten deze categorie echt eens testen. Wat we niet zagen bij Auralic: nieuwe producten op vlak van versterking. De Polaris bijvoorbeeld, steekt nog volledig in het oude design, in tegenstelling tot de streamingproducten. Maar er wordt aan gewerkt, horen we.

Net zoals Auralic zijn Aurender en Lumïn twee merken die vooral opvallen vanwege hun streamingproducten. Daar ligt de focus, hoewel ze ook andere dingen doen. Bij Aurender was er dit jaar geen groot nieuws, bij Lumin lag de nadruk vooral op de indrukwekkende Lumin Amp die in dubbele opstellinge gedemonstreerd werd met de nieuwe X1. Er werd ook gepronkt met de T2 streaming DAC die bij het begin van het jaar op CES lanceerde.

Op streamingvlak werd onze aandacht eveneens getrokken door het Duitse x-odos, dat fraai gedemonstreerd werd met Lyngdorf-versterking en afwisselend Audio Physic MIDEX- of Audio Physic 35-speakers. X-odos toonde op de beurs verschillende toestellen, zoals de xo | Stream Pro streamer die je kunt uitbreiden met eigen opslag. Op de stand stond ook de xo | One plus, een muziekserver met ingebouwde cd-lezer zodat je meteen naar de ingebouwde opslag kunt rippen.

Streaming – maar dan helemaal anders – is eveneens waar het dit jaar bij Naim om draait. De Britten hebben al een zeer succesvolle introductie van hun nieuwe netwerkspelers achter de rug, dit jaar wil het nog eens scoren met een vernieuwde Mu-so 2. Er is veel vernieuwd, maar het belangrijkste is misschien wel het aanbrengen van een HDMI-ARC-ingang. De Mu-So is altijd een fraai toestel geweest, maar door zijn vorm dachten veel mensen dat het als soundbar kon dienen. Dat kon wel, maar het ontbreken van een HDMI-ingang was toch een gemis. Probleem: opgelost. Qua design is er bij de Mu-so 2 niet zo heel veel anders en je kunt de nieuwe Mu-so ook combineren in een multiroomopstelling met Naim’s Uniti-versterkers en de eerste versie van de draadloze versterker. Binnenkort kan je bij ons een eerste test verwachten.

Head-fi

Vorig jaar organiseerde High End München nog een aparte head-fi-show op een enkels honderd meters van het M.O.C.-beursgebouw, maar dat bleek geen succes. Gelukkig waren de meeste head-fi-merken in 2019 wel weer aanwezig op de beursvloer zelf. De nadruk dit jaar lag wat meer op randapparatuur en ook wel op in-ears.

Een merk dat we steeds vaker zien opduiken op de verlanglijstjes van head-fi-liefhebbers is het Servische Auris Audio. Hun hoofdtelefoonversterkers hebben een heel outspoken design, knap afgewerkt met hout en in sommige gevallen met leder. De Euterpe vinden we een slim ding: het is een buizenhoofdtelefoonversterker die meteen ook een oplossing biedt om je koptelefoon op te bergen. Geen origineel idee – we zagen het in het verleden al vaker en op High End bijvoorbeeld bij Focals Arche-versterker – maar in dit geval wel heel mooi uitgevoerd.

Intrigerend vonden we de gloednieuwe HA500H van Cocktail Audio, een USB-DAC en koptelefoonversterker met een gigantische display waarop virtuele VU-meters verschijnen. Het deed ons spontaan denken aan de HA-1 van Oppo, al heeft het zeker zijn eigen troeven. Zo kun je kiezen tussen een transistor- of buizenmodus qua versterking en is er de optie om gebalanceerd of ongebalanceerd te luisteren.

Qua alles-in-één-oplossing op het hoogste head-finiveau is de dCS Bartok ongetwijfeld een waardige inzending. We hebben wat langer geluisterd naar dit toestel, weliswaar met een niet zo handige (want open, wat onhandig is op een luidruchtige beurs) Focal Utopia, en waren zeer onder de indruk. Ook de bediening via de bijhorende app was heel goed.

Een product dat we zeker op de testlijst gaan plaatsen is de Gold Note DS-10. Het Italiaanse merk biedt deze compacte AKM AK4493 DAC met ingebouwde streamer (incluis Roon-compatibiliteit en USB-ingang) en analoge voorversterker in verschillende kleuren, waaronder een opvallend goud. Helemaal trouw aan de merknaam, dus! De DS-10 stond in München in een gewoner zilver, maar iets verder op de stand stond wel een gouden IS-1000 te pronken, naast een knappe Mediterraneo-draaitafel.

De Amerikanen van Campfire Audio hebben de afgelopen jaren sterk getimmerd aan de weg. Hun IEM’s worden hoog aangeschreven door de fans, dus is er wel een kleine hype rond hun nieuwe betaalbare IO’s. Ze lijken wel in-ears voor Tony Stark in zijn Iron Man-gedaante, maar wij klagen niet. Een paar stands verder stapten we nog eens binnen bij Meze Audio, die met de Empyrean een van de beste (en elegantste) over-ears van het moment heeft. Het merk heeft ook betere in-ears, de RAI met vijf drivers; Meze zou sleutelen aan een lager geprijsde versie.

Liefhebbers van DAP’s konden hun hart ook ophalen in Beieren. Astell & Kern, die ook een nieuw product ontstaan uit de samenwerking met Beyerdynamic presenteerde, lanceerde er de zeer kostbaar ogend (want ook heel prijzige) A&ultima SP2000-speler en de veelzijdige KANN CUBE. De concurrentie zit echter niet stil, want bij FiiO wil een karrevracht aan toestellen te ontdekken, waaronder de M11- en M5-spelers én de high-end Q5s Bluetooth DSD DAC-versterker. Het was bijna een verademening om bij Shanling langs te gaan en vooral bekende toestellen te zien, zoals de populaire budgetspeler, de M0.

Wellicht de spectaculairste lancering op vlak van head-fi in München was bij Warwick Acoustics (vroeger: Sonoma) te vinden. De APERIO wordt een vlaggenschip die boven de Model One komt te staan, een elektrostaat die met alles er op en er aan wordt geleverd. Wie meer een liefhebber is van planar-magnetic drivers kon de echte high-end zoals altijd vinden bij de bescheiden stand van Abyss. We hebben maar heel even de nieuwere Diane kunnen beluisteren, maar vinden het wel intrigerend. Het biedt veel van de ervaring van de ultieme AB-1266, maar dan in een eleganter en lichter design.

Naar goede gewoonte kon je bij de twee ruimtes van AudioQuest de vele accessoires en kabels van het merk ontdekken. In de schijnwerpers stond vooral de Mythical Creatures-lijn luidsprekerkabels, die onder meer de Dragon- en Firebird-kabels omvat. De vele bezoekers konden direct het effect horen op een set Bowers & Wilkins 800-speakers. Ook in de schijnwerpers stond de Niagara 1200-stroomconditioner, een nieuwe aanvulling op de Niagara-lijn die AudioQuest vorig jaar geslaagd van start liet gaan met de high-end 5000-conditioner.  

Fraaie demo's

We beginnen dit deel best met een waarschuwing: wat nu volgt over onze favoriete demonstraties is puur subjectief. Systematisch alle kamers op High End bezoeken en een langere tijd luisteren is immers zo goed als onmogelijk. De beurs is te druk, sommige kamers zijn amper akoestisch ingericht en af en toe is de muziekkeuze gewoon niet ons ding. Dan heeft het geen zin om te blijven hangen bij een demonstratie en te doen alsof je er iets zinvols over kan vertellen. Ook niet onbelangrijk: een aantal premiummerken (zoals Audio Note, 432 EVO en Jeff Rowland) verkiezen niet op High End te staan, onder meer omdat de beurs tegenwoordig snel uitverkocht raakt. Zij verkassen dan naar een hotel in de binnenstad van München en organiseren een eigen beurs onder de noemer ‘hifideluxe’. Helaas zijn we daar niet geraakt, wat we vooral spijtig vonden omdat we zo de nieuwe Kroma-luidsprekers niet hebben kunnen zien en horen. Op de XFI Show in het najaar vonden we de compacte Mimi best indrukwekkend, dus we waren wel nieuwsgierig naar de drie nieuwe modellen die het Spaanse merk voorstelde. De Thaïs, Stella en Norma zijn drie vloerstaanders die binnenkort vast ook bij ons beschikbaar zijn via importeur Harmony Audio Import. We verwachten er veel van…

Een bijzondere vermelding verdienen de Atmos-demonstratie van PMC, de mooie klanken van de Wharfedale Elysian, de verbluffende verschijning die de T+A Solitaire wel is, het oorstrelende huwelijk van Sonus faber en Esoteric (foto boven), de Siltech-minimonitors, en de immer boeiende uitleg van Vince Bruzzese van Totem Acoustic (foto onder).

Op onze lijst van fijne demo’s staat de kamer van Alluxity hoog genoteerd. Dit merk is een soort spin-off van Vitus Audio door de zoon-van, met fraaie versterkers die nog knapper zijn in een optionele kleurafwerking. De Pre Two’s die op de High End-beurs stonden waren bijvoorbeeld in een heel knap oranje afgewerkt. De Alluxity’s werden heel goed gecomplementeerd door straffe speakers van Joseph Audio, een Amerikaans merk dat (nog) niet in Europa beschikbaar is. De looks zijn uiteraard take-it-or-leave-it, maar de klank was echt wel expansief en dynamisch.

Over dynamiek gesproken: er waren op High End 2019 twee demo’s die op dat vlak enorm scoren. Wilson Audio had niet de spitstechnologische WAMM Master Chronosonic mee (kostprijs 685.000 dollar), maar de veel bereikbaardere Sasha DAW-speakers die ‘gewoon’ ongelooflijk pakkend zijn. Net zoals de JBL Synthesis K2 die even verderop stond te spelen met de nieuwe Mark Levinson 5000-reeks is de Sasha een luidspreker die percussie onwaarschijnlijk realistisch kan neerzetten. Overigens was het in de kamer met Mark Levinson altijd een lotterij welke speakers je juist zou horen. De heren van Harman Luxury wisselde de K2’s namelijk regelmatig af met de onlangs gereviewde JBL L100 Classic en Revel PerformaBe-luidsprekers. De No. 5802 geïntegreerde versterker van Mark Levinson is in elk geval een van de grote aankondigingen op deze show.

Ook heel mooi was de opstelling bestaande uit de Piega Master Line Source 3-di-pole-speakers met vier ribbon-tweeters en een zeer open behuizing aan de achterkant, gevoed door een systeem van Primare en inakustik-bekabeling. Zwitserland en Zweden delen niet enkel dezelfde eerste letter, de combinatie tussen de twee bleek ook heel sterk.

Ver weg van de luisterkamers op de eerste verdieping van het M.O.C. vonden we in een uithoek van een hal Yamaha terug. Het Japanse bedrijf komt niet zo vaak naar High End, maar nu heeft het met de nieuwe 5000-reeks meer dan redenen genoeg. En dat vond het publiek ook, want er was opvallend veel interesse voor de demonstratie van het retro-nostalgische C-5000 en M-5000-systeem dat speelde op de NS-5000-luidsprekers. Geslaagd!

Een superhighendsysteem waar we ook lang bleven hangen was van het Amerikaanse MSB gekoppeld aan machtige Magico M6-luidsprekers. MSB bouwt heel knappe DAC’s, maar dus ook blijkbaar zeer potente monoblocks. De totaalprijs van dit systeem kregen we niet te horen, maar volgens de EISA-collega’s van Stereophile ging het om iets rond 280.000 dollar – zonder de speakers.

Veel bereikbaarder was de combinatie van KEF R11-speakers en de gloednieuwe Hegel H390. Als je de controle van de R-reeks combineert met de enorme demping van de Hegel SoundEngine2 dan krijg je iets bijzonder accuraat en levensecht. Spotgoedkoop is het natuurlijk niet, maar het is een combinatie die toch wel zeer veel biedt voor zijn prijs.

Weer wat meer luxe – maar wel een geweldige sound – bleek de combinatie van Chord Electronics Ultima 2-versterking en de gloednieuwe Raidho TD 3.8. De twee merken werkten in München wel meer samen, want op de stand van Chord stonden de Ultima-versterkers opgesteld met kleinere Raidho TD 4.2. Je moet eens een demo van de Deense speakers aanhoren, want de Scansonic-dochter maakt van de interessante weergevers op de markt.

Werkelijk de allerlaatste demonstratie die we bezochten was bij het Franse premiummerk Apurna. In het verleden schreven we wel vaker over dit bedrijf vanwege hun luxeversterkers die je zelfs met bloemetjesbehangpapiermotief kunt krijgen, op de High End-beurs presenteerden de Fransen de heel bijzondere Carmina-speaker. Het is hoger dan een mens, is gemaakt met “inzichten uit de ruimtevaart” en heeft drie baspoorten vooraan. Maar veel meer lost Apurna niet.

Elk jaar wandelen we ook binnen bij de merkwaardige opstelling van Western Electric. Op eerste zicht lijkt het alsof iemand een hele hoop oude rommel heeft neergegooid, maar het is een immense opstelling aangedreven door buizenversterkers van Western Electric (waaronder de VT2 uit 1917, maar ook de modernere P-103) en bestaande uit allerlei hoornspeakers die een enorm muur van geluid neerzetten – misschien wel omdat het letterlijk een muur van speakers is.

Niets kan daarna zo’n grote blikvanger zijn als de Western Electric-muur, maar Martin Logan deed toch zijn best. Het Amerikaanse bedrijf pakte in München uit met een demo van de vuurrode Neolith-speakers. De circa 80.000 dollar kostende Neolith past uiteraard de kenmerkende hybride elektrostatische techniek toe in deze manshoge luidsprekers, die toch op een of andere manier discreet overkomen. Relatief gezien, dan.

Kijk voor alle verslaggeving op de High End München-special