SQM staat voor Star Quad Master. Deze kabel is beschikbaar als interlink. Zowel met Neutrik gold-pinned xlr-connectoren voor symmetrische aansluitingen, als een ongebalanceerde versie met WBT NextGen connectoren. Ook is deze SQM beschikbaar als luidsprekerkabel. Dat zal in een aantal gevallen, gezien de interne architectuur van de kabel, uitstekend kunnen werken. In deze review gaan we aan de slag met de SQM interlink.
Grimm Audio
Grimm Audio wordt doorgaans gezien als een high-tech bedrijf, waar producten vanuit wetenschappelijke inzichten worden ontwikkeld. Wie in de wereld om ons heen kijkt, weet dat er sinds mensenheugenis een drie-eenheid is tussen wetenschap, religie en magie. Zelfs Isaac Newton, aan het begin van het tijdperk van de wetenschap, was bezig met alchemie en bijbelse voorspellingen. Volgens professor Chris Gosden (Oxford) is de waarde van magie dat mensen participeren met het universum. Daardoor ontstaat zorg en verantwoordelijkheidsgevoel. We maken daardoor deel uit van krachten en energiestromen die onze psychologische staat en welbevinden bepalen. Dat inzicht geeft zingeving aan muziekliefhebbers en audiofielen die zich verbinden met de magie van de audio. Kan de nieuwe Grimm Audio SQM-kabel, vanuit zowel wetenschappelijke inzichten als vanuit de magie, zorgen voor welbevinden en een verhoogde psychologische staat van muziekbeleving?
Grimm Audio is in de basis een bedrijf dat gericht is op de professionele markt. Denk aan master clocks, converters, luidsprekers, kabels, microfoon-voedingen, specifieke software en natuurlijk de MU1 music player. Er is zelfs een, hier in de luisterruimte en in de studio, veelgebruikte set met meetsignalen. Grimm Audio is geen marketingbedrijfje dat het zoveelste me-too product bouwt. Je kunt ook niet met goed fatsoen in het high-tech Eindhoven gevestigd zijn zonder innovatief bezig te zijn. Bij Grimm gaat het om innovatie. De luidsprekers hadden vanaf het begin een focus op de pro-markt, maar hebben ook hun weg naar de huiskamer gevonden. Daar is vanaf het begin met het design ook al rekening mee gehouden. Music servers hebben vrijwel geen toepassing in de pro-markt. De inmiddels zeer bekende MU1 music server (ook door Ruud zelf getest, red.) is daarom vanaf het begin ontwikkeld voor de huiskamer.
Vanaf 2012 is Grimm Audio daarom een bedrijf dat twee markten bedient. Zowel de hifi-wereld als de pro-markt, met ieder eigen producten, maar ook producten die overlappen. Diverse Grimm producten zijn dan ook erg interessant voor muziekliefhebbers en serieuze audiofielen. Niet alleen koop je dan een zekere state-of-the-art prestatie, maar de Grimm apparatuur komt ook nog voor een te bereiken en realistisch prijsniveau. In de pro-wereld gelden niet de soms fancy prijzen uit de hifi. Omdat het in de pro-wereld grotendeels gaat om de allerbeste prestaties, is dat ook waar Grimm-producten onderscheidend zijn. Professionals betalen voor geluidskwaliteit en niet voor design, gimmicks en mooie verhalen.
Ervaringen met kabels
Er is veel te vertellen over kabels, maar het meest handige is om de ervaringen met kabels, die de meeste lezers zullen herkennen, op een rijtje te zetten. Wat je ook doet met kabels, het is lastig om hetgeen geluidsmatig waar te nemen is, alleen aan die kabel toe te schrijven. De geluidsmatige waarneming is hoe dan ook het gevolg van de interactie van de kabel met eigenschappen van de aangesloten apparatuur. Een kabel in uw setje zal dan ook net even anders presteren dan dezelfde kabel in een ander setje.
Een belangrijke waarneming is dat ‘analoge’ kabels altijd een of ander verschil maken. Dat hoeft niet noodzakelijkerwijs een verbetering te zijn. De belangrijkste verschillen die kabels kunnen maken zijn in de tonale balans. De bekende zaken als net even meer of minder laag, midden of hoog. Ook de kwaliteit van zo’n tonaal gebied kan verschillen. De balans kan namelijk in orde zijn, maar het laag toch zompig en het midden uitgedund. De ervaring heeft voor de rest geleerd dat kabels een verschil kunnen maken in homogeniteit en samenhang.
Neutraliteit
Neutraliteit hangt onder meer samen met de vorige genoemde eigenschappen. Daarmee wordt in essentie bedoeld dat een kabel niets toe mag voegen of weg mag laten. Een kabel dient dus onhoorbaar te zijn. Dat staat overigens haaks op het gebruik dat veel consumenten van kabels maken. Namelijk gewoon als toonregeling om te compenseren voor een systeem waar de match niet vrij van problemen is, om een eigen soundje te maken of om akoestische problemen te bestrijden. Uit veel experimenten in de luisterruimte met kabels is nooit vast komen te staan dat kabels veel invloed hebben op ruimte, detaillering, dynamiek en focussering. Hier staat dus niet dat die verschillen niet waar te nemen zijn. Maar, het zijn doorgaans nauwelijks eigenschappen van de kabel zelf. Ze volgen uit interacties en psycho-akoestische verschijnselen, die resulteren uit kleine verschuivingen in de tonale balans als gevolg van de match.
Veel waarnemingen kunnen ook verklaard worden vanuit psychologische processen bij de luisteraar. ‘Ik hoor dat deze kabel 5000 euro kost’. Wat hier nog nooit is gebeurd, is dat er enorme verschillen waargenomen werden tussen kabels. Niet dat alle kabels perfect presteren, maar veel kabels van fabrikanten hebben een bepaalde kwaliteit. Als er echt grote verschillen zijn, dan is er iets fundamenteel mis. Technisch gezien is het vooral de bouw (architectuur) en de kwaliteit van de uitvoering daarvan, die in samenhang met de match en de elektrische eigenschappen van de geleider, kleine geluidsmatige verschillen veroorzaken.
Stoorvelden
De bouw heeft ook invloed op de gevoeligheid voor externe stoorvelden. De waargenomen verschillen resulteren ook hier grotendeels uit psycho-akoestische effecten. Bij elektrische en mechanische eigenschappen gaat het vooral om weerstand, capaciteit, inductiviteit en draaddiameter. Bij stukjes draad van slechts enkele meters moet de uitwerking van die eigenschappen enigszins gerelativeerd worden. De koppeling tussen het gebruikte materiaal en de geluidsmatige eigenschappen is dubieus. Goud, koper en zilver hebben een verschillende weerstand en uiteraard een verschillende geleiding. Zilver heeft de laagste weerstand en een hogere geleidbaarheid. Goud heeft een hogere weerstand en een lagere geleidbaarheid. Er is geen bewijs te vinden dat koper anders klinkt dan zilver of goud. Weerstand en geleiding (de inverse van weerstand) hebben geen invloed op de fase en de snelheid. Die zijn afhankelijk van elektrische eigenschappen als capaciteit en inductie en binnen het audiobereik nagenoeg onbetekenend.
Recent is trouwens bewezen dat geleiding in heel dunne draadjes stapsgewijs afneemt met de dikte. Dat heet ‘gekwantiseerde geleiding’ en is experimenteel aangetoond door Bart van Wees. Van Wees stuurt in zijn wetenschappelijke werk erg op het verschil tussen interessante zaken en gebakken lucht. Ook resoneren kabels niet. Maar, kabels kunnen wel microfonisch zijn. Als een kabel wordt vervormd, doordat iemand daarop gaat staan, dan verandert de capacteit. Er ontstaat dan een triboelektrisch effect. Het helpt om een kabel zodanig te bouwen dat er geen vervorming mogelijk is. Ook de invloed van de isolator en de vermeende invloed op het transport lijkt zeer dubieus. Onderzoek toont aan dat er alleen interactie is onder zeer specifieke condities. Dus, als uw voorversterker een signaal met een amplitude van 5 miljoen volt naar de eindversterker stuurt…… Informatie over kabels wijst vaak naar verschijnselen die wel bestaan, maar absoluut niet relevant zijn binnen het audiogebied. Ze treden dan op bij hele hoge frequenties en bij heel lange kabellengten.
Kabelmodel
Wat in het voorgaande staat is dat de waargenomen klankmatige resultaten veel minder de harde eigenschappen zijn van een bepaalde kabel, maar veel meer het resultaat van erg situationele interacties tussen een gering aantal vaste kabeleigenschappen en veel meer externe factoren. In kabelland is geen voodoo. De eerder genoemde Van Wees kan met een elektronenmicroscoop zien wat elektronen ‘doen’. Vanaf de jaren dertig uit de vorige eeuw is er zeer veel gepubliceerd over de werking van kabels. Wie die informatie bij elkaar zoekt, zal ontdekken dat er grote gemene delers zijn. Die leren hoe je een kabel op een zo goed mogelijke manier kunt bouwen. Het is zeker niet zo dat er maar een enkele ultieme manier is. Er is een klein beetje variatie binnen en tussen de zo optimaal mogelijke architecturen. Daarmee zijn allemaal goede resultaten te halen. Maar, de spreiding is extreem veel kleiner dan wat er in de markt beschikbaar is aan kabelconcepten. Het mooiste is dat vrijwel alles rondom kabels te meten is. Daar is geavanceerde apparatuur voor. Bijvoorbeeld de HP 3582A Dual-Channel, Dynamic Signal Analyzer. Op beeldschermpjes kun je precies zien wat er in kabels en audiocircuits gebeurt. De kunst is alleen om al die metingen te koppelen aan iets dat gehoormatig waar te nemen is.
Zelf kabels bouwen?
Omdat het natuurlijk een uitlaatklep is voor een haast pathologische vorm van ‘willen weten’ en daarnaast een zekere ‘fun-factor’, zijn er in de luisterruimte een aantal kabels gebouwd die zo nauwkeurig mogelijk het theoretische model volgen. Dat is geen verdienste, geen rocketscience en dat kunnen heel veel lezers ook gewoon zelf. Gewoon een middagje lezen en daarna lekker solderen. Als je al die kennis uit boeken en artikelen met elkaar combineert, dan ontstaat er een soort model dat aangeeft hoe je een zo optimaal mogelijke kabel kunt bouwen. Het heeft in ieder geval geresulteerd in kabels die in pakweg 85% van alle gevallen doen wat ze moeten doen. Namelijk helemaal niks. Zowel in de metingen als geluidsmatig hebben ze nauwelijks invloed op het geluid. Zijn dus zo neutraal mogelijk en redelijk universeel toepasbaar in systemen. Het is aardig om te zien dat sommige kabels van fabrikanten dichtbij dat theoretische model komen.
Soms is zo’n ‘ideale’ neutrale kabel beschikbaar bij de hifi-dealer. Soms kost die kabel 200 euro en soms 8500 euro. Het mooie van de kabelmarkt is dat kabelfabrikanten er meestal voor hebben gezorgd dat een aantal van hun betaalbare kabels dezelfde of betere prestaties leveren dan hele dure exemplaren. De architectuur en match zijn bepalend en niet de prijs.
SQM
SQM staat voor Star Quad Master. Deze kabel is beschikbaar als interlink. Zowel met Neutrik gold-pinned xlr-connectoren voor symmetrische aansluitingen, als een ongebalanceerde versie met WBT NextGen connectoren. Ook is deze SQM beschikbaar als luidsprekerkabel. Dat zal in een aantal gevallen, gezien de interne architectuur van de kabel, uitstekend kunnen werken. Maar, misschien minder voor hele power-hungry luidsprekers. De ontwerpuitgangspunten voor de SQM zijn dat het een kabel moet zijn zonder microfonie, resistent tegen magnetische velden en Grimm kennende ongetwijfeld met een zo neutraal mogelijk karakter. Microfonie wil zeggen dat je geluid hoort op het moment dat een kabel wordt bewogen. Identiek aan dat er geluid hoorbaar is (via het audiosysteem) bij het tikken tegen buizen. Vaak zijn buizen microfonisch.
Magnetische velden
Misschien belangrijker is dat deze SQM magnetische velden in voldoende mate blokkeert. Binnen de hifi-markt zijn namelijk veel kabels die dat niet of nauwelijks doen. Ze blokkeren RFI, maar niet (of minder) de magnetische instraling. Veel kabels hebben zelfs niets aan boord om zelfs maar een klein beetje magnetische storing tegen te houden. Dat wordt nooit in de folder beschreven. Omdat de SQM ook gericht is op de pro-markt, is bescherming tegen magnetische velden belangrijk. In een studio staan rekken vol met apparatuur en lopen overal netspanningskabels. Al die verbindingen, apparatuur, transformatoren en netkabels veroorzaken magnetische velden. Dat straalt op allerlei manieren in op audio-apparatuur en de kabels die audio transporteren. Interferentie met het audio-signaal kan dan de kwaliteit van het signaal aantasten. In een studio ligt magnetische instraling erg voor de hand, hoewel veel pro-apparatuur daar ook vaak beter tegen beschermd is. Maar ook de consument thuis kan problemen ondervinden als gevolg van die instraling. Zware versterkers met grote transformatoren en audioverbindingen op geringe afstand zijn een recept voor mogelijke problemen. Achter de Grimm Audio kabels zijn in ieder geval theoretische modellen herkenbaar.
In de beschrijving van de SQM wordt niet verder gegaan dan wat Grimm daar zelf over communiceert. Maar, om die kabel echt de prestaties te geven die kenmerkend zijn, moet je nog een aantal dingen doen die voor een insider in de kabelmaterie herkenbaar zijn, maar niet op de website van Grimm zijn te vinden. Vanuit de theorie kun je magnetische instraling onderdrukken met een zogenaamde star-quad architectuur. Als je dat principe in alle perfectie uitvoert, kan de verzwakking dan 20-30dB bedragen. Omdat microfoonkabels redelijk zwakke signalen vervoeren, is het effect van magnetische instraling daar serieuzer dan bij line-level aansluitingen, zoals die binnen de hifi het meest gebruikelijk zijn.
Formeel is er de meeste winst te behalen als een kabel tussen een phono-cartridge en de phono-voorversterker star-quad is. Aan de andere kant kun je weer redeneren dat, hoewel de afstand tussen een line-signaal en de storing groter is, een muzieksignaal ook details kan bevatten die soms net boven de ruisvloer liggen. Die zouden dan ook kunnen profiteren van een kabel met een hogere onderdrukking van storingen en dus een grotere ‘headroom’. Soms is er bij de muziekliefhebber thuis sprake van bovengemiddelde magnetische instraling. Misschien staat het trafohuisje van de wijkcentrale naast uw gevel aan de kant van de luisterruimte. Maar, doorgaans liggen er veel netkabels die een belangrijke boosdoener zijn. De magnetische instraling werkt sterker naarmate de netkabel dichterbij de audiobekabeling ligt. Veel netkabels bieden onvoldoende bescherming tegen het zelf uitstralen van elektromagnetische velden. Als er al een twisted design is, dan zijn die twists zeer losjes en is de sterkte van het veld behoorlijk hoog. Dan kan een star-quad interlink een groot deel van die magnetische instraling tegenhouden.
Werking
Een gebalanceerde kabel heeft intern een + en een – geleider. Dat geldt ook voor een balanced kabel met vier geleiders, zoals de star-quad. De magnetische straling die binnenkomt is voor beide geleiders exact gelijk. Dat heet het common-mode signaal. Door de werking van een gebalanceerde verbinding heffen de storingen op het + deel en het – deel elkaar op, terwijl het audio-signaal probleemloos wordt doorgelaten. Het opheffen gebeurt in de verschilversterker of de transformator. Maar, wat gebeurt er nou als een star-quad wordt gebruikt als ongebalanceerde interlink? Dan ben je de onderdrukking van common-mode storing kwijt, vanwege het ontbreken van de verschilversterker. Grimm Audio heeft daarvoor een truc bedacht die de magnetische onderdrukking grotendeels overeind houdt. Je bent namelijk niet het effect kwijt van de star-quad twist zelf.
Als je dan de volledige audio-stroom door alleen de aders laat lopen, dan beschikt zo’n unbalanced kabel nog over een aanzienlijke bescherming tegen magnetische velden. Grimm heeft een bepaalde interne kabeltechniek bedacht om dat voor elkaar te krijgen. Daarnaast zijn er nog enkele andere constructiedetails die ervoor zorgen dat zo’n kabel werkt zoals het moet. Het zal dus niet lukken met elk op de markt beschikbaar kabeltje waar toevallig vier aders in schuilen.
Geluid en de noisefloor
Formeel gesproken verandert een star-quad kabel niet het geluid, of een interlink moet een onaanvaardbare capaciteit hebben. Maar, als een interlink veel magnetische instraling blokkeert, dan kan dat ervaren worden als geluid met meer detaillering, ruimte en microdynamiek. Die geluidsmatige eigenschappen worden dan niet ondergesneeuwd door stoorsignalen die op de achtergrond werken. Vooruitlopend op de luisterresultaten kan aangegeven worden dat de SQM neutraal presteert. Dat betekent dat er nog een aantal grappen aan boord zijn die de neutraliteit en de ongevoeligheid voor microfonie verklaren. Want, dat krijg je niet voor elkaar door zomaar een star-quad te bouwen met wat materiaal uit de bak met stukjes kabel en reserve onderdelen.
Luisteren
Om de SQM te kunnen beluisteren, is een tijdelijk setje gebouwd met als basis full-range monitoren die extreem lineair en neutraal zijn. De hele digitale she-bang hangt aan elkaar middels een master-clock. Het systeem is feitelijk een meetsysteem, bedoeld om te masteren en elke 0.1dB verandering bij elke frequentie is dan ook waarneembaar. Het zal geen verbazing wekken dat dit systeem ook in staat is tot een indrukwekkende weergave van muziek. De SQM asymmetrische kabel is tussen de phono-versterker en de voorversterker aangesloten. De SQM symmetrische kabel tussen een converter en de voorversterker. Er kan dus naar digitaal geluid en naar analoog worden geluisterd. Absolute neutraliteit zal niet bestaan en is ook moeilijk te omschrijven.
De eerder genoemde kabels, gebouwd volgens grootmoeders recept aan de keukentafel, zorgen ervoor dat het systeem zo neutraal en lineair mogelijk presteert. Ze zijn nu dus vervangen door de SQM-exemplaren. De vraag is niet zozeer hoe de Grimm-kabels presteren, maar in hoeverre ze de prestaties van dit neutrale systeem, die zich op een uitzonderlijk hoog niveau bevinden, intact laten.
Diepe inzichten
Op een van de machtige draaitafels uit studio 2 ligt het rode en limited vinyl van de Tielman Brothers. Het is een nieuwe release op het Music On Vinyl label in de serie ‘Golden years of popmusic’. De Tielman Brothers kwamen mee met een groot aantal bewoners uit Oost-Indië, die zich in ons land vestigden. Ze kwamen uiteindelijk in Den Haag terecht en vormden feitelijk de basis van de Haagse popcultuur, waar bands zoals de Golden Earring, Q65, Shocking Blue en anderen op voortbouwden. Hun grote hit Maria openbaart zich op het systeem met een fascinerend gedetailleerd doorkijkje in de opname. Achter de vocal is een kenmerkende galm waarneembaar, die representatief is voor muziek uit die jaren. Die galm heeft een bepaalde gelaagdheid met heel diep in de achtergrond een net waarneembaar (band) echo effect. De Grimm-kabels verhinderen allerminst dat de luisteraar op dit niveau in de diepte kan gaan.
Eveneens verschenen bij Music On Vinyl, op schitterend aquamarijn-kleurig limited vinyl is Beaubourg van Vangelis. Het is een fascinerende collectie van gefocusseerde geluiden in een zeer brede en diepe soundstage. In de ruimte tussen die geluiden is het zeer stil. De Grimm kabels maken dat je die geluiden zeer exact kunt volgen. Soms hoor je dat zo’n geluid nog net waarneembaar is, maar afgebroken wordt. Doordat de toets van een synthesizer wordt losgelaten, de sequencer het geluid afbreekt of dat er een noisegate is die actief wordt. Ook hoor je heel duidelijk, hoe subtiel ook, de veranderende structuur van die geluiden. Van de eerste attack tot de decay, waarbij zich verrassende tonale veranderingen voordoen tot het moment dat het geluid weg is.
Ook tijdens het beluisteren van het bekende live-concert van Flairck, hoor je tijdens het spelen van de muziek nog ver in de achtergrond de geluidjes die het publiek maakt. Met sommige andere kabels en systemen hoor je dat gewoon niet. Het Poco Adagio is een zeer subtiel deel uit Mahler’s achtste symphonie. In de uitvoering van de Utah Symphony onder leiding van Thierry Fisher en in het digitale hi-res formaat van Reference Recordings, laat het systeem tijdens de eerste maten enkele zeer subtiele tonen horen die gespeeld worden op de contra bas. Nauwelijks waarneembaar, maar het systeem met de Grimm kabels plaatsen deze noten in een fascinerende soundstage die ook een indruk geeft van de akoestische dimensies van de ruimte. Na 3.26 minuten wordt het Poco Adagio nog subtieler. Het signaal lijkt dicht boven de ruisvloer te liggen, maar elk detail blijft waarneembaar.
Terug naar SQM
Eigenlijk is het lastig om te beweren dat een aantal geluidsmatige eigenschappen in sterke mate door een kabel worden veroorzaakt. Misschien is het beter om te melden dat de Grimm kabels fundamentele eigenschappen van de opname en het systeem niet in de weg zitten. Deze kabels hebben een ongekende transparantie, lineariteit en neutraliteit. Het is niet waarneembaar dat deze kabels frequenties benadelen of accentueren, waardoor psycho-akoestische gevolgen optreden. De spectaculaire soundstage blijft overeind met een sublieme focussering en een haast eindeloze diepte en detaillering. Maar, wellicht het allerbelangrijkste is dat de betrokkenheid, het realisme en het ‘you are there’ gevoel van het systeem niet onderuit gehaald worden. Het komt er dus op neer dat deze kabels het analoge signaal simpelweg zo ongewijzigd mogelijk doorgeven. Daardoor zijn ze ongeschikt om systemen te tunen, maar staan geen enkele prestatie in de weg binnen een zeer zorgvuldig en neutraal opererend audiosysteem.
Epiloog
Met de SQM zet Grimm Audio een zeer neutrale interlink op de markt die in staat is tot een ongekende transparantie. Verkrijgbaar in zowel een balanced als asymmetrische uitvoering met connectoren van topkwaliteit. De winkelprijs ligt op een normaal, volstrekt acceptabel en voor elke hifi-liefhebber bereikbaar niveau. Deze kabels zijn bedoeld voor iedereen die streeft naar een zo neutraal en eerlijk mogelijke weergave. Het is nagenoeg ondenkbaar dat er, wellicht vele malen duurdere, kabels zijn die deze prestaties kunnen ‘verbeteren’.
Grimm Audio SQM | www.grimmaudio.com | prijzen
