In de loop der jaren hebben er al aardig wat Dynaudio luidsprekers in mijn luisterruimte gestaan voor recensies. Als ik de teksten die ik over die logeerpartijen schreef er nog eens bij pak, dan is de rode draad in al die verhalen dat ik dikke vrienden ben met het muzikale gedachtengoed van dit oude en eerbiedwaardige Deense merk. Voor zover je van een ‘huisgeluid’ kunt spreken past de klankmatige signatuur van Dynaudio heel erg goed bij de manier waarop ik het liefst naar muziek luister; kleurrijk, dynamisch en gedetailleerd, maar nooit opdringerig en dus goed voor lange en ontspannen luistersessies.
De Focus 10 die de afgelopen weken in Casa Delissen verbleef is daarop geen uitzondering, maar het zou zonde zijn om het bij die constatering te laten. Er is namelijk genoeg opwindends te melden over deze kleine luidsprekers die mij – bijna letterlijk – overdonderd hebben met hun grootste geluid. Hoe dat komt? Lees verder!
Hifi van de toekomst
We zien al jaren een gestaag groeiende nieuwe categorie van hoogwaardige hifi waarbij de traditionele samenstelling van een audiosysteem uit losse componenten wordt doorbroken. Door meerdere of zelfs álle benodigde functies in één behuizing onder te brengen worden zowel het gebruiksgemak als het design meer op één lijn gebracht met de geluidskwaliteit. Het is een categorie waar audiofielen doorgaans niet zo’n hoge pet van ophebben. Een ingebouwde phonotrap, nou…vooruit dan, maar een DAC of streamingmodule in een geïntegreerde versterker is voor velen nog steeds vloeken in de kerk, en actieve luidsprekers waar álles in zit (dus óók DSP) worden door sommigen beschouwd als de bijl aan de wortel van de traditionele high end. Ik denk echter dat die – toch wat bekrompen – visie ten aanzien van moderne ontwikkelingen in de hifi en high-end zeer onterecht is. En steeds meer fabrikanten en consumenten denken dat óók, gezien de geproduceerde én verkochte aantallen van dit soort apparaten en actieve streaming luidsprekers.
Je zou zelfs kunnen zeggen dat zich een ommezwaai aan het aftekenen is, wat ‘super-geïntegreerd’ tot de hifi van de toekomst maakt.
Dynaudio Focus 10: Design en Techniek
De Dynaudio Focus 10 die enkele weken bij mij verbleef is de kleinste telg van de nieuwe Focus-serie, die de Focus XD serie opvolgt. Deze serie van draadloze actieve streaming luidsprekers behoort absoluut tot de categorie ‘Hifi van de Toekomst’. Waar de Focus XD serie al heel succesvol de cross-over maakte tussen gebruiksgemak, design en high end geluidskwaliteit (in 2015 schreef ik deze review over topmodel Focus 600 XD) doet de nieuwe Focus serie daar nog een aardig schepje bovenop. Het uiterlijk is enerzijds strakker en rustiger geworden, doordat Dynaudio de drivers niet meer voorziet van een zilverkleurige ring of frontplaat, maar tegelijkertijd ook organischer, met afgeronde hoeken en een naar achteren licht taps toelopende kast.
De in de Focus 10 toegepaste drivers zijn – zoals gebruikelijk – specifiek gemaakt voor deze luidspreker. De ‘Esotec’ klasse woofer is afgeleid van de drivers die Dynaudio ontwikkelde voor de Contour serie, en heeft een conus van 14 centimeter die gemaakt is van het bekende, in eigen huis ontwikkelde materiaal MSP. De ‘Cerotar’ tweeter heeft een ultradunne softdome van 28 millimeter met daarachter de Hexis dome die naar achteren afgestraald geluid wegleidt en neutraliseert. De magneet is van ‘keramisch’ strontiumcarbonaat/ferriet+ materiaal.
De Focus 10 is een lekker compacte ‘standmount’ luidspreker van 31,5 centimeter hoog en 18 centimeter breed. Omdat de achterzijde van beide luidsprekers vrijwel geheel in beslag wordt genomen door de metalen plaat waar alle externe aansluitingen én de interne hardware op zitten is er geen ruimte voor een basreflex opening. Dat vereenvoudigt de plaatsing vlakbij de achterwand, maar bij de luistertests bleek dat deze luidspreker wel houdt van wat ruimte rondom. De Focus 10 is zoals gezegd dus een draadloze actieve streaming luidspreker. Draadloos betekent dat je behalve de stroomkabels (en de gratis app) in principe niets anders nodig hebt om muziek uit de luidsprekers te krijgen. Ik zeg ‘in principe’ omdat je ze behalve met WiFi en het voor audio ontwikkelde WISA protocol wel degelijk kunt bekabelen als je de geluidskwaliteit tot het uiterste wil oprekken. Maar daarover zometeen meer in het luisterdeel van deze review.
En lees ook onze review van de Dynaudio Focus 30
Dat de luidsprekers actief zijn betekent tegenwoordig dat het inkomende (digitale óf analoge) signaal met behulp van DSP (Digital Signal Processing) direct na binnenkomt in de luidspreker op digitale wijze wordt onderverdeeld in verschillende frequentiegebieden. Vanuit dit elektronische filter gaat het signaal naar de ingebouwde versterkers die rechtstreeks de luidsprekerunits aansturen. Voor de Focus serie heeft Dynaudio gekozen voor de Klasse-D versterkers van Pascal, een Deense fabrikant die vooral bekend is in de pro-audio wereld. Voor de woofer in de Focus 10 is 280 watt beschikbaar, voor de tweeter 110 watt. In totaal dus 390 watt per luidspreker.
Het gebruik van DSP opent naast filtering een hele aanvullende wereld aan mogelijkheden, zoals een functie waarbij de woofer minder ver uitslaat naarmate je de muziek luider zet. Enerzijds biedt dat mechanische beveiliging, maar anderzijds ook een uitermate consistente klank, onafhankelijk van het gekozen volume. Behalve dat biedt DSP een zeer nauwkeurige controle over het tijdgedrag van het signaal, of een automatische – zeer subtiele maar niettemin briljante – aanpassing van de hoge tonen wanneer een ingebouwde sensor ‘ziet’ dat je de magnetisch bevestigde frontjes op de kasten plaatst.
Daarnaast biedt de Focus software drie voorgeprogrammeerde instellingen voor de plaats waar je de luidsprekers neerzet: een vrije plaatsing (‘Neutral’), dichter bij de achterwand (‘Near Wall’) of in een hoek (‘Corner’). Ook kun je de tweeter – afhankelijk van de luisterafstand, de stoffering van je luisterruimte of puur naar persoonlijke voorkeur – in drie volumestanden ten opzichte van de woofer/middentoner laten spelen: Bright, Neutral en Dark.
Het volgende is niet direct een DSP functie, maar het paar dat je koopt bestaat uit een ‘Primary’ unit en een ‘Client’ unit. Op de Primary zitten alle externe aansluitingen. Omdat het per situatie kan verschillen of je de Primary links of rechts wil plaatsen kun je dat óók aanpassen. En wanneer je een actieve subwoofer op de Focus aansluit kun je ervoor kiezen om de Focus full-range te blijven gebruiken, of een ‘high pass’ frequentie van 80 Hz in te stellen. De meest opvallende – en ten tijde van het schrijven unieke – functie van de ingebouwde DSP in de Focus serie is echter de geavanceerde ruimtecorrectie-software van Dirac Live.
Dirac Live
Dynaudio heeft voor de Focus serie samengewerkt met dit Zweedse bedrijf, en is de eerste luidsprekerfabrikant die Dirac Live heeft ingebouwd in hun draadloze actieve streaming luidsprekers. De software is overigens standaard niet geactiveerd wanneer je de luidsprekers koopt. Daarvoor moet je een licentie aanschaffen.
De full-range versie kost éénmalig zo’n 250 euro, de versie die tot 500 Hz. gaat – waar je meestal genoeg aan hebt – is een stuk goedkoper. Omdat Dynaudio veel tijd heeft besteed aan het ontwikkelen van een eigen optimale target-curve, en een onervaren gebruiker met Dirac Live gemakkelijk meer kwaad dan goed doet aan de geluidskwaliteit, is het verstandig om niet zélf met de software en een meetmicrofoon aan de gang te gaan. Laat het inmeten liever over aan de geautoriseerde dealer. Hoe belangrijk de Dirac Live software is – of kan zijn – bespreek ik verderop in een apart hoofdstukje van de review.
Aansluiten en luisteren naar de Dynaudio Focus 10
De Focus 10’en werden op 60 centimeter hoge, kritisch gevulde Norstone Stylum 2 stands in mijn woonkamer geplaatst. Ik koos ervoor om de meegeleverde netsnoeren te gebruiken, dus mogelijk is daar nog verbetering te behalen. Maar voor een review luister ik graag ‘au naturel’ naar het product zoals de fabrikant het levert.
Het in gebruik nemen vergt redelijk wat handelingen, maar dat verliep uitermate soepel. Dynaudio beschrijft het hele proces zéér duidelijk in de meegeleverde gebruiksaanwijzing, en heeft voor elke stap een instructiefilmpje op Youtube staan. Het kostte me alles bij elkaar hooguit een kwartiertje om er muziek uit te krijgen.
Streamen kan je op een aantal manieren doen. Via casting (AirPlay, Bluetooth of Chromecast), via Spotify Connect, Tidal Connect of QPlay, of via UPnP met de gratis app (voor internetradio en muziek vanaf een NAS), of, wat ik zelf het prettigst vindt, via Roon. Want de Focus serie is uiteraard volledig Roon Ready. Als je volledige multiroom streaming wil, waarbij je ook zones kunt koppelen, gaat dat veruit het gemakkelijkst via Roon. Het kan echter ook via Chromecast of sommige UPnP renderers.
In de eigen Dynaudio app kun je meerdere Focus sets opslaan, maar alleen individueel bedienen. Daarbij is het wél handig dat je tijdens de setup van de verschillende sets in je app ook de kleur van je luidsprekers kunt kiezen, zodat die daarna in het menu zichtbaar is. De digitale ingangen (coaxiaal en optisch) bleven ongebruikt, het geluid van de televisie mocht – bij gebrek aan een optische kabel van de juiste lengte – via de analoge lijningang. Wat het qua features helemaal áf gemaakt zou hebben was een HDMI-ARC aansluiting, maar die ontbreekt. Een kniesoor echter die daarop let.
De luidsprekers werkten vlekkeloos via WiFi, maar omdat mijn bedrade netwerk – bestaande uit AudioQuest Forest CAT7 kabel vanuit de meterkast, via een English Electric 8SWITCH, en van daaruit met een AudioQuest Vodka naar de Primary luidspreker – er nu eenmaal ligt heb ik dat gewoon gebruikt. Of dat echt beter klonk? Ik zou erom moeten liegen. Voor de verbinding tussen de luidsprekers koos ik wél voor draadloos, ook al is de resolutie van het digitale signaal dan beperkt tot 24bit/96kHz. Als je 24/192 wil moet je de luidsprekers verbinden via een coaxiale digitale interconnect, maar ik wilde het ‘draadloze’ concept niet helemáál passeren. Ik heb bovendien uitstekende ervaringen met het WISA protocol, zowel qua geluidskwaliteit als wat de stabiliteit van de verbinding betreft.
Mijn woonkamer is met zijn 24 vierkante meter niet enorm, maar kleine luidsprekers komen er vaak toch wat laag tekort. Bij de eerste muziek die ik draaide – het wonderschone folky neo-kraut album Ophio van Die Wilde Jagd – bleek echter meteen dat de Focus 10 van binnen groter is dan van buiten. Daarmee bedoel ik dat ze qua laagweergave mijn eigen grote fullrange luidsprekers nerveusmakend dicht benaderden. Veel duidelijker kun je de voordelen van DSP niet benoemen. Zulk diep, strak en gedetailleerd laag hóórt normaal gesproken helemaal niet uit een conus van 14 centimeter in een standmount van dit formaat te komen, zélfs niet wanneer er wél een basreflex in zit.
De ruimtelijkheid van de weergave was fenomenaal. Het beeld strekte zich aan weerszijden van de luidsprekers minstens een meter uit, en qua dieptebeeld was er ook niets te klagen. Het klonk kleurrijk, snel en dynamisch en verbluffend transparant. De tweeter deed het wat mij betreft het beste in de ‘neutral’ stand, hoewel ik op hoog volume de ‘dark’ instelling óók wel kon appreciëren. Be-Bop-A-Lula, het nieuwe album van Spinvis, klonk intiem en emotioneel, geholpen door de voortreffelijke klank van de stem, die zeer goed verstaanbaar was en mooi los stond in de mix.
De superstrak geproduceerde psytrance van Infected Mushroom was een mooie testcase voor de dynamische loudness die is ingebouwd. Het verschil in uitslag van het woofer-membraan bij laag en hoog volume was markant, evenals de consistentie van de laagweergave. Op hoog volume knalde de kick weliswaar wat dynamischer, maar qua frequentiebereik was hij in de ‘nachtstand’ even goed hoorbaar, en dan óók nog met voldoende detail en klankkleur. Late night listening met deze luidsprekers was echt een full-range feestje. Qua klankkleur en ruimtelijke presentatie was de Focus 10 een échte Dynaudio. En dat allemaal zónder Dirac Live.
Luisteren met Dirac Live
Na twee weken intensief luisteren kwam Marc Brekelmans van Dynaudio Nederland bij me op bezoek om Dirac Live in te meten en af te regelen. We kozen voor de full-range meting, hoewel de lage frequenties tussen 20 en 500 Hz doorgaans de meeste problemen veroorzaken. Alles wat zich boven de 500 Hz afspeelt laat zich ook niet echt goed compenseren met DSP en ruimtecorrectie, daar heb je eigenlijk fysieke akoestische aanpassingen voor nodig. Zoals ik eerlijk gezegd al een beetje had gehoopt bleek de akoestiek in mijn luisterruimte behoorlijk goed te zijn. Het uiteindelijke resultaat van de volledige meting van mijn luisterruimte bleek daardoor ook behoorlijk dicht in de buurt van de targetcurve van Dynaudio te liggen.
Op zich een zeer geruststellende gedachte, maar het ‘van je stoel vallen van verbazing’ bij het horen van het verschil mét en zonder Dirac Live bleef daarom een beetje uit, terwijl ik het elders wél heb gehoord. Er was een kleine vooruitgang in de openheid van het geluidsbeeld en in de detaillering. De weergave werd daardoor wat ‘audiofieler’. Maar ik vond het laag eerlijk gezegd mooier zónder Dirac Live.
Dat veroorzaakte al snel de neiging om ‘op goed geluk’ met de curve te gaan spelen, om te kijken of er tóch niet wat méér uit te halen was, maar dat leverde eigenlijk alleen maar verslechteringen op. Laat me daarom op deze plek een waarschuwende vinger heffen: Dirac Live kán een gewéldig hulpmiddel zijn wanneer je luisterruimte problematisch is, maar wanneer je akoestiek zich al vrij netjes gedraagt of wanneer je de luidsprekers gewoon goed kunt opstellen kan het effect van Dirac Live dus klein zijn of verwaarloosbaar. Het kan zelfs een nieuw compromis opleveren, zoals met de laagweergave in mijn ruimte. Zie het gebruik ervan dus niet als een verplichting, en denk voorál niet dat de Focus luidsprekers het nodig hebben om goed te klinken. Vooral dat laatste zou een grote misvatting zijn.
Conclusie
De Dynaudio Focus 10’en zijn groot(s) klinkende kleine luidsprekers. De weergave is neutraal met een lichte neiging naar warm, dynamisch en transparant. Goed voor úren onbekommerd luisterplezier. De luidsprekers zijn voorzien van vrijwel alle gemakken die de kwaliteits- én designgevoelige audiofiel zich kan wensen. Het ontbreken van een HDMI ARC aansluiting is jammer, maar dat is bijvoorbeeld met de optische digitale ingang op te lossen. Wat mij betreft is het dan ook niet van invloed op de totaalscore. In de tijd dat de Focus 10’en in mijn luisterruimte stonden functioneerden ze feilloos en klonken ze fenomenaal. Mede door de toepassing van DSP waren de muzikale prestaties op elk volume min of meer hetzelfde. Vooral het volle en open geluid op lage volumes viel in positieve zin op.
De nieuwe Focus serie mag zich met trots hifi van de toekomst noemen. Het zou me niet verbazen als de groei van deze categorie de komende jaren gaat versnellen. Misschien niet direct in de prijsklasse van de Focus serie, maar zonder vooroplopers is er óók geen ‘trickle down’ naar goedkopere serie’s mogelijk. Laat ik deze review afsluiten met de volgende, misschien wat cryptische aanbeveling: de kans is groot dat ik op de dag dat ik mijn ganzenveer aan de wilgen hang een actief draadloos streaming-luidsprekersysteem bestel voor mijn dagelijkse muziekconsumptie. En dan zou de Focus 10 – of de opvolger ervan – zéér hoog op mijn shortlist staan.
Dynaudio Focus 10
4.999 euro per set | www.dynaudio.com
Uitvoeringen: High Gloss White, High Gloss Black, Walnut of Blonde Wood
Beoordeling 5 / 5
