Veel massmarket streamers zijn letterlijk wegwerpartikelen. Als het kapot gaat na twee jaar is repareren onmogelijk, niet de moeite waard of te kostbaar. Pink Faun doet het anders. De focus ligt hier op service, geluidskwaliteit en een no-nonsense bouwkwaliteit, waarbij het ontbreken van overmatige luxe zorgt voor een acceptabel prijskaartje. Bij dezen, de Pink Faun Streamer 3.4.
Streaming audio
Streamen is momenteel de technologie waar de massa hifi-consument op inzet. Het past bij een wereld waar content in elke denkbare vorm afkomstig is van cloudproviders en waar gewenning is aan het besturen van onze hele omgeving vanaf smartphones. Apple sprak onlangs een soort verwachting uit dat het downloaden van muziek gaat verdwijnen. De consument heeft dan geen fysieke mediadrager in huis en zelfs geen bestand op een schijf. Je betaalt voor het mogen streamen. Er ontstaat dan ook een totale afhankelijkheid van de muziekindustrie en van allerlei politiek rondom streamen. Muziek kan tijdelijk of voorgoed onbeschikbaar worden gemaakt. Als streamen nog de enige optie is, dan is de consument ook afhankelijk van de prijsstelling van de streaming provider. Nu is veel content in bulk beschikbaar voor vaste maandbedragen. Maar, het is denkbaar dat er in de toekomst afgerekend moet worden per seconde gebruik. Aan de andere kant is de hang naar fysieke geluidsdragers cultureel bepaald. In Japan zijn fysieke dragers erg populair en ook is de elpee wereldwijd enorm populair. Maar de massa-consument stuurt vooral op gebruiksgemak, de lage prijs van streamingabonnementen en veel minder op geluidskwaliteit.
Zeker de gemiddelde Nederlandse consument heeft ten aanzien van content een el-cheapo mentaliteit. Het moet gratis of voor een erg laag bedrag. Dat er uiteindelijk ook nog mensen, gewoon zoals U, van moeten leven wordt even vergeten. Denk aan musici, orkesten, websites, bladen, bouwers van games, de filmindustrie, studio's en de muziekwereld. De huidige oplossingen met betrekking tot streaming bieden doorgaans een aantal mogelijkheden. Diverse fabrikanten van hardware richten zich op een niche van consumenten waar nog een focus is op geluidskwaliteit. De allerbeste geluidskwaliteit wordt bereikt door een streamer die vanaf een ingebouwde harde schijf, ssd of in te pluggen usb-stick of flashdrive de muziek leest. Via een interne converter of extern aan te sluiten converter wordt het signaal dan naar de versterker gestuurd. Ook een streamer die de content via usb van een computer haalt kan een zeer goede geluidskwaliteit bieden. Veel streamers kunnen content halen via het thuisnetwerk (ethernet) vanaf een NAS. De geluidskwaliteit is dan iets minder, omdat het signaal vanaf de NAS via het ethernet gaat. Op een fatsoenlijk audiosysteem is direct te horen of het signaal via een netwerk wordt getransporteerd of dat de streamer beschikt over interne storage of niet via ethernet aangesloten storage.
Wie content streamt vanaf de bekende websystemen zoals Tidal, Qubus, iTunes, Spotify, Pandora, Deezer, Soundcloud en anderen heeft altijd te maken met transport via een WAN en een (thuis) LAN. Ook de kwaliteit waarin al die websites muziek streamen is heel verschillend. Een bijkomende factor in streaming is de kwaliteit van de software die op de streamer of de computer de muziek afspeelt en natuurlijk de kwaliteit van de gebruikte converter. Voor streamers waar eigen muziek op vastgelegd kan worden, afkomstig van eigen cd's of van downloads, geldt dat de kwaliteit van de harde schijf of SSD een rol speelt. Fabrikanten van muziekservers/streamers hebben daar veel ervaring mee. Er wordt ook aangegeven dat de gekozen processor en het moederboard invloed hebben op de geluidskwaliteit. Dat is best complexe materie. Het zal te maken hebben met timing en jitter. Aan de andere kant is een digitaal signaal robuust. In een hoogkwalitatieve end node (converter) kunnen jitter-problemen aangepakt worden.
Pink Faun Streamer 3.4
Pink Faun is een Nederlandse fabrikant van audio-apparatuur en is erg technologie-gedreven. Er is kennis van electronica op academisch niveau in huis en dat vertaalt zich op een positieve manier in de producten. Een streamer zoals de Pink Faun 3.4 is feitelijk een media-server. Eigenlijk is het gewoon een personal computer met een moederbord, voeding, harde schijf, I/O-kaarten, besturingssysteem en software die de media-functies faciliteert. Wie een beetje handig is kan van vrijwel elke personal computer of laptop een mediaserver/streamer bouwen. Dat kan zelfs met een Raspberry Pi. Maar, het is vaak makkelijk om dat over te laten aan een bedrijf als Pink Faun. Zij passen een moederbord toe van wat kleiner afmetingen, kiezen computerparts die de geluidskwaliteit zo min mogelijk in de weg zitten en bouwen het geheel in een wat eleganter behuizing dan waar de gemiddelde computer mee binnenkomt.
De Pink Faun 3.4 streamer beschikt over een moederbord met een AMX-processor. Arch Linux is het operating system en samen met de lineaire ATX-voeding geeft dat, aldus Pink Faun, de beste geluidsmatige resultaten. Er kunnen twee SSD's geplaatst worden en de machine komt standaard met een 129GB SSD. Pink Faun adviseert om twee SSD's toe te passen. Eentje voor de muziekcollectie en de ander voor het operating systeem. Het OS kan dan aangepast worden of een update ontvangen zonder dat de opgeslagen muziek daar hinder van heeft. Zoals het een personal computer betaamt kunnen er insteekkaarten worden geplaatst. De Pink Faun Streamer 3.4 heeft geen ingebouwde converter, dus moet met een externe converter communiceren. Er zijn dus verschillende insteekkaarten beschikbaar voor i/o met een converter of voor communicatie met versterkers die een ingebouwde converter hebben (digitale ingang). Voor het review werd de I2S-kaart gebruikt. I2S is een standaard die de hoogste geluidskwaliteit geeft en de transfer is over een hdmi-kabel. Let op dat I2S niet compatibel is met het hdmi-protocol. Het is dus niet mogelijk om een I2S uitgang te verbinden met een hdmi-ingang van een AV-receiver. Uiteraard is die verbinding fysiek mogelijk, maar het leidt niet tot het gewenste resultaat. Voor deze review werd de streamer 3.4 via de hdmi-kabel verbonden met een converter die I2S-compatibel is. De uiteindelijke geluidskwaliteit is deels afhankelijk van de streamer, van de gekozen interface, maar ook van de aangesloten converter. U heeft daarin de keuze tussen converters vanaf 500 euro tot 120K. Er is geen afhankelijkheid van de hdmi-kabel. Elke hdmi-kabel die aan de formele specs voldoet biedt de maximaal haalbare geluidskwaliteit. Er zijn ook kaarten leverbaar voor usb, spdif en aes/ebu. Ook is er 8-channel I2S mogelijk. Dsd is beschikbaar via de usb-aansluiting.
De Streamer 3.4 is feitelijk een basis die nog van upgrades voorzien kan worden. Onder andere de clock op het moederbord en op de I2S kaart, maar ook de extra SSD (max 4TB). Het 8-channel I2S-board heeft 4 hdmi-uitgangen en biedt interessante mogelijkheden. Op elke hdmi-uitgang kan een stereo-dac aangesloten worden. Op die manier kan multichannel muziek worden gedraaid. Maar, de dacs kunnen ook toegewezen worden aan actieve luidsprekers. De dacs sturen dan via versterkers het laag, hoog, hoogmidden en/of midden van een luidspreker aan. De filtering kan ingesteld worden in het menu van de Streamer 3.4. Tenslotte kan er op basis van de Streamer 3.4 ook een multiroom systeem gebouwd worden. Via korte hdmi-kabels kunnen dan de lijnuitgangen van de aangesloten dacs verlengd worden naar de ruimten waar een versterker en een luidsprekerset staan, of actieve luidsprekers aanwezig zijn. Gezien de maximaal acceptabele lengte van hdmi-kabels staan de dacs dus noodzakelijkerwijs dichtbij de Streamer. Maar de mooiste oplossing is om in de ruimten waar muziek moet klinken een dac op het netwerk aan te sluiten, of om actieve luidsprekers te gebruiken met een ethernet-aansluiting. De Streamer kan in principe in elke ruimte dan ander programmamateriaal afspelen.
Streaming met Roon
De Pink Faun Streamer 3.4 komt standaard met de Roon Server. Dat is in de basis een stukje software dat de computer de muziekserver-functionaliteiten geeft. De Roon Server kan dus verschillende muziekbestanden afspelen, kan contact leggen met internetmuziekdiensten zoals Tidal en internetradio, kan muziek afspelen vanaf de interne ssd of een externe usb bron. Roon kan ook contact maken met een NAS of elk netwerkdevice waar muziekbestanden op te vinden zijn. Een levenslang Roon-abonnement* wordt standaard bijgeleverd. Om de server te bedienen vanaf een tablet, smartphone of laptop is de Roon client nodig. Die is te downloaden vanf de Roon-site. In principe kan de Streamer 3.4 ook met andere software draaien, zoals Squeezebox. Overleg daarover eventueel met uw dealer. De Streamer 3.4 beschikt over remote software. Ingeval van problemen, vragen en updates kan de fabrikant, na toestemming van de klant, meekijken in de configuratie van de server. Issues kunnen dan remote opgelost worden zonder dat er een servicemonteur met een starttarief van 400 euro voor uw deur landt. Pink Faun heeft op die manier onlangs nieuwe filters remote geinstalleerd bij een klant in Seattle. Inmiddels is Roon versie 1.5 beschikbaar. Deze nieuwe versie voert MQA authenticatie en core decoding uit. De laatste is feitelijk de eerste 'uitvouw-stap' van het MQA-gedecodeerde bestand. Het signaal gaat dan als 24bit-96/88.2kHz signaal vanuit de Streamer naar een aangesloten dac. Die dac moet uiteraard MQA kunnen decoderen.
*De Pink Faun Streamer 3.4 is een official Roon Core server, een Roon Lifetime subscription is bij de prijs inbegrepen. Dat abonnement wordt op naam van de klant uitgegeven (Triple M audio shop is Roon-dealer, red.) en blijft van de klant, ook als deze besluit de streamer te verkopen. Heb je al een Roon-abonnement, dan wordt deze in mindering gebracht op de aanschafprijs.
Luisteren
De Streamer werd hier aangesloten via I2S op een converter en via de ethernetpoort op het interne LAN. Het LAN beschikt hier over een aantal aangesloten Thecus en HP rackmount storage servers die feitelijk als NAS dienen. Elke storage server heeft ongeveer 20 terabyte aan redundant capacity (RAID 1) en is gevuld met audiobestanden. De storage servers bevinden zich in een 19-inch rack zo'n 6 meter onder de luisterruimte. Je wilt ze niet in de luisterruimte hebben, want het geluid dat ze maken houdt het midden tussen een krachtige stofzuiger en het hoge fluitende geluid dat de Pratt & Whitney twin turbofans van een stationair draaiende F-15 Eagle maken, voordat je met de afterburners los gaat. In de Roon interface moet je elke aangesloten NAS of anderzijds aanwezige directory met bestanden configureren. De Streamer 3.4 heeft geen auto-indexing voor zich op het netwerk bevindende directories. Maar de Roon configuratie-settings zijn relatief gebruiksvriendelijk. Hoewel de uiteindelijke geluidskwaliteit ook afhangt van de gekozen converter is deze zeer goed. De Pink Faun werd beluisterd in diverse kwalitatief bovenmatige audiosystemen en scoorde zeer goed op het gebied van detaillering. Vooral het geluid dat afkomstig is van de ingebouwde SSD onderscheid zich door de enorm subtiele en extreme detaillering. Nog nooit een streamer gehoord die dit niveau haalt.
De second best in geluidskwaliteit is het streamen vanaf de NAS-units binnen het interne LAN. Dat geeft een erg goede en overtuigende audiokwaliteit, maar op het gebruikte audiosysteem, dat extreem kritisch en onthullend is, valt het op dat de audiokwaliteit net een streepje achterblijft ten opzichte van materiaal dat direct aan de streamer is gekoppeld (via usb of de interne SSD). Het is ook duidelijk waar dat verschil precies uit bestaat. Het klinkt alsof er in de timing iets mis gaat. Neem dat vooral niet te dramatisch. Op de meeste audiosystemen zal dat volstrekt onopgemerkt blijven. Maar op de systemen rondom Magico en YG Acoustics luidsprekers, wordt zoiets uitvergroot en is in heel lichte mate net waarneembaar. Dat neemt dus niet weg dat de Streamer 3.4 vanaf streamingbronnen op het interne LAN ook buitengewoon goed klinkt. In principe lijkt het alsof bijvoorbeeld cd-materiaal vanaf de NAS, via de Pink Faun beter klinkt dan vanaf een cd-speler. Even los van het timing-issue. De derde keuze is om muziek te streamen vanaf het WAN. Via Roon is Tidal bereikbaar. Tidal is momenteel best populair bij muziekliefhebbers die ook belang hechten aan geluidskwaliteit. Tidal biedt een zeer goede audiokwaliteit en klinkt superieur ten opzichte van Spotify en andere internetdiensten. Spotify is een soort geluidsmatig internetriool voor de massa-consument. Het gaat hier vooral om geld en over audiokwaliteit wordt niet nagedacht. Maar, het is gewoon hoorbaar dat het streamen van buitenaf de minste kwaliteit biedt.
Aan de andere kant is het verbazingwekkend wat deze Pink Faun streamer daar dan nog van weet te maken. Het kan natuurlijk zijn dat er in de toekomst netwerktechnieken en streamingopties komen die een gelijke audiokwaliteit bieden in vergelijking met wat de cd-speler biedt of de streamer/muziekserver die intern opgeslagen rips of downloads bevat. Maar voor muziekliefhebbers die ultieme eisen stellen aan geluidskwaliteit en ook een onderscheidens audiosysteem bezitten, is de Pink Faun Streamer 3.4 een voortreffelijke keuze, maar dan om vanaf de ingebouwde SSD of niet via een netwerk aangesloten contentbronnen gekochte downloads of cd-rips af te spelen. Second best is dan de NAS op het thuisnetwerk.
Conclusie
De Pink Faun Streamer 3.4 is een fraaie en degelijke, maar niet overdreven luxe gebouwde muziekserver/streamer, met een focus op het bereiken van een maximale geluidskwaliteit. Aan de ontwikkeling van deze server ligt een soort no nonsense wetenschappelijke benadering ten grondslag die maakt dat dit apparaat vanuit zo optimaal mogelijke electronische en softwarematige keuzes is samengesteld. Het ontbreken van een superluxe behuizing, voorzien van fraaie OLED panels en andere kostbare opties houdt dit apparaat betaalbaar. De kwaliteit van deze server is dermate goed, dat het apparaat genadeloos de geluidsmatige verschillen laat horen tussen het afspelen van interne content (oa SSD), content vanaf het interne LAN (oa NAS) en streaming van buitenaf (internetdiensten). Toch haalt deze server de maximale geluidskwaliteit uit alle beschikbare bronnen. Die kwaliteit is natuurlijk ook afhankelijk van de aangesloten converter.
Het voordeel van het niet hebben van een ingebouwde converter is dat u als consument kunt opschalen. Deze Pink Faun klinkt al superieur met bijvoorbeeld een Mytek Brooklyn, maar kan natuurlijk helemaal los met een Manhattan II, een dCS, NADAC of een MSB. Bij de meest opvallende geluidsmatige eigenschappen horen de dynamische capaciteiten en het enorme niveau van subtiele en diepe detaillering. De keuze voor Roon als server biedt software met veel opties, een vriendelijke en begrijpelijke configuratie en de uitstekende audiokwaliteit van Roon. Bij elkaar dus een zeer aanbevelenswaardig product.
Pink Faun 3.4 Streamer
€ 3.490 inclusief levenslang Roon
€ 2.990 exclusief Roon Lifetime subscription
Triple M Audioshop
