Soms sjouw ik met zware luidsprekers de trappen van onze flat op. Een andere keer til ik mij bijkans een breuk aan versterkers. Dit keer hoefde ik alleen maar een klein doosje aan te pakken, met daarin een pick-up elementje van een paar gram. Niets verschuiven, niets verplaatsen in huis, alleen wisselen van element in de toonarm.
De waarde van het element maakt, dat het een uitermate serieuze, langdurige recensie verdient, waar de importeur gelukkig aan mee werkte. Ik mocht een ZYX inspelen en op die manier zien uitgroeien tot een heel volwassen aftaster. Eentje die het uiterste uit de groef haalt, zonder de muziek uit het oog te verliezen.
In analogie tot de spreuk: “Iedereen is gelijk, maar sommigen zijn meer gelijk”, zou ik over de ZYX 4D willen zeggen: “Topelementen zijn vergelijkbaar, maar sommige vergelijk ik liever”.
Tijd is een dimensie
ZYX elementen zijn voor mij niet nieuw. Ik heb al eerder een ZYX element door de groeven mogen sleuren. Het element dat ik dit maal ontving, heeft als volledige naam 4D-X/SB2. De -X in de naam duidt aan dat de spoelen gewikkeld zijn met koperdraad. Wie dat prefereert kan kiezen voor de –S versie met zilverdraad, of de –G met gouddraad. In alle gevallen is de kristalstructuur in de spoelen via een cryogeen proces verbeterd. Dat proces bestaat uit het afkoelen van de spoelen tot -196 graden Celsius en daarna heel langzaam terug laten komen tot kamertemperatuur. De toevoeging SB2 betreft de meegeleverde Silver Base 2, die het element wat meer fysieke massa geeft. Er zijn voor al het spoelmateriaal “H” uitvoeringen, die een hogere spanning afgifte hebben. Tenslotte staat 4D voor wat ZYX omschrijft als: “De vierde dimensie, de tijd”.
Ontwerper Hisayoshi Nakatsuka beschrijft in de meegeleverde documentatie zeer uitgebreid, wat een ZYX element uniek maakt ten opzichte van andere merken. Die beschrijving begint met de vraag, waarom het rechter kanaal altijd anders klinkt dan het linker kanaal. Iets dat hij verklaart uit de mechanische opbouw van de spoelen van de meeste elementen, de opstelling van de magneten, de magnetische flux door elementen, aarde-aansluitingen en het materiaal van de behuizing. In totaal gaat het om 15 aandachtspunten die worden genoemd. Erg belangrijk is de manier van wikkelen en de opstelling van de spoelen, waardoor het linker en rechter kanaal exact gelijk klinken. Met een monosignaal mag er geen verschil zijn. ZYX illustreert de fout als: “Twee personen die hetzelfde zingen, links een oude man, rechts een kind. Beide lopen exact in de maat, op de juiste toonhoogte, maar klinken anders”. Dat is niet het enige waar ZYX op let. We kennen de drie dimensies, breedte, hoogte en diepte. ZYX gaat een stap verder en neemt ook de “tijd” in aanmerking. Die is bepalend voor de fasejuistheid en daarmee voor het moment, waarop de informatie bij de luisteraar aankomt. De hoge frequenties mogen in tijd niet verschoven zijn ten opzichte van de lage frequenties.
Technische specificaties zeggen niets over de klank van een element, maken het hoogstens gemakkelijk om een (op papier) passende arm te vinden, een phonoversterker, en de instellingen juist af te stellen. De 4D verwacht een naaldkracht van 2 gram (bij 20 graden Celsius). De inwendige impedantie is 4 Ohm en de aanbevolen afsluiting is groter dan 100 Ohm. De compliance is horizontaal 15 x 10 - 6 cm/dyne en 12 verticaal. Op 2 gram zou het mogelijk moeten zijn 80 µm groefmodulatie onvervormd af te tasten. De cantilever is van boron, met een doorsnede van 0,3 mm. De diamantvorm is “Contact Radius”, met een afronding van 3 µm x 60 µm. Het element weegt zelf 4 gram, met de SB2 in totaal 7,9 gram. De levensduur van de diamant is bij normaal gebruik 2000 uur of meer. De prijs van de ZYX 4D-X/SB2 ligt een fractie onder de 2000 Euro.
