De woorden uit een grijs verleden van de importeur van Harbeth luidsprekers klinken nog altijd na in mijn oren. Na een review van een kleine Harbeth P3ESR luidspreker tegelijk met een grotere HL5 Plus merkte hij op: "In jouw ruimte zou een M30 perfect passen." Dat ben ik nooit vergeten en nu de M30 beschikbaar kwam voor een review zat ik als een bok op de haverkist. Zonder te veel te willen verklappen in de inleiding kan ik wel zeggen, de beste man had in 2014 volkomen gelijk...
De M30 is inmiddels geëvolueerd naar 30.1, 30.2, 40th Anniversary en vooralsnog uiteindelijk naar M30.2 XD, in de basis is het nog altijd dezelfde luidspreker als vroeger, wel opgebouwd met betere componenten in de filters, betere interne bekabeling en wat verborgen zaken waar Harbeth in stilte aan heeft gewerkt. Een moderne luidspreker waarin behaalde resultaten uit het verleden de basis vormen voor het huidige eindproduct.
Harbeth M30.2 XD
Alan Shaw is de eigenaar van het eerder evolutionaire dan revolutionaire bedrijf Harbeth Audio Ltd. Het in Engeland gevestigde bedrijf nam hij in 1986 over van de oprichters Dudley Harwood en zijn vrouw Beth. Harwood was één van de pioniers en onderzoekers bij de BBC waar hij samen met anderen de beroemde LS5/5 en LS3/5a luidsprekers ontwikkelde. In 1977 schakelde Harbeth over van de veel gebruikte Bextreen conus naar een Polypropyleen model, dat nog altijd de basis is van de woofer conus in een Harbeth. Al is het materiaal steeds doorontwikkeld tot de huidige versie met de naam RADIAL2.
De via een reflexpoort aan de voorzijde ondersteunde 200mm woofer in de Harbeth M30.2 XD heeft zo’n RADIAL2 conus, een woofer welke bij Harbeth in huis wordt gemaakt. In de M30.2 XD combineert de woofer met een SEAS tweeter van 25mm, waarvan de dome wordt beschermt met een metalen rooster. Samen zijn woofer en tweeter verantwoordelijk voor een frequentiebereik van 50Hz tot 20kHz binnen +/- 3dB, gemeten met het frontdoek op zijn plaats en niet helemaal naar de meetmicrofoon gericht. Zoals de luidspreker ingezet behoort te worden, licht ingedraaid, vrij van de wanden en tweeter op oorhoogte.
De M30.2 XD heeft een gelijkmatig impedantieverloop van nominaal 6 Ohm zodat het gebruik van een buizenversterker mogelijk is. Geen 300B of 2A3, het rendement van 85dB vraagt om EL34, KT88 of groter zodat 25 Watt per kanaal zeker wordt gehaald. De M30.2 XD meet 460x277x275 mm (+12mm voor het doek en de aansluitingen) en weegt netto 11,6 kilo. Dat relatief geringe gewicht ten opzichte van de maat is het gevolg van het gebruik van gedempte, dunne wanden van 12mm. Dit van de BBC afstammende principe zorgt dat de druk in de luidspreker behuizing niet vertraagd via de conus van de woofer naar buiten komt als reflectie, maar via de wanden in frequentie verlaagd tot onschuldige bewegingsenergie wordt omgezet.
Meer van het oorspronkelijke BBC LS5/9 ontwerp is te herkennen aan de woofer die achter de baffle is gezet, dus niet gefreesd vanaf de voorzijde, net als de met schroeven vastgezette baffle en achterkant. De M30.2 XD heeft een fineerafwerking, met zwart frontdoek dat slechts met de grootste moeite en voorzichtigheid kan worden weggehaald. Aanrader: niet proberen maar op zijn plaats laten. Beschikbare fineersoorten zijn kersen, walnoot en Japans essen (tamo ash). De achterzijde van de M30.2 XD is eveneens gefineerd zodat een gewenste opstelling vrij van de wanden visueel geen probleem hoeft te geven.
Van stand tot kabels
Niet in het bezit van de houten Tonträger stands die de tweeters van elke Harbeth altijd op oorhoogte zetten en voor mij nog altijd de ultieme basis vormen voor Harbeth luidsprekers, zijn de twee M30.2 XD modellen op metalen open frame stands geplaatst van Custom Design. Ontkoppeld van de ondervloer met Townshend Audio Podiums om de invloed van de zwevende houten vloer tot nul te reduceren.
Via een paar Crystal Cable Speak Reference kabels zijn de Harbeth’s aangesloten op een combinatie van een Audia Flight Strumento No.1 voor- en een FLS4 eindversterker. In een verder digitaal systeem met Roon NUC, Melco N10 muziekopslag en S100 ethernetswitch, Auralic Aries G2.1 streamer en Metrum Pavane DAC3. De onlangs nog met een meter vastgestelde vervuiling van de aangeleverde netspanning is weggehaald voor het systeem door middel van een AudioQuest Niagara 5000 filter. Muziek komt uit eigen collectie de luisterruimte binnen en niet via streamingdiensten.
Typisch Harbeth
Als er één ding genoemd dient te worden dat de Harbeth M30.2 XD typeert, dan is dat het vermogen van de luidspreker om de luisteraar in de muziek te zuigen. Een recensent te doen vergeten waarom de luidspreker in huis is gehaald, want er wordt veel meer naar de muziek zelf geluisterd dan naar de prestaties van het onderhanden model. Als eerste voorbeeld Melanie De Biasio met “With all my love” van haar cd “No deal”.
Het begint eenvoudig met een stem en een piano, waarbij de stem van De Biasio een diepe indruk maakt door de natuurlijkheid en de menselijk afbeelding in het geheel. Langzaam komt er slagwerk bij kijken, bekkens natrillend in de ruimte, dan elektronische geluiden die de woofer in beweging zetten. Spannend, boeiend, dreigend. De vreemde muziek voelt zich volkomen thuis op een Harbeth, waarvan je eerder verwacht dat het excelleren pas gaat komen met klassiek werk. Het is één van de tracks die in de afgelopen weken mijn aandacht in positieve zin heeft getrokken, juist door de zuiverheid, de pure weergave en het vermogen mij volledig in de muziek van een zangeres te trekken waar ik normaal niet zo heel veel aandacht aan geef. Het is gewoon jammer dat er een einde komt aan de donkere klanken.
Een andere dame is Alma Naidu met haar cd “Alma”. Lieve luistermuziek waar de M30.2 XD uitstekend mee kan werken. Zang, piano, bas en slagwerk in een klassieke jazz opstelling. Van zachte passages tot veel meer uptempo en drukte in zowel de zang als de instrumenten, houdt de Harbeth zich staande en weet het onderscheid tussen de instrumenten te bewaren. Hoe drukker de muziek hoe meer de luidspreker het naar de zin krijgt om vervolgens terug te zakken naar fijnheid en tederheid. In volgende tracks is het slagwerk dat extra opvalt, snel en helder, zonder de ruimte in te beuken toch explosief in dynamiek. Zang met lang aangehouden zuivere tonen, geen seconde scherp of te overheersend, wel het hoogtepunt vormend van de weergave. Dat geheel neergezet in een stereobeeld waar diepte in terug te vinden is, hoogte wordt benut en dat breed is zonder de intimiteit van zang en instrumenten tussen de luidsprekers verloren te laten gaan.
Het is een aangeboren natuurlijkheid van weergave in de luidsprekerontwerpen met hun roots in de BBC research laboratoria, welke bewaard is gebleven in de moderne Harbeth luidsprekers. Terwijl resolutie, detaillering en snelheid duidelijk verbeterd zijn met de komst van betere conusmaterialen en nauwkeuriger componenten in en rond de scheidingsfilters.
Evenwicht met Vivaldi
The Academy of Ancient Music heeft samen met Christopher Hogwood op maar liefst 20 cd’s werken gespeeld van Vivaldi, samengevat onder de naam “The Vivaldi Recordings”. Inmiddels ben ik gevorderd tot Disc 12, daarbij opgemerkt dat ik de andere elf deels heb gespeeld op de Harbeth M30.2 XD en deels op mijn Falcon Acoustics LS3/5a luidsprekers in een andere opstelling. Duidelijk is daarmee voor mij geworden dat Harbeth eigenaar Alan Shaw de kernwaarden van het merk heeft weten te bewaren. Klankzuiverheid, natuurlijkheid, het vermogen vooral in het middengebied kleuring te vermijden waardoor een akoestisch instrument zijn karakter bewaart, het zijn elementen waaraan ik grote waarde hecht. Reden ooit om te kiezen voor een aankoop van luidsprekers die eenzelfde bundel van eigenschappen bieden. Met behoud van genoemde kernwaarden is de Harbeth moderner van karakter, spitser en sneller, geeft meer doortekening en inzicht in de muziek. Dat is een voordeel maar haalt ook wat weg van de romantiek in muziek waar bijvoorbeeld Spendor met zijn Classic serie weet te bloeien.
In tegenstelling tot de fysiek veel kleinere LS3/5a weet een M30.2 XD wel een ruimte met muziek te vullen. In mijn 33 vierkante meter luisterruimte slaat een LS3/5a een modderfiguur, zeker op een luisterafstand van drie meter of meer, akoestisch gezien is deze Harbeth daar juist een parel. Met de klassieke klanken van Vivaldi is de weergave helder en ruim voorzien van details, zonder enige scherpte of een naar randje. Terwijl de hoge tonen zeker geen afval vertonen. De lage tonen die uit een M30.2 XD komen vond ik aanvankelijk te soft, te weinig aanwezig en niet genoeg doorlopend naar de laagste frequenties. Dat was niet te wijten aan inspelen of iets degelijks, de demo modellen zullen voldoende uren op de klok hebben staan. Ik weet ook dat het opgestelde systeem genoeg energie kan leveren, edoch gedurende de luisterperiode is mijn mening bijgesteld.
Nog steeds is de Harbeth bescheiden in de bassen, wat ik ben gaan waarderen omdat de luidspreker akoestisch zo feilloos past in de ruimte. Luisterend naar Vivaldi zijn de bassen in het orkest voldoende aanwezig en mis ik geen noot van zowel een contrabas als een cello. Orgel laat van zich spreken en weet druk op te bouwen, de ramen gaan er niet van rammelen, dat gebeurt in een concertzaal evenmin.
Het evenwicht tussen lage, midden en hoge tonen wat deze Harbeth weet te bieden dient te worden gekoesterd door zijn eigenaar. Het is puur de muziek die blijft boeien, niet een valse aandacht trekkende weergever van een ander merk. Zodat het mogelijk met deze M30.2 XD om uren achtereen te spelen, zonder irritatie, zonder druk op de oren, zonder de neiging het volume steeds verder dicht te draaien.
Het vinden van een representatieve opname van een mannenstem blijft een beetje een dingetje in mijn muziekcollectie waarin dames overweldigend vertegenwoordigd zijn. Gelukkig hebben we een man als Herman van Veen in huis met zijn cd “In vogelvlucht”. Lange tijd niet gedraaid en daarom des te verrassender op de Harbeth. Prachtig de stem, vol en rijk, ongekend duidelijk in intonatie, dynamisch en krachtig, met een band er achter die ineens weet uit te halen. “Rozengeur”, ik kan de weergave op geen betere manier omschrijven dan de titel van de track die nu speelt. Ik ben echt heel dicht bij de zanger en de band, ze exploderen haast uit de weergevers. Hier haal ik het beste mee naar voren dat de Harbeth weet te bieden. Wie stemmen kan waarderen kan niet anders dan dit merk op de shortlist zetten, anders doe je jezelf te kort.
The King’s Singers met hun a cappella vol gezongen cd “Simple gifts” maken het de M30.2 XD even lastig met de eerste tracks. Wat te overweldigend en te vet is aangezet. Jammer van de opname, dat kan echt beter getuige een andere cd met de titel “Good vibrations” waar die vette aanzet ontbreekt. Nu komen individuele stemmen we tot hun recht, is de zang waarbij de stem als instrument wordt ingezet zuiver en helder. Met een Harbeth krijg je voorgeschoteld wat de studio heeft afgeleverd. Niet meer, niet minder. Garbage in, garbage out. Maar het is ook weer niet zo dat een M30.2 XD alleen werkt met perfecte opnames. Getuige mijn plezier met diverse soorten muziek de afgelopen weken. Van heel oud Fleetwood Mac werk geript van cd’s tot bas en zang van Thomas Fonnesbaek en Sinne Eeg in een highres FLAC 96/24. Ik liet het met veel plezier los op deze fijne weergevers.
Natuurlijk en ongedwongen
Een weergever koop je op basis van de weergave kwaliteit en niet op het uiterlijk. Dat maakt Harbeth weer eens pijnlijk duidelijk. Achter het ouderwets aandoende uiterlijk en de ouderwetse maatvoering zit een heel moderne weergever verborgen die muziek weet te transformeren tot zuiver luistergenot. Het gekke is dat het uiterlijk juist zeer wordt gewaardeerd door vrouwelijke bezoekers van onze stulp. Het ontbreken van patrijspoorten, opvallende ornamenten, naakte drivers en de conventionele vorm maken een Harbeth kennelijk zeer aantrekkelijk. Dat de maten daarbij bescheiden blijven in relatie tot de prestatie is een extra pluspunt. Geplaatst op een open frame stand zoals Harbeth aanbeveelt, wordt een M30.2 XD nog steeds geen sieraad, wel een geaccepteerd onderdeel van het interieur.
Verwacht van de Harbeth M30.2 XD geen stoffige BBC weergave, kenmerkend voor grotendeels versleten LS5/9 modellen. De M30.2 XD is net zo modern als alle andere luidsprekers in de audio speciaalzaak, houdt alleen wel vast aan de kernwaarden die op BBC leest geschoeide modellen kenmerkt. Zuiverheid in weergave, een evenwichtig frequentieverloop zonder pieken en dalen, een middengebied om te zoenen en hoge tonen die nimmer gaan vermoeien. Vaak een rustig verloop in de lage tonen, dieper dan gedacht, weinig opvallend in druk op de oren, wel opvallend in kwaliteit. Waarvoor de opzet met relatief dunne wanden en een goed afgestemde reflexpoort deels verantwoordelijk voor zijn.
Conclusie
Harbeth heeft met zijn ontwikkelingen in het moderne conusmateriaal RADIAL2, zijn nauwkeurig gebouwde filters, een goed gekozen tweeter, uitgekiende terminals en bekabeling een moderne weergever gefabriceerd die anno 2022 uitsteekt boven de massa door zijn eigenschap om techniek op de tweede plaats te zetten, achter de muziek waar het eigenlijk om gaat. Ja, ik ben gecharmeerd van een weergave als deze, van Harbeth en van andere merken waarin BBC Heritage nog een rol speelt. Niet uit nostalgische gevoelens, maar omdat ik een stem als natuurlijk wil ervaren, de mens wil herkennen en omdat ik van een akoestisch instrument de klank wil kenmerken als echt. De Harbeth M30.2 XD is in vergelijkende luistersessies in de winkel wellicht de minst opvallende weergever, kan zelfs een beetje tegenvallen, tot u na langer luisteren de ware schoonheid ontdekt. Ben u dan gegrepen en ervaart u de natuurlijkheid en ongedwongenheid van weergave als hoogste goed, dan bent u voorgoed verslaafd aan dit concept.
Harbeth M30.2 XD
5.099 euro per paar in kersen | www.mafico.com
5.149 euro per paar in Japans essen of walnoot
Beoordeling 4.5 / 5
