De HEM of High End Munchen-beurs is net als de hifi-wereld zelf een vat vol tegenstellingen. In één kamer kun je een uiterst betaalbare luidsprekerfamilie bewonderen, in de volgende staat een berg materiaal omringd door weergevers die qua afwerking de duurste sportwagenateliers naar de kroon kunnen steken. Heel divers, maar met één rode draad: een streven naar het weergeven van goed geluid. In dit eerste deel zoomen we in op de grotere aankondigingen en opvallende lanceringen. 

De geweldige spreidstand die HEM ieder jaar weer is, kwam het hardst aan bij wat de allerlaatste demo na twee hectische dagen zou blijken te zijn. Stel je voor: na het bezoeken van talloze luisterruimtes die met veel zorg akoestisch in orde zijn gebracht, met muzieksystemen waar mensen uren aan kabels, plaatsing en stroom hebben zitten sleutelen om zodoende hun idee van de perfect sound te realiseren. Dan wandel je in plaats van de deur uit – want de beurs gaat sluiten voor de dag, we hebben al bierfles in de hand – de deur in bij een rommelige ruimte. Met twee Dutch & Dutch 8c-speakers die door Martijn Mensink bijna slordig zijn neergezet in een kleine luisterdriehoek. Het eerste wat je hoort: “Het wordt een demo met Spotify”. Met Spotify!

Dutch & Dutch 8c, maar dan anders

Even daarvoor zaten we nog in een ruimte waar gediscusseerd werd over de merites van ‘gewoon’ vinyl versus je schijven cryogenisch laten behandelen (en misschien moet de hifi-wereld toch de grens trekken bij het inzetten van vloeibaar stikstof, toch als je iets of wat een breder publiek wil aantrekken, denken we dan). En dan komt er de man af met Spotify! Helaas, het netwerk wilde niet mee waardoor andere streamingopties niet lukte. De verwachtingen waren dus nogal bescheiden. Maar dan. Het klonk heel bijzonder, en heel goed. Dat had alles te maken met de firmware die op de Dutch & Dutch-speakers draaide. Met een bèta van een algoritme van Bacch, een audiotechbedrijf dat al jaren sleutelt aan een algoritme om via twee speakers ruimtelijke audio weer te geven. Voor alle duidelijkheid: geen upmixing-codec, zoals Dolby bijvoorbeeld aanbiedt om Atmos-geluid via twee speakers weer te geven. En ook niet om stereo om te vormen tot surround, want zo zijn er ook al meer dan genoeg opties. Waar Bacch naar streeft is stereo te verbeteren zodat het realistischer wordt.

Dutch & Dutch implementeert de uBacch-versie, die niet gebruik maakt van headtracking en dergelijks leuk, maar wel al een opmerkelijk goed resultaat oplevert. Het is allemaal nog niet finaal en hoeveel Dutch & Dutch-bezitters moeten betalen om het algoritme toe te passen is ook niet bekend. Maar het is wel een intrigerende evolutie, ook als illustratie van hoe actieve streaming speakers eigenlijk nooit helemaal ‘klaar’ zijn. Een fraaie afsluiter van de show, dat we graag als kick-off van ons verslag inzetten. Een eerste deel van een drieluik dat we verspreid over deze week na een geslaagde beurs zullen publiceren.

Nostalgie doet het goed 

Sowieso heb je een weer ander deel van de hifi-wereld dat net wel graag terugblikt. Alles met een vintagesfeer ligt bovendien goed in de markt, dus het mag zeker niet verrassen dat we op de beursvloer regelmatig de jaren zeventig konden binnenwandelen. Bij Wharfedale en Quad bijvoorbeeld.

Een retrolook wil echter niet per se betekenen dat de gebruikte technologie verouderd is. Verschillende producten zien er authentiek oud uit, maar hebben onder de motorkap een moderne motor. De in München getoonde NAD C 3050, de mainstream-versie van de exclusieve C 3050 LE, is daar een perfect voorbeeld van. Hout en VU-meters aan de buitenkant, BluOS en Dirac aan de binnenkant, een grotere tegenstelling kun je je niet inbeelden.

Fyne Audio is nog zo’n merk dat sterk is in dat mengen van oud en nieuw. Er viel te genieten van geslaagde demo's van hun Vintage-speakers. Die zijn, zoals je kunt zien, helemaal trouw aan hun naam.

Hetzelfde kun je ook stellen voor de EPOS ES14N, die vorig jaar werd getoond maar dit jaar opnieuw in de kijker werd gezet. De naam lonkt naar, in dit geval, de jaren tachtig, maar deze weergever is door bekende ontwerper Karl-Heinz Fink volgens de nieuwste inzichten gebouwd. Dat verklaart ook de hoekigere vorm.

Fink pakte in München vooral uit met een update van de Borg-speaker – Episode 2 (hier rechts). Speelde heel fraai op Soulnote-apparatuur. Dat is een merk dat we zelf niet zo goed kennen, maar dit was een leuke eerste kennismaking.

Nostalgiehonger ook bij Musical Fidelity – zelfs maal twee. Zo konden we luisteren naar een demo van een moderne versie van de A1-versterker uit 1984, die naast populaire versterkeroptie ook legendarisch was vanwege de bovenplaat die gloedheet werd en daarom ook wel The Toaster werd genoemd. De nieuwe A1 heeft dat probleem uiteraard niet meer, met dank aan allerlei Europese regels die gek genoeg toestellen verbieden die je brandwonden opleveren. En Musical Fidelity stopt daar niet. Het Britse merk, nu in enthousiaste handen van Pro-Ject-baas Heinz Lichtenegger, presenteerde in München ook een hedendaagse uitvoering van de BBC LS3/5 speaker. Maar wel volgens de originele BBC-spec en geschikt voor near- en midfield luisteren.

Een verjaardag is natuurlijk altijd een goede reden om het nog eens over het verleden te hebben. Aangezien Naim Audio toe is aan zijn vijftigste jubileum, wordt ook in Salisbury feest gevierd. Daarom niet alleen de New Classic 300-serie (foto boven), maar ook een moderne heruitgave van de NAIT 1 (die wel pas tien jaar na de oprichting in 1973 verscheen, maar dat is een detail).

De NAIT 50 is een kleine knapperd met strakke lijnen, met klasse AB-versterking voor speakers én de hoofdtelefoontrap uit de Uniti Atom HE aan boord. Er zijn maar 1973 exemplaren beschikbaar zijn; waar ze dat getal vandaan halen is niet zo moeilijk te raden. De prijs? Niet 1.973 euro, zoals je zou verwachten, maar circa 3.000 euro. Steek het op de inflatie.

Vinylmania 

Pink Floyd-fans hebben natuurlijk allang de verzameldoos die bij de vijftigste verjaardag van The Dark Side of the Moon hoort in huis gehaald. Mocht er nog geld op de rekening staan, dan heeft Pro-Ject voor hen de perfecte draaitafel klaarstaan. Op HEM zagen we een designconcept met een gewicht dat – hoe kon het anders – de vorm van een transparante driehoek had. Ook de plinth kreeg een passend regenboogje opgeschilderd.

Aandacht trekken met een opvallende special edition is dan ook het ding bij Heinz Lichtenegger. Vorig jaar werd er zo uitgepakt met een Metallica-draaitafel met een wel heel puntig design. Maar elders op de High End-beurs was er nog meer dan genoeg andere vinylnieuws te rapen.

Bij Pro-Ject zelf bijvoorbeeld, dat altijd graag groots uitpakt op deze locatie. Ook goed gevonden van de Oostenrijkers: het enorme aanbod demonstreerden ze door een sushi-transportband op de stand te plaatsen. Niet met koude vis-gerechten, al dan niet vooraf belikt door een TikTok-influencer, wel met bordjes waarop je telkens een Pro-Ject accessoire of toestel kon vinden. Een beetje verder was er ook een teaser van een RPM12 met direct drive en drie toonarmen. Vorig jaar kon je deze ook al zien, maar dit jaar was het concept nog verder verfijnd, onder meer met een externe controle-unit.

In München is er altijd wel plaats voor de overtreffende trap. En helemaal als het gaat om platenspelers. Wie dat wil, kan bij pakweg Clearaudio of Transrotor vast wel een ultieme draaitafel bewonderen. De Artus FMD van die laatste bijvoorbeeld, foto boven: een machtig geconstrueerd apparaat slash meubel dat ongeveer 150.000 euro kost. Bij het bedrijf uit Bergisch Gladbach draaide het echter rond de nieuwe Bellini.

Dit jaar deed Thorens ook mee aan deze subcompetitie, met een nieuw telg in hun legendarische Reference-reeks. Deze keer zonder nummer zoals in het verleden, hij heet gewoon Thorens New Reference en is klaar voor drie toonarmen.

Het aparte aan dit toestel – marktprijs naar verluidt 220.000 euro, inclusief twee toonarmen – is dat het ontworpen werd met een geïntegreerd stabilisatiesysteem van Seismion. Dat bedrijf bouwt schokdempende oplossingen voor medische apparatuur en werkte mee aan het ontwerp. Het resultaat is een eindbaas-platenspeler die alle ongewenste trillingen dempt en nagenoeg geen wow ondervindt. De actieve demping werkt in principe hetzelfde als noise-cancelling bij hoofdtelefoons; de draaitafel is voorzien van sensoren die trillingen detecteren. Door vervolgens tegengestelde trillingen op te wekken moet de Thorens stil zijn en vrij van resonanties. 

De New Reference maakt kans om de titelhouder te worden van ‘spectaculairste draaitafel van HEM editie 2023’, ware het niet dat Wilson Benesch de langverwachte GMT One presenteerde. Inmiddels al voor de derde keer, als we goed tellen. Er is lang en hard gewerkt aan dit product, dat zelfs financieel ondersteund werd met ene half miljoen euro aan subsidies van de Britse overheid. Maar als je het geheel ziet snap je het wel.

De 'korte' sessie met uitleg over de verschillende technische ingrepen en het (net als bij Thorens) actieve dempingssysteem duurde al 45 minuten. Als je geneigd bent om te denken ‘vinyl, dat is oude technologie’, dan is de GMT One toch het bewijs dat er nog veel baanbrekend onderzoek kan en wordt gedaan om nog meer uit vinyl te halen. Het klonk in elk geval spectaculair op Ypsilon-voor- en eindtrappen en Omnium-speakers van het Britse merk.

Bereikbare draaitafels waren er gelukkig ook bij de vleet. Het bewijst in elk geval dat de vinylmarkt nog verre van uitgedoofd is, mocht je dat absurd idee koesteren. Bij Rega zagen we de speciale Planar 3 in een prachtige houtafwerking die de Britten voor hun vijftigste jubileum presenteerden. Het zit er knap uit en belooft goed te presteren dankzij een externe voeding en de Exact MM-cartridge. Rega wil ook milieuvriendelijker door het leven gaan. Daarom komen er onder de noemer ‘Green Grade’ ecologischere draaitafels, waaronder de Planar 1 Eco Deck dat gebouwd wordt met bekraste of beschadigde plinths die anders in de vuilbak zouden vliegen.

JBL, waarover je verderop nog meer leest, toonde dan weer een heel boeiende instapper. De Spinner BT is een bluetooth-bezittende platenspeler, uitgerust met aptX HD-ondersteuning en een vrij hip design. Dat laatste doet vermoeden dat JBL het ziet als een lokmiddel voor de jongere kopers van JBL’s bluetooth-speakers. Die worden sinds kort meer uitdrukkelijk gedrukt op het bestaan van de ‘betere’ JBL-producten.

Een referentie moet groot zijn 

Er ontbraken wel wat grote namen op deze editie van de High End-beurs. Sonus faber en McIntosh kozen voor de ISE-beurs, en tekenden in München daarom afwezig (al lanceerde McIntosh thuis wel een vintage-model). Nog opvallender was het ontbreken van Dynaudio en Paradigm. En waar was de stand met de merken Denon, Marantz en Classé? In dat rijtje hoort natuurlijk eveneens Bowers & Wilkins te staan, maar de Britten duiken sowieso maar zelden in de Beierse hoofdstad op. Hoe dan ook, de grote ruimtes die normaal voor hen bedoeld zijn werden nu door anderen ingenomen. Er hing overigens niet echt een ‘leeg’ gevoel rond HEM, zoals we dat wel ervaarden bij IFA in Berlijn vorige september.

Bovenstaande MIA-lijstje omvat veel luidsprekermerken. Maar toch waren er behoorlijk grote namen wél aanwezig én hadden ze iets te vertellen. Het Duitse Canton bijvoorbeeld, dat een persevent organiseerde waar ontwerper Frank Goebl een grote portie technische uitleg opdiende over zijn nieuwe Reference-lijn.

Deze gestroomlijnde topmodellen van het Duitse merk vervangen de Reference K-familie. Ze krijgen nieuwe drivers, zien er knapper uit (vooral de matwitte edities) en zijn net iets slanker. Boven de ‘gewone’ Reference-modellen komt er ook een gigantisch topmodel, de Reference GS. Er komen maar 50 paren van dit exclusief vlaggenschip, aan 50.000 euro per paar. Veel? Ja, maar de keramische tweeter is wel gecoat met diamantstof.

Groot en spectaculair, dat kunnen ze ook bij DALI. Vorig jaar scoorden de Denen met de gigantische KORE-luidspreker, dit jaar pakten ze uit met de Epikore 11.

Het zijn nog altijd grote vloerstaanders, maar toch al behapbaarder dan die KORE. Zoals de naam al aangeeft, druppelt er heel wat neer van de DALI-gigant, zoals de EVO-K-tweeter en een heel afgerond design. We kregen even de kans om ze te horen, ongeremd aangestuurd door een set met de gloednieuwe NAD M66 DAC/voorversterker en een paar M23 Purifi-eindtrappen. 

Goed dat het klonk; het streven van DALI om vervorming te vermijden levert echt iets op. De Epikore 11 komt er in de loop van de zomer aan, te koop voor 40.000 euro per paar. En die ‘11’, suggereert dat nog andere Epikore-modellen? Wij oogsten een mysterieuze glimlach die we gemakshalve interpreteren als ‘ja’. Al luidde een andere uitleg van DALI-baas Lars Worre dat het in de basis een interne duiding van het formaat is, ten opzichte van de Epicon 8.

Actieve speakers leken dit jaar minder de hype dan in 2019 en vorig jaar. Maar hier en daar viel er wel iets interessants te ontdekken. Naast de Dutch & Dutch-demonstratie waar we het al over hadden, was er Meridian met zijn sierlijke DSP9-weergevers. Knap om te zien en met name hoofdredacteur Rob kon ze echt smaken.

Wij vielen dan net iets meer voor de interieurvriendelijke maar toch opvallende Lyngdorf Cue 100. Zelfs op een beurs waar je de extravagantste dingen ziet, vonden we deze Deense luidsprekers uit de band springen. Maar wel op een positieve manier: zachter, interieurvriendelijk en modern van stijl. Op technisch vlak zijn ze ook wel bijzonder vanwege het gebruik van Purifi-drivers. In München waren er zo nog wel meer speakers te signaleren…. Maar daarover lees je meer in deel twee van ons verslag. In tussentijd kun je misschien de review van de Cue 100 nalezen?

En daarmee is nog lang niet alles verteld over actieve speakers. We hoorden op de beurs dat het Canadese bedrijf PSB binnenkort actiever op de Benelux-markt beschikbaar zal worden. PSB is natuurlijk een heel bekende luidsprekerbouwer in Noord-Amerika én deel van NAD-moederbedrijf Lenbrook, die via DALI Benelux wordt verdeeld. Een van de eerste beloftevolle PSB-producten die we gaan zien is de Alpha iQ, heel kleine en betaalbare luidsprekers met BluOS ingebouwd. Daar kijken we naar uit!

Over high-end speakers gaan we het nog meer hebben in deel twee. Maar als het gaat om mainstream-producten was er een speaker die we met plezier beluisterd hebben: de SourcePoint 8 van MoFi. Ontwerper Andrew Jones, altijd gewapend met een brede glimlach, was ter plekke om vragen te beantwoorden. Zoals: is die buitenrand die over de baffle heen piept niet een slecht idee? “Neen”, hoorden we van Jones. “Die randen waren een idee van de industriële ontwerper. Eerst had ik ook mijn twijfels, maar bij het meten bleek de impact heel beperkt. Dat komt omdat de facetten op de voorkant nog verder uitsteken.”

Deze compacte versie van de grotere SourcePoint 10 klonk in elk geval heel coherent en speelde ook met veel body.

ELAC stelt op deze beurs vaak véél voor. Het duurt dan altijd wel wat langer eer de producten er echt zijn. Maar dit jaar was er een andere strategie. Er werd vooral gefocust op bestaande producten, zoals de sierlijke Vela-lijn. Er was wel veel liefde voor de nieuwe subwoofers van ELAC.

Een aparte zet toch bij JBL: het Amerikaanse merk stelt MKII-versies voor van zijn Classic L100 en L82. Die nieuwe uitvoeringen komen boven de bestaande modellen te staan, als een soort volgende stap. Wat MKII dan meer biedt? Het retro-uiterlijk met walnoot en een Quadrex-rooster in zwart, oranje of blauw blijft helemaal hetzelfde, maar aan de woofer en de tweeter is veel gesleuteld, zegt JBL. Interessant ook, met name voor L82-bezitters: eindelijk kunnen nu ook Europeanen de bijhorende Classic-subwoofer aanschaffen.

Elektronica 

We lopen niet weg bij JBL, want de Amerikanen hadden veel te tonen in München. Als aanvulling op hun Classic-speakers komen er componenten die er helemaal bijhoren, incluis houten paneeltjes aan de zijkant. De CD350 cd-speler bijvoorbeeld, de MP350-streamer (Roon Ready, AirPlay 2, Chromecast en Spotify Connect) en de SA550 geïntegreerde versterker. Strikt genomen al in januari op CES getoond, maar op High End stonden ze echt te spelen.

We waren nog niet zo lang geleden op bezoek bij dit kwaliteitsmerk uit Herford: bijzonder indrukwekkend vonden we de fabriek van T+A - en ook het gigantisch magazijn met reserveonderdelen. In München heeft het traditiegetrouw altijd wat te vertellen. En deze keer mag je gerust stellen: heel wat. Het boeiendste vonden we de R 2500 R, een geïntegreerde versterker met heel wat techniek uit de hoogste HV Series. T+A trekt momenteel veel aandacht met zijn compacte 200 Serie, die ondanks een kleiner formaat toch inzet op veel techniek. De R 2500 R bezit dan weer een ‘normale’ afmetingen en komt met een nieuwe streamingplatform dat in-house ontwikkeld werd.

De voorbije jaren was het iets stiller bij Yamaha. Voornamelijk omdat het Japanse bedrijf te lijden had onder tekorten op vlak van onderdelen. Maar dat is gedaan – en dat wil Yamaha echt wel duidelijk maken. Het stelde op HEM heel wat voor. Vorig jaar presenteerde het de R-N2000A-versterker met MusicCast en YPAO ingebouwd (én VU-meters), dit jaar toonde het de goedkopere R-N800A en R-N1000A. Ook deze versterkers zijn uitgerust met MusicCast en YPAO, enkel de R-N1000A krijgt een HDMI-ARC-ingang. Er horen ook fraaie Yamaha-speakers bij, waaronder de NS-600A en NS-800A-boekenplankspeakers. Ook op headfi-vlak had het merk iets te vertellen, namelijk een erg fraaie amp als partner van de YH-5000SE, maar dat lees je in deel drie.

In een afgesloten ruimte kregen we ook een mooi overzicht van wat de Premium Audio Company van plan is. "Wie?", we horen je al. Jawel, Premium Audio Company, het bedrijf achter Klipsch en nu ook Onkyo en Pioneer. Vooral die laatste twee kregen wel wat aandacht op High End, ook omdat ze zo lang afwezig waren in Europa. Maar er staan boeiende AV-receivers en meer klaar om de Nederlandse en Belgische winkels te bestormen. Wordt vervolgd...

Ondanks de grote aandacht voor klasse D-technologie op HEM, moet je nooit lang lopen om een stand met buizenversterkers te vinden. We pikken er gewoon arbitrair eentje uit: Fezz Audio uit Polen. Waarom? Hun technisch verhaal klinkt heel intrigerend en hun toestellen zien er tegelijkertijd retro als modern uit.

Je kunt de meeste versterkers bovendien krijgen in verschillende kekke kleuren. En de Fezz-prijskaartjes zijn nog redelijk te noemen… Hier horen we vast nog meer van.

Een visueel betoverende stand vonden we bij Advance Paris. De Franse bouwer van knappe elektronica met VU-meters en een oog voor een goede prijs/kwaliteit-verhouding plaatste zijn hele assortiment op roterende houten bassissen. Wel grappig, zo tientallen hifi-apparaten te zien ronddraaien. Interessante nieuwe toestellen die we opzochten waren de X-D500 en X-CD10000 cd-speler (die laatste met buizentrap).

Want dat was toch een van de opvallende mini-trends op HEM 2023: de terugkeer van de cd-speler. En niet enkel bij Advance Paris en Cambridge Audio, die een cd-speler voorstelde die perfect past bij hun EVO-versterkers. Er vielen overal verschillende nieuwe modellen te spotten (waaronder een aantal achter gesloten deuren waarover we niet mogen praten). Ja, er komt zelfs weer een cd-wisselaar aan – maar daar hoor je binnenkort meer over!

In dit deel hadden we het vooral over de grotere merken die in de grote hallen en atriumruimtes te vinden waren. Daar zitten de meer gespecialiseerde, high-end bouwers van luidsprekers en elektronica. Die komen in deel twee aan bod, inmiddels hier te lezen. En headfi? Daar gaan we een apart stuk aan wijden.